95
köməyi və Əlcəzair xalqının igidliyi sayəsində zəlzələdən bir
həftə sonra yaponların köməyilə tikilmiĢ sement zavodu öz
iĢinə baĢlamıĢ, yığılma evlər göbələk kimi Ģəhərdə çoxalmağa
baĢlamıĢ və Ģəhər öz köhnə yerində yenidən ucalmıĢdır. Yerli
alimlərdən bu Ģəhərdə dəhĢətli zəlzələlərin baĢ verməsinin
səbəbini soruĢdum. Alimlərin fikrincə Əl-Əsnam Ģəhərinin
bəlası orasındadır ki, bu Ģəhər MərakeĢdən Alpa gedən
Əlcəzair, Tunis, Siciliya və Ġtaliyadan keçən böyük tektonik
sınıq xətti üzərində yerləĢir. Litosferin Böyük Səhra ilə nəhəng
bloku ġimala doğru yerini dəyiĢir, bu zaman Əlcəzair
sahillərində yerləĢən digər blok deformasiyaya məruz qalır. On
illərlə bu və ya digər yerdə toplanan gərginliklər Messin,
Ağadir və Əl-Əsnamda zəlzələ ilə nəticələnir. Bu sınıq
Bumerdesdən 100 km-lərlə uzaqdan təxminən Əl-Əsnam,
Medea, Buira xətti üzrə Telə doğru uzanır. Zəlzələnin gücü
Oranda 6,5, Əlcəzairdə 6,0, Bumerdesdə 5,5 bala çatmıĢdır.
259 km-likdə Bu-Qadir Ģəhəri yerləĢir. Bu Ģəhər də 1980-ci
il zəlzələsi nəticəsində dağılmıĢdır. Burada da Roma
xarabalıqlarına rast gəlinir. ġelif çayı üzərində irriqasiya bəndi
tikilmiĢdir.
282 km-likdə Ued-Riu Ģəhərciyi yerləĢir. Bu Ģəhərciyin
ətrafında 28000 hektar sahəni sulamaq üçün iki irriqasiya bəndi
yaradılıb.
291 km-likdə Ciduya kəndi yerləĢir. Bu balaca kəndin
adamları o qədər mehriban, qonaqpərvərdirlər ki, turistlər
özləri ilə apardıqları hədiyyələrin hamısını onlara vermək
istəyirdilər. Bu kənd Roma Ģəhərciyi Kadaum Kastronun
yerində salınmıĢdır. Çay üzərində böyük su bəndi vardır. Məhz
burada ġelif çayı dənizə doğru yönəlir.
379 km-likdə Məhəmmədiyyə Ģəhərciyi yerləĢir. Bu
Ģəhərcik kənd təsərrüfatı rayonunun mərkəzidir. Yerli əhalinin
dediyinə görə bu rayonda pambıq əkməyə bir neçə dəfə cəhdlər
göstərilmiĢdir. Nəticə müsbət olmasa da yerli mütəxəssislər
ruhdan
düĢməyiblər.
Onlar
bu
torpaqda
pambıq
96
yetiĢdirəcəklərinə inanır və bu sahədə iĢlərini davam etdirirlər.
ġəhərciyin cənubunda böyük su bəndi gördük.
405 km-likdə Siq Ģəhəri (Tassakora-romaca) yerləĢir.
Əlcəzairin ən böyük bitki yağları zavodu buradadır. Siq vadisi
özünün sahələri və bağları ilə ġimala-Moastahanemə və
Arzevə qədər uzanır. Arzevdə ABġ tərəfindən yaradılan,
sıxılmıĢ qaz almaq üçün dünyada ən böyük qurğu vardır. Bu
Ģəhərdə kimya zavodu, böyük liman, neftayırma zavodu
fəaliyyət göstərir.
478 km-likdə 470 m hündürlükdə Sidi-Bel Abbas Ģəhəri
yerləĢir. Onun 300000 əhalisi vardır. Universiteti 1973-cu ildən
fəaliyyət göstərir. Yüngül sənaye, məiĢət elektronikası
müəssisələri Ģəhər əhalisinin əsas iĢ yerləridir. Fransız iĢğalı
zamanı bu Ģəhərdə məĢhur Xarici Legionun bazası
yerləĢmiĢdir.
Bumerdesin 568 km-liyində, dəniz səviyyəsindən 800 m
yüksəklikdə əhalisi 700000 olan Tlemsen Ģəhəri yerləĢir. Bu
Ģəhər ölkənin ən gözəl turist Ģəhərlərindən biri olub, çoxlu orta
əsr abidələrinə malikdir.
