Valeh Hacılar’ın Türklük Bilimine Katkıları Ve Yeni Kitabı: Heste Hasan



Yüklə 298,24 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix25.08.2018
ölçüsü298,24 Kb.
#64039


Cengiz Alyılmaz, “Valeh Hacılar’ın Türklük Bilimine Katkıları Ve Yeni Kitabı: Heste Hasan”, 

Karadeniz Araştırmaları, Cilt: 6, Sayı: 23, Güz 2009, s.117-129.

 

Valeh Hacılar’ın Türklük Bilimine Katkıları Ve  



Yeni Kitabı: Heste Hasan 

 

Cengiz Alyılmaz



*

 

 



 

Özet 

Tiflis Devlet Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak görev yapan Akademik, Prof. Dr. 

Valeh Hacılar, Türk halk bilimi, Türk halk edebiyatı, Türk mitolojisi, Türk dili, Türk tarihi, 

sözlük bilimi ve dil öğretimi alanlarında 24 kitabı, 250 makale ve bildirisi bulunan Türk bilim 

adamıdır.  

Valeh Hacılar, seçkin ve saygın bilim adamı olmasının yanı  sıra Gürcistan ve 

Azerbaycan Türkleri arasında lider kişiliği, devlet adamlılığı ve şair kimliğiyle de 

tanınmaktadır. 

Bu makalede Valeh Hacılar’ın hayatı, eserleri, Türklük bilimine katkıları ve son kitabı 

(Heste Hasan Heyatı, Şeirlerinden Seçmeler (Tiflis, 2009)) hakkında bilgi verilmektedir. 

Anahtar Kelimeler: Valeh Hacılar, Türklük bilimi, Türk halk bilimi, Karapapak / 

Terekeme Türkleri, Heste Hasan. 

 

Abstract 

Academician, Prof. Dr. Valeh Hacılar is a Turkish scientist teaching at Tbilisi State 

University and who has 24 books, 250 articles and reports on Turkish folklore, Turkish folk 

literature, Turkish mythology, Turkish, Turkish history and Linguistics. 

Besides being popular and respectable, Valeh Hajilar is also known for his leadership, 

public activity and as a poet.  

There is information about Valeh Hacılar’s life, his works,  his contributions to 

Turkology and his new book ( Khasta Hasan’s life, selections from his poems (Tbilisi, 2009)).  

Keywords: Valeh Hacılar, Turkology, Turkish folklore, Karapapak / Terekeme Turks, 

Khasta Hasan.  

 

 



 

Valeh Hacılar: 

Valeh Hacılar, 15 Nisan 1951 tarihinde bugün Gürcistan Cumhuriyeti sınırları 

içinde yer alan Borçalı bölgesinin Darvaz Köyü’nde dünyaya gelir. Babası 

“Hacılar”/“Hacıöyü” sülalesinden Doktor Alipaşa Hacıoğlu; annesi ise, devlet 

üretme çiftliği yöneticisi, belediye meclis üyesi Ayşe Fatma Hanım’dır.  

Valeh Hacılar, ortaöğrenimini Darvaz’da tamamlar. 1968 yılında Bakü’de 

Mirze Feteli Ahundov Adına Azerbaycan Devlet Diller Enstitüsü Rus-Azeri 

                                                           

*

 Doç. Dr. Atatürk Üni. Kazım Karabekir Eğitim Fak. Türkçe Eğitimi Blm. calyilmaz@gmail.com. 




Cengiz Alyılmaz

 

 



118 

Dilleri ve Edebiyatları Fakültesi’ne kaydolur. 1973’te yüksek öğrenimini 

tamamlar. Aynı  yıl Tiflis Devlet Pedagoji Enstitüsü’ne asistan olarak girer. 

Hacılar, Azerbaycan İlimler Akademisi Nizamî Edebiyat Enstitüsü’ne bağlı 

olarak Prof. Dr. Penah Helilov yönetiminde hazırlamış olduğu “Türk Dilli Gürcü 

Âşık - Şairleri” başlıklı tezini 1984 yılında tamamlayarak “Edebiyat Doktoru” 

olur. 


1985 yılında “Doçent” olan Valeh Hacılar, 1989 yılında Tiflis Devlet 

Pedagoji Enstitüsü’nün Akademik Kurulu’nda oy birliğiyle Azerbaycan Dili ve 

Edebiyatı Bölüm Başkanlığı görevine getirilir. 

Valeh Hacılar, 1993 yılında hazırlamış olduğu “Gürcistan Türk Folklorunun 



Temel Özellikleri” başlıklı teziyle “Prof. Dr.” unvanını alır.  

1997 yılında bilimsel çalışmalarından dolayı Gürcistan Devlet Başkanı 

Eduard  Şevardnadze’den “onur mektubu” alır ve kendisine “takdirname” 

verilir. 1998 yılında ise, Azerbaycan-Gürcistan devletleri arasındaki eğitim, 

sosyal, kültürel ve siyasî ilişkilerin gelişmesine katkılarından dolayı 

Şevardnadze tarafından “Gürcistan Cumhuriyeti’nin en büyük ödülüne (şeref 

ordenine)” layık görülür. 

Valeh Hacılar, 2000 yılının Mayıs ayında Gürcistan Edebiyat İlimleri 

Akademisi “aslî ve daimî akademik üyeliği”ne seçilir.  

Azerbaycan Yazarlar Birliği ve Dünya Azerbaycanlılarını Bilgilendirme 

Şurası Üyesi, Gürcistan Azerbaycanlı Ziyalılar Birliği Onursal Başkanı Prof. Dr. 

Valeh Hacılar, Rusça, Gürcüce, Ermenice, İngilizce bilmektedir. 

Valeh Hacılar, evli ve iki erkek çocuk babasıdır. 

 

Valeh Hacılar’ın Eserleri veTürklük Bilimine Katkıları: 

Yukarıda alışılagelmiş kalıplar içinde hayatı hakkında bilgi vermiş olduğumuz 

Valeh Hacılar’ı klişe ifadelerle anlatmak elbette eğitimci,  şair, yazar, 

araştırmacı, bilim adamına haksızlık, vefasızlık ve saygısızlık olur. Ömrünü 

tamamen Türklük bilimine adayan, dur durak bilmeden çalışan, “élli iken élsiz 

olan, dilli iken dilsiz olan” Türk boylarının yaşayışlarını, inanışlarını, davranışlarını 

tespit için oba oba, köy köy, şehir şehir, ülke ülke dolaşan Valeh Hacılar’ı klişe 

cümlelerle tanıtmak mümkün değildir. 

1991 yılında Sovyetler Birliğinin dağılıp Türk Cumhuriyetlerinin (ve 

Kafkaslardaki diğer cumhuriyetlerin) bağımsızlıklarını ilan etmelerinden sonra 

yeni devletlerle Türkiye arasında sıkı ilişkiler başlamış; (istihbarî, siyasî, politik 

kimliğe sahip olanların; tüccarların ve turistlerin binde biri kadar olmasa da) 

bilim adamları da karşılıklı olarak gidip gelmeye; meslektaşlarıyla irtibat 

kurmaya çalışmışlardır. Prof. Dr. Valeh Hacılar, Türkiye ile ilk irtibat kuran bilim 

adamlarının başında gelmektedir. Nitekim kapılar açılır açılmaz o da 

Gürcistan’daki (Tiflis’teki) mütevazı evinin ve gönlünün kapısını başta bilim 

adamları olmak üzere Türkiye’den gelen herkese açar. O yıllarda henüz 

yapılanma dönemindeki Türk Büyükelçiliğinin de en büyük yardımcısı olur.  



Valeh Hacılar’ın Türklük Bilimine Katkıları

 

 



119

Yıllardır içinde biriktirdiği, kendini bir ateş gibi, kor gibi yakıp kavuran 

“kardeş hasreti”ni söndürmek için Valeh Hacılar, 1992 yılının kışına aldırış 

etmeden kardeşi Gulu Alıpaşaoğlu Hacıyev ile birlikte Kars’ın, Erzurum’un 

yolunu tutar. Böylece Valeh Bey’le gıyaben tanışıklığımız, hasretimiz 1992 

yılında Erzurum’da sona erdi. Bizim dostluğumuza ailelerimizin diğer fertleri 

(başta eşlerimiz ve çocuklarımız olmak üzere) yakın akraba ve arkadaşlarımız 

da ortak olunca Hacıyev-Alyılmaz ailesi arasındaki bağ daha da kuvvetlendi. 