Bu Ģəhərdə çoxlu su mənbələri, yumĢaq iqlim, cürbəcür
bitkilər vardır. Zəngin tarixi olan bu Ģəhər müsəlman
Əlcəzairinin intellektual mərkəzidir. Tlemsenlilərə çox vaxt
“intellektuallar” da deyirlər. Onlar öz Ģəhərlərinin tarixi ilə fəxr
edirlər. Bu Ģəhərdə doğulub boya-baĢa çatanların çoxusu
ƏXDR-in ruhani və dövlət idarələrində mühüm mövqelər
tutmuĢlar. ġəhər yavaĢ-yavaĢ sənayeləĢdirilir. Telefon aparatı
zavodu, inək fabriki, əczaçılıq fabriki, efir yağı kombinatı, süni
liflər fabriki və s. son illərdə bu Ģəhərdə tikilmiĢdir.
Tlemsenin mənası “Su bulaqları” deməkdir. Bu yerdə
vaxtilə insanlar qayaların ətəyində mağaralarda yaĢamıĢlar.
Onların əmək alətləri Ģəhər muzeyində saxlanılır.
Roma hökmdarları vaxtı indiki Ağadir Ģəhərinin (Ağadir-
qaya deməkdir) yerləĢdiyi təpədə Pomariya qalası tikilmiĢdir.
Ağadir Ģəhərinin müsəlman əhalisi burada VIII əsrdə dağılmıĢ
97
Roma qalası yerində məskunlaĢmıĢdır. Sonradan bura bərbər
tayfalarının, Kordov xilafəti vassallarının paytaxtına çevril-
miĢdir.
Ġndiki Tlesmen XI əsrin sonralarında Ağadir divarları
yanında salınmıĢdır (Burada köçəri bərbər tayfaları
yaĢayıralrmıĢ). Yeni Ģəhər surətlə böyümüĢ və Ağadirlə
birləĢmiĢdir. Bu Ģəhərdə ilk məscid 1082-ci ildə tikilmiĢ,
sonradan böyüdülüb zənginləĢdirilmiĢdir. Bu gün həmin
məscidin iri zalı 1250 kv.m ölçüdə, minarəsi isə 35 m
hündürlükdədir. Deyilənlərə görə məscidin yanında bərbərlərin
əmiri, zianidlər nəslinin yaradıcısı, Tlemsenin hökmdarı
Yaqmorasen dəfn olunmuĢdur. Məhz bu əmirin dövründə
Tlemsen ağlasığmaz dərəcədə çiçəklənmiĢdir.
Yüz ildən artıq Tlemsen ġimalla Qara Afrika arsında
əlaqəçi rolunu oynayıb varlanmıĢdır. ġəhərdə xalçaçılıq,
dəmirdöymə, tikmə, taxta emalı alətləri geniĢ yayılmıĢdır.
Burada toxunan xalçaların 95%-i Avropaya göndərilir. Qurani-
Kərimi saxlamaq üçün mücrülər məhz bu Ģəhərdə düzəldilir.
Əhalinin əksəriyyəti savadlı olub, məscidlərdə və mədrəsələrdə
təhsil almıĢdır.
Telemsenin var-dövləti qonĢularını qıcıqlandırmıĢdır.
MərakeĢli Fesa sultanı Yaqub bir neçə müvəffəqiyyətsiz
həmlədən sonra XIII əsrin sonunda çox böyük qoĢunla bu
Ģəhərə hücuma keçmiĢ, onun divarlarını canlı mühasirəyə
almıĢdır. Mühasirə doqquz il davam etmiĢdir. Sultan elə
buradaca yeni Ģəhəri – Mənsurahi (tərcüməsi “Qələbə”
deməkdir) tikdirmiĢdir. ġəhərdə böyük saray və məscid inĢa
etdirmiĢdir. Səhranın karvanları artıq Mənsurahiyə gələrmiĢ.
Tlemsenin sağ qalan azsaylı döyüĢçüləri son və ümidsiz döyüĢə
hazırlaĢdığı vaxt Fes sultanı Vannada öz qulu tərəfindən
öldürülür. Tacdan ötrü narahat olan sultanın varisləri
mühasirəni dağıdıb Fesə qaçırlar. Tlemsen rahat nəfəs alır.
Lakin bu uzun çəkmir. 30 il sonra amansız qonĢular tərəfindən
bu Ģəhər zəbt olunur. Mənsurahi Ģəhərini onlar yenidən
Dostları ilə paylaş: |