Prof. Dr. Valeh Hacılar’la irtibatımız her şeyden önce “Gürcistan’da 

yaşayan ve o tarihe kadar haklarında (bir iki teorik yayın dışında) bilgi 

bulunmayan, ciddî araştırma ve inceleme yapılmayan Karapapak / Terekeme 

Türkleri’ni tanımamıza ve tanıtmamıza vesile oldu. Kendi de bir Karapapak 

Türkü olan Valeh Hacılar’la Karapapaklar’ın yaşadıkları binlerce yıllık ata dede 

Türk topraklarını (Borçalı’yı Karayazıyı, Başgeçit’i…) defalarca dolaşıp bilimsel 

araştırma ve incelemeler gerçekleştirdik. Gürcistan ve Azerbaycan 

cumhuriyetlerindeki her türlü bilimsel faaliyetimizin içinde kendilerinin yanı 

sıra değerli eşi Ruhsare Hanım, oğulları Fahri ve Namık da yer aldı. Hacılar 

Ailesi (aileye daha sonra katılan gelinleri Zarife ve Ayten’le de birlikte) âdeta 

bir enstitü gibi çalışıp Gürcistan – Azerbaycan – Türkiye ilişkilerine her alanda 

katkı sağladılar. Gürcistan – Azerbaycan arasındaki ilişkilerin iyileştirilmesinde 

ve geliştirilmesinde, Tiflis’te Türk matbuatının ve kültürel etkinliklerinin 

yeniden başlamasında ve canlanmasında Gürcistan ve Azerbaycan Devlet 

Başkanlarının defalarca övgüsüne ve ödüllerine layık görülen Prof. Dr. Valeh 

Hacılar’ın; eşi filolog Ruhsare Hanım’ın, Azerbaycan Cumhuriyeti Tiflis 

Büyükelçiliği Kültür ve Eğitim Ataşesi oğlu Dr. Fahri Valehoğlu Hacılar’ın, Tiflis 

Türk Tiyatrosu Yönetmeni ve Oyuncusu Namık Hacılar’ın rolü oldukça 

büyüktür.  

Prof. Dr. Valeh Hacılar, Türk dünyasına, Türklük bilimine en büyük 

hizmetini hiç kuşku yok ki, yazmış olduğu herbiri alanının ilk ve orijinal olma 

özelliği taşıyan 24 kitabı ve 250 makale ve bildirisiyle yapmıştır. Hacılar’ın 

makale ve bildirilerinin listesi ayrı bir makale konusu oluşturacak nitelikte 

olduğundan bu yazımızda onun yalnızca halk edebiyatı, halk bilimi, dil, 

edebiyat, sözlük bilim, dil bilimi ve dil öğretimi alanlarında yazmış olduğu 

kitaplarının künyesini vermekle yetineceğiz:  

1.

 

 (Karlo Kaladze ile birlikte), Samet Vurgun 70, Tiflis, 1976, (Azerbaycan 



Türkçesi ve Gürcüce). 

2.

 



(Elihan Binnet ve Eflatun Saraçlı ile birlikte), Bir Sinede İki Ürek, Bakü, 

1981. 


3.

 

Azerbaycanca–Gürcüce Mektepli Lüğeti, Tiflis, 1989, (Azerbaycan Türkçesi-

Gürcüce). 

4.

 



Folklorumuzun Üfüqleri, Bakü, 1991. 

5.

 



Azerbaycan Folkloru En’eneleri, Tiflis, 1992. 

6.

 



Azerbaycan Dili ve Edebiyatı (Ders Kitabı), Tiflis, 1994. 


Cengiz Alyılmaz

 

 



120 

7.

 



Qarapapag Mehralı Bey, Tiflis, 1996. 

8.

 



Azerbaycan Folkloru Antologiyası II: Borçalı Folkloru, Bakü, 1996. 

9.

 



Azerbaycan Edebiyatında Testler (Orta Mektep Müellimlerini Yoxlamadan 

Geçirmek Üçün), Tiflis, 1997. 

10.


 

Azerbaycanca-Gürcüce ve Gürcüce-Azerbaycanca Lüğet, Bakü-Tiflis, 1997. 

11.


 

Gürcüce-Azerbaycanca Danışıq Kitabcası, Rustavi, 1997.  

12.


 

Azerbaycanca - Gürcüce Danışıq Kitabcası, Gence, 1998. 

13.


 

Kendim Lecbeddindi Özüm İbrahim, Tiflis, 1999. 

14.


 

Herşenin Ocağı Şe’rler ve Poema, Tiflis, 2000. 

15. Borçalı Mehralı Bey Tarihî Heqiqetlerde, Tiflis, 2001. 

16. (E. Abhazava ile birlikte), Gürcü Dili-Azeri-Türk Okullarının III. Sınıf 

Dersliyi, Tiflis, 2002. 

17.  Hanı Sazım Hanı Senin Tellerin (Türk Dilli Gürcü Âşığı  Şıvganın Heyatı, 



Yaradıçılığı), Tiflis, 2002.  

18. XIX. Yüzillikde Borçalıda Gaçaglıg Herekatı, Tiflis, 2003. 

19. Gürcüstanda Türk Halq Edebiyyatı Eneneleri, Bakü, 2005. 

20. Ulu Baban Kim Olub? I. Kitab (Bolus-Kepenekçi XIX. Yüzil), Tiflis, 2005. 

21. Ulu Baban Kim Olub? II. Kitab (Darvaz Kendi – XIX. Yüzil), Tiflis, 2006. 

22. Azerbaycan-Gürcü Folklor Elegeleri, Tiflis, 2007.  

23. Türkdilli Gürcü, Yunan ve Aysoru Aşıg-Şairleri, Bakü, 2007. 

24. Heste Hasan (Heyatı, Şeirlerinden Seçmeler), Tiflis, 2009. 

Anılan bilimsel eserlerin yazarı olan Prof. Dr. Valeh Hacılar, aynı zamanda 

Türk dünyasının seçkin ve saygın  şairleri arasında yer almaktadır. Hacılar’ın 

şiirleri 2000 yılında Tiflis’te Herşenin Ocağı  Şe’rler ve Poema adıyla kitap olarak 

yayımlandı. Onun hayatı, yetiştiği çevre, edebî kişiliği ve şiirleri ile ilgili bir 

doktora tezi ve kitap da Atatürk Üniversitesi öğretim üyesi Dr. Semra Alyılmaz 

tarafından hazırlandı (Alyılmaz, 2003).  

Birkaç bilim adamının bir araya gelip yazabileceği kadar bilimsel esere / 

yayına sahip olmasına; birçok edebî dergi ve antolojide hakkında bilgiye ve 

şiirlerine yer verilmesine rağmen ne yazık ki, Prof. Dr. Valeh Hacılar Türk 

dünyasında ve Türkiye’de hak ettiği ilgi ve desteği hiçbir zaman görmedi. 

Onun asistanları hatta öğrencilerinin öğrencileri bile Türkiye’nin adı sanı 

büyük üniversitelerinde “Profesör Dr. (!)”, “Doçent Dr (!)” unvanlarıyla görev 

yaparlarken o, evinde misafir ettiği, yaptıklarını, yazdıklarını kendilerine teslim 

ettiği sözde bilim insanlarının önce oyalamaları sonra da engellemeleri 

yüzünden Türkiye üniversitelerindeki öğrencilere ve öğretim üyelerine engin 

bilgi birikimini aktarma imkânını bulamadı. Kendine sonraki yıllarda Türkiye ve 

Türkiye dışındaki yabancı ülkelerden yapılan tekliflere ise her zaman nazik bir 

şekilde “Hayır” diyerek Gürcistan’daki Türklerin seçkin temsilcisi ve sesi 

olmayı tercih etti. Onun Gürcistan'da kalması, Gürcistan'dan ayrılmaması 



Valeh Hacılar’ın Türklük Bilimine Katkıları

 

 



121

sayesinde Tiflis İ. Çavçavadze Devlet Üniversitesi'nde faaliyet gösteren 

Azerbaycan Dili / Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü kapanmaktan kurtuldu. Rus 

Dili ve Edebiyatı, Ermeni Dili ve Edebiyatı Bölümleri kapatılırken Azerbaycan 

Dili / Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün açık kalması Hacılar'ın Gürcistan’daki 

gücünü, nüfuzunu göstermesi bakımından da son derece anlamlıdır. 

Gürcistan’da Akademik (Ordinaryüs) unvanına sahip tek Türk bilim adamı 

olan Valeh Hacılar’ın Türkiye’de Türkiye Cumhuriyeti Devleti adına faaliyet 

gösteren Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu, Kültür Bakanlığı, TÜRKSOY… 

gibi kurum ve kuruluşların bugüne kadar yaptıkları hiçbir sempozyuma, 

kongreye, panele, toplantıya davet edilmeyişi son derece şaşırtıcıdır. Bir çoğu 

yeterince Türkçe bilmeyen, Türklük bilimi ile ilgileri “hobi”den ileri gitmeyen, 

fırsatını bulduklarında açık biçimde Türkiye Cumhuriyeti ve Türkler hakkında 

haksız eleştiriler yapan; buna rağmen Türkiye’de yapılan faaliyetlere (söz 

konusu faaliyet bilimsel sempozyum da olsa, Türkçe olimpiyatı da olsa, 

Matematik olimpiyatı da olsa) davet edilen aynı bilim insanları(!)na ödüller 

veren kurum ve kuruluşlarımızın yöneticilerinin bizim aklımızın ermediği (!) 

elbette bir bildikleri vardır. 

Prof. Dr. Valeh Hacılar, birkaç yıldan beri ciddî sağlık problemleri 

yaşamasına (4 büyük ameliyat geçirmesine) rağmen çalışmalarını aralıksız 

olarak sürdürmektedir. Yeri gelmişken Hacılar'ın tedavisi sırasında gösterdikleri 

yakın ilgi ve destekten dolayı bazı kişileri saygıyla ve minnetle anmak 

istiyorum. Valeh Hacılar, hastalığının başından itibaren tıpkı Atatürk’ün işaret 

ettiği gibi “Beni Türk Hekimlerine Emanet Ediniz” diyerek Hacettepe Üniversitesi 

Tıp Fakültesi Hastanesi'ne geldi. Prof. Dr. Yusuf Bayraktar ve ekibi (başta Doç. 

Dr. Devrim Akıncı olmak üzere) Türk doktorlarının hem bilgi ve becerisini hem 

de ilgi ve konukseverliğini Hacılar’dan esirgemediler.  

Valeh Hacılar kendisine gösterilen ilgiden duymuş olduğu memnuniyeti 

Prof. Dr. Yusuf Bayraktar’a ithafen yazdığı  “Seni Deyib Geldim Yusuf Bayraktar” 

başlıklı şiirinde şöyle dile getirmektedir: 



 

Seni deyib geldim Yusuf Bayraktar, 

Şöhretin, güdretin dodaglarımda, 

Uçdum, uçdugda yoh, son bir ümidin, 

Sönük bir gümanın ganatlarında. 

 

Mene melhem oldu ilk görüşdece, 

Duyan bahışların, gören ellerin, 

O sirli, sehrli sözün, söhbetin 

Deyişdi semtini gara yellerin. 

 


Cengiz Alyılmaz

 

 



122 

Dedin “Ürekli ol, bura da Veten”, 

Mene ümid dolu bir işıg verdin. 

Hayata gayıtdım, menim dünyama, 

Adını sanını yaraşıg verdin. 

 

Ora son şerimi yazdım da geldim, 

Yoldaşım- saralan, sönen arzular. 

Gayıtdım, o şere bahdım da güldüm, 

Ve bu şeri yazdım, Yusuf Bayraktar. 

Valeh Hacılar’a Ankara’daki tedavisi sırasında en büyük desteği verenlerin 

başında ona her seferinde evinin kapısını sonuna kadar açan, bir aile sıcaklığı 

ve ortamı yaşatan Bulut Ailesi (Keçiören Emniyet Müdürü Fahri Bulut ve 

değerli eşi Dr. Safiye Bulut) gelmektedir. Keçiören Emniyet Müdürü Fahri 

Bulut, Türkiye Cumhuriyeti Tiflis Büyükelçiliği Koruma Amirliği yaptığı  sırada 

Hacılar Ailesi’yle (bizim de vesilemizle) tanışıp dostluk kurar. Mesleğinde 

başarılı bir yönetici / amir olduğu o kadar Türk dünyasıyla ilgili bilgiye de sahip 

olan Fahri Bulut, Gürcistan’da görev yaptığı  yıllarda Karapapak Türkleri’nin 

Türk Büyükelçiliği yetkilileri tarafından dikkate alınması, dertlerinin 

dinlenilmesi, sorunlarına çözüm yolları aranması hususlarında büyük gayret 

gösterir.  

Hacılar, kendilerini hem Gürcistan’da hem de Türkiye’de (Ankara’da) 

yalnız bırakmayan, ameliyatları sırasında sürekli yanında olan vefalı dost Fahri 

Bulut ve ailesine ithafen yazmış olduğu “Ankara'da Bir Evim Var” başlıklı şiirinde 

şöyle demektedir: 



Ankara’da bir dünyam var 

Safdı suyu, havası, 

Mayası nurdan tutulub, 

Tükenmezdir ziyası. 

 

Ankara’da bir evim var, 

Bezeyi körpe sesi, 

Sencer Bey’le Zeynep Hanım 

Könüller teranesi. 

 

Ankara’da bir zirvem var, 

İnsanlığın zirvesi,  

Bu şeherde Fehri’m yaşar 

Mene gardaş evezi. 


Valeh Hacılar’ın Türklük Bilimine Katkıları

 

 



123

Valeh Hacılar, eşi Ruhsare Hanım’la birlikte 2008 yılının Temmuz ayında 

İstanbul’a gelmişlerdi.

1

 Biz de onları yalnız bırakmamak için Kırgızistan’daki ve 



Çin’deki çalışmalarımızın tarihini değiştirip ailece İstanbul’a gittik. Birkaç gün 

birlikte geçirdik. Hastalığına ve ağır ameliyatlar geçirmesine rağmen genel 

durumu iyi görünen Valeh Bey’le ve eşi Ruhsare Hanım'la bir gün İstanbul’u 

gezip tam “Nerede oturalım?”  diye düşünürken Valeh Bey “Nazım’ın (Nazım 



Hikmet’in) Gülhane Parkı’nda” dedi. Nazım Hikmet’in bir şiirine konu olan 

Gülhane Parkı’nda oturduk; çay, ayran içip Boğaz'ı seyrettik.  

Valeh Hacılar’ın  şiirleri üzerine doktora tezi hazırlayan eşim ve 

meslektaşım Semra Alyılmaz, Gülhane’deki sohbet sırasında Valeh Bey’e: 

Hocam, her konuda yazılmış çok güzel şiirleriniz var. İstanbul için de şiir yazdınız mı?” 

diye sordu. Valeh Bey de “Semra, Allah her şehir için bir şair gönderiyor. İstanbul’un 



şairi de Yahya Kemal. Onun şiirlerinin üzerine şiir yazmak olmaz. Ancak yine de senin 

hatırın için bir şeyler söyleyeyim” dedi. Hacılar’ın Dr. Semra Alyılmaz’a başlıklı şiiri 

şöyledir: 

Menden teze şeir heber alan dost,  

Bes yazın gelmesi şeir deyil mi?!” H. Arif 

“Hocam, İstanbul’a şeir yaz” dedin, 

Dostların gelişi şeir deyil mi?! 

Üsküdar, Kadıköy, Gülhane, Taksim, 

Çamlıca görüşü şeir deyil mi?! 

 

Burda heyran galdıh neler nelere, 

Yaradan ellere, guran ellere, 

İstanbul yurd imiş möcüzelere, 

Onun her garışı şeir deyil mi?! 

 

Şükür ki, görüşdük burda bir daha, 

Şükür ki, yaşadıh bir ömür daha. 

Canım feda olsun Sübhan Allah’a 

Dünyanın gerdişi şeir deyil mi?! 

 

Hele gurumamış gözlerin nemi,  

Üstümüzü aldı ayrılık demi, 

Yolçu yolda gerek, açın yelkeni, 

                                                           

1 Prof. Dr. Valeh Hacılar, İstanbul'a TİKA ile Milli Eğitim Bakanlığının TİKA'nın Türkoloji Projesi 

çerçevesinde Türk Cumhuriyetlerindeki bilim adamları ve öğretim üyeleri arasında iletişimi 

sağlamak amacıyla gerçekleştirmiş olduğu program çerçevesinde gelmiştir.  



Cengiz Alyılmaz

 

 



124 

Valeh’in gedişi şeir deyil mi?! 

Valeh Hacılar’ın hastalığı 2009 yılında ne yazık ki, tekrarladı. Bir kez daha 

Ankara’ya ameliyat için geldi. Yapılan cerrahî müdahaleye rağmen durumunda 

önemli bir değişiklik olmadı. O, dayanılmaz ağrılarına rağmen (torunları Valeh 

ve Ümit’in aileye katılmalarının da verdiği güç ve destekle) çalışmalarını 

sürdürmektedir.  



 

Akademik Prof. Dr. Valeh Hacılar’ın Yeni Kitabı: 

Valeh Hacılar,  Heste Hasan Heyatı,  Şeirlerinden Seçmeler, Universal 

Neşriyat, Tiflis, 2009, 86 s.  

Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri arasında yer alan, 

yürütücülüğü tarafımdan yapılan “Güney Türkistan, Kafkaslar ve Avrupadaki 

Türk Yazıtları” adlı uluslararası proje kapsamında araştırma ve incelemeler 

gerçekleştirirken ekip olarak 25-26-27 Temmuz 2009 tarihlerinde Valeh Hacılar 

Bey’i evinde ziyaret ettik. Hasta olmasına rağmen uzun uzun sohbet edip 

engin bilgilerinden yararlandık.  

Valeh Hacılar’la sohbetimizin bir bölümünün konusunu onun “Universal 

Neşriyat”tan henüz çıkan kitabı  Heste Hasan (Heyatı  Şeirlerinden Seçmeler) 

oluşturdu. Hacılar’ın daha önce yayımlanan kitaplarının her biri hiç kuşku yok 

ki, en az bu kitabı kadar değerli bilgileri içermektedir. Ancak Hacılar, arşiv 

belgelerini inceleyip, Gürcistan, Azerbaycan, İran ve Türkiye’de birinci derece 

kaynak kişilerle, âşıklarla, ozanlarla, halk bilimi uzmanlarıyla ve edebiyat 

tarihçileriyle bizzat görüşüp hazırladığı bu kitabına büyük önem vermektedir. 

Onun bu kitap üzerinde hassasiyetle durmasının temel sebeplerinden birini de 

hakkında kaynaklarda pek fazla bilgi bulunmayan “Heste Hasan”ın hem 

Gürcistan’da hem Azerbaycan’da hem de Türkiye’de şiirlerinin başkalarına mal 

edilmesinin, başkalarıyla karıştırılmasının önüne geçecek olması düşüncesi 

yatmaktadır.  

Hacılar'ın yeni eseri, Ön Söz, Şeirler ve Menbeler başlıklarını taşıyan üç ana 

bölümden oluşmaktadır. 

Eserin 3-24. sayfalarını kapsayan Ön Söz başlıklı bölümde Valeh Hacılar, 

Heste Hasan’ın doğum yeri, doğum ve ölüm tarihleri ile ilgili tartışmalı bilgileri 

ayrıntılı olarak dikkatlere sunmakta ve yaptığı araştırma ve incelemeler 

sonucunda Heste Hasan’ın Ahalkelek bölgesinin Havet Köyü’nde 1800 yılında 

doğduğunu ve 1866 yılında da öldüğünü tespit ettiğini kaydetmektedir. 

Eserin 25-80 sayfalarını içeren Şeirler başlıklı ikinci bölümde Valeh Hacılar 

Heste Hasan’a ait olduğunu kesin olarak tespit ettiği şiirleri “Goşmalar (s. 26-

42)”, “Geraylılar (s. 43-45)”, “Tecnis (s. 46)”,  “Cığalı Tecnis (s. 47)”, “Divaniler 

(s. 48-55)”, “Mühemmes (s. 56-57)”, “Deyişmeler (s. 58-74)”, “Muhtelif 

Şeirlerden Parçalar (s. 75- 80)” başlıkları altında dikkatlere sunmaktadır. 

Goşmalar başlıklı bölümde “Menim”, “Oynamasın”, “Gözeller”, “Azad 

Olar”, “Gerek”, “Bu Sarayları”, “Muyların”, “Efendim”, “Getti”, Daşdıgullar 



Valeh Hacılar’ın Türklük Bilimine Katkıları

 

 



125

Gözelleri”, “Dedi”, “Gözder”, “İndi”, “Maşallah”, “Perişan”, “ Bu Gece”, “Kim 

İdi” başlıklarını taşıyan şiirlerden oluşmaktadır. Heste Hasan’ın Türkiye’de de 

çok bilenen, bestelenen ve TRT Arşivleri’nde “Erzurum Türküsü” olarak yer 

alan “Oynamasın” başlıklı  şiirini dikkatlere sunmanın faydalı olacağı 

kanaatindeyiz: 



Gözeller bezenmiş toya gederler, 

Sizlere amanat, gız oynamasın. 

Yığılırlar rica, minnet ederler, 

Yüngüllük eleyib tez oynamasın. 

 

El-alem yığılıb ona baharlar, 

Yahşı ada yaman adlar taharlar

Oynadırlar, sonra başa gaharlar, 

Al vala altında göz oynamasın. 

 

Heste Hasan der ki, ala göz yarım, 

Gurban olsun sana dövletim, varım, 

Demem oynamasın, oynasın hanım, 

Kemerden aşağı diz oynamasın 

Eserin “Geraylılar” başlıklı bölümünde “Geler”, “Dırgınada”, “Yalvara-

Yalvara” başlıklı şiirlere; “Tecnis” başlık bölümde “Bir Güneş”, “Cığalı Tecnis” 

başlıklı bölümde ise, “Bir Birçek” başlıklı şiire yer verilmiştir. 

Kitabın “Divaniler” başlıklı bölümü “Üstündedir”, “Bir”, “Bir Su Ver”, 

“Bugün”, “Kimde Var”, “Mendedi”, “Birdi Bir”,adlı  şiirlerden; “Muhammes” 

başlıklı bölümü ise, “Eyri” başlıklı şiirden oluşmaktadır. 

Valeh Hacılar, kitabın “Deyişmeler” başlıklı bölümünde Heste Hasanın 

Gul Garenî ile yapmış olduğu 4; Ürfanî ile yapmış olduğu 1; Usta Polad ile 

yapmış olduğu 3 deyişme (atışma) metnine yer vermiştir. 

Eserin “Mühtelif Şeirlerinden Parçalar” adlı bölümü ise, “Canım”, 

“Lazımdı”, “Var”, “Neylesin”, “Geleyir”, “Usda Polad'a” başlıklarını taşıyan 

şiirlerden oluşmaktadır. 

Valeh Hacılar, kitabın üçüncü bölümünü oluşturan  Menbeler  başlıklı 

kısımda ise, eseri hazırlarken yararlanmış olduğu kaynakları “Kitablar”, 

“Megaleler”, “Arhiv Senedleri” ve “Canlı Gaynaglar” başlıkları altında dikkatlere 

sunmaktadır. 

Eserin son iki sayfası  “İçindekiler” ve “Kitabın Künyesine Ait Bilgileri” 

içermektedir.  



Cengiz Alyılmaz

 

 



126 

Sonuç: 

Heste Hasan’ın “Bir” redifli divanisinin Ağbabalı  Âşık  İskender tarafından 

nakledilen variantının son dizeleri şöyledir: 

İçmedim aşk badesini 

Hem ohuyam, hem yazam, 

Böyle getmez bu ülüzgâr, 

Elbet gelir bir ayam, 

İli min iki yüz on dörd, 

Hesabı yoh ki sayam, 

Çoh âşıglar geldi keçti,  

Heste Hasan yüzde bir. 

Valeh Hacılar, eserinde Heste Hasan’ın kendisi için “Çoh âşıglar geldi keçti, 



Heste Hasan yüzde bir” ifadesini kullanmasını (onun şiirlerinin kalitesini dikkate 

alarak) haklı bulmaktadır. Biz de Türklük bilimi, Türk halk bilimi, Türk halk 

edebiyatı, Türk mitolojisi, Türk dili, Türk tarihi, sözlük bilimi ve dil öğretimi 

alanlarında yazmış olduğu 24 kitabı, 250 makale ve bildirisi bulunan ve son 

kitabı Heste Hasan ile de tartışmalı bir konuyu daha aydınlatan Akademik Prof. 

Dr. Valeh Hacılar için “Çok bilim adamları gelip geçer; Valeh Hacılar gibisi binde bir” 

diyor; sağlıklı, huzurlu, mutlu ömür dileğiyle yeni eserlerini bekliyoruz. 

 

 

 

KAYNAKÇA 

AĞACANGIZI, Gültekin (2006), Gürcüstan Metbuatında Azerbaycan Edebiyyatı Meseleleri, Bakü. 

AHUNDOV, Ehliman - FERZELİYEV, Tehmasib - ABBASOV, İsrafil (1985,1986), Azerbaycan 

Âşıkları ve El Şairleri I-II, İstanbul,Yayıma Hazırlayanlar: Saim SAKAOĞLU, Ali Berat 

ALPTEKİN, Esma ŞİMŞEK. 

ALYILMAZ, Cengiz (1997), Borçalılı Şair Vilayet RÜSTEMZADE, Kardaş Edebiyatlar Dergisi, S. 

41, İzmir, 8-11. 

ALYILMAZ, Semra (2002), Borçalı (Gürcistan) Karapapakları’nın (Terekemeleri’nin) Tarihine 

Dair, Yeni Türkiye, S. 43, Ankara, 288-291. 

ALYILMAZ, Semra (2003), Borçalılı Bilim Adamı, Eğitimci,  Şair Valeh Hacılar Hayatı- Sanatı-

Şiirleri, Ankara. 

CEFERZÂDE, Ezize (2006), Azerbaycan'ın Âşık ve Şair Kadınları, Ankara, Yayıma Hazırlayan: Dr. 

Cengiz ALYILMAZ. 

HACIYEV, Abbas (1980), Tiflis Edebî Mühiti, Bakü. 

HEKİMOV, Mürsel İ. (1999), Azerbaycan Âşıg Şe’r Şekilleri ve Gaynagları, Bakü. 

HÜMMET, Rafig (2007), Edebî Gürcistan, Tiflis. 




Valeh Hacılar’ın Türklük Bilimine Katkıları

 

 



127

İSABALIGIZI, Tinatin (1999), Borçalı Âşıg Mühiti, Bakü. 

KARAHAN, Leyla (2004), Semra Alyılmaz, Borçalılı Bilim Adamı, Eğitimci, Şair Valeh Hacılar 

Hayatı, Sanatı,  Şiirleri, Devran Yayıncılık, Ankara, 2003, VI+277 s., Türk Kültürü, S. 

493-494, Ankara, 632-634. 

MİŞİYEV, Adil (1987), Azerbaycan Yazıçıları ve Tiflis Edebî-İctimaî Mühiti (1820-1905), Tiflis.

 



Cengiz Alyılmaz

 

 



128 

 

Prof. Dr. Valeh Hacılar'ın yeni kitabının dış kapağının görüntüsü 




Valeh Hacılar’ın Türklük Bilimine Katkıları

 

 



129

 

Prof. Dr. Valeh Hacılar'ın yeni kitabının iç kapağının görüntüsü



 

Yüklə 298,24 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə