Varlik felsefesi Konusu

VARLIK FELSEFESİ

• 1. Konusu

• 2. Felsefe açısından varlık (Bilim açısından varlığa da değinilecek)

• a) Metafizik - Ontoloji b) Metafiziğin varlıkla ilgili temel soruları

• 3. Varlık Felsefesinin Temel Problemleri (Ontolojik açıdan varlık)

• Varlığın var olup olmadığı problemi

• Nihilizm *Nietzsche *Gorgias

• Realizm İdealizm

• Varlığın ne olduğu problemi

• Oluş *Herakleitos *Whitehead

• İdea *Platon *Aristoteles *Farabi *Hegel

• Madde *Demokritos *Hobbes *Marks

• Madde+Düşünce (Dualizm) *Descartes

• Fenomen *Husserl

• Varlık Felsefesinin Konusu

• Varlığın ne olduğunu, anlamını, doğasını, yapısını sorgulayan felsefe disiplinidir.

Varlık: insan, hücre, gezegen gibi “reel varlıktır” ya da

• Varlık: insan, hücre, gezegen gibi “reel varlıktır” ya da

• “p sayısı, üçgen” gibi “düşünsel varlıktır”

• Varlık felsefesi, temel olarak varlığın var olup olmadığını ve ne türden olduğunu irdelemektir.

VARLIKLARI SIKINTI DOĞURANLAR

Bilime Göre Varlık

• Varlık yalnızca felsefenin değil biliminde konusunu oluşturur.

• Bilime göre varlık; her durumda var olarak kabul edilir. (Felsefedeki gibi var olup olmadığı sorgulanmaz.) Ayrıca her bilim, varlığın bir yönünü konu alır. Biyoloji canlı varlığı, psikoloji insanın psişik yönünü, coğrafya yerküreyi konu edinir.

• Bilim ve felsefenin varlığa yaklaşımları köklü farklılıklar içerir.

Felsefeye Göre Varlık

• Felsefe, varlığın var olup olmadığını sorgular.

• Felsefe, varlığın var olduğunu kabul ettiğinde, onu bir yönüyle değil, genel olarak ele alır.

• Felsefe varlığı madde cinsinden bir şey olarak tanımlayabildiği gibi, düşünsel bir kavrama dayandırıp tanımlamalara gidebilir.

Felsefeye Göre Varlık

• Kısacası Felsefe;

• varlığı, bir yönüyle değil, genel olarak ele alınır. Varlığın var olup olmadığı sorgular. Felsefede varlık, akıl yoluyla, saf düşünce etkinliğiyle yorumlanır.

Metafizik -Ontoloji

• Metafizik; ispatlanması ve çürütülmesi mümkün olmayan sorunlarla

• ilgilenir.

• Ontoloji;Varlıkla ilgili sorunların tartışıldığı metafizik alanıdır. Ontolojinin soruları şunlardır: 1-Varlık var mıdır? 2-Varlığın ana maddesi nedir? 3-Evren nasıl oluşmuştur? 4-Evrenin bir amacı var mıdır? 5-Varlıkta özgürlük var mıdır? 6-Ruh nedir? 7-Ruh ölümsüz müdür? 8-Ölüm nedir?

• Tabiat(doğa) filozofları varlığın ana maddesi (arkhe) nedir? Sorusuyla ilgilenmişlerdir. Örneğin Thales; varlık arkesinin su olduğunu söyleyerek ontolojiyle ilgilenen ilk filozof olmuştur.

• Aristoteles varlığın ilk nedenlerini araştırarak metafiziğin

• ilkelerini belirlemiştir. Aristoteles, evreni bir bütün olarak

• kavramaya çalışmış ve bu çabasından da felsefenin bir disiplini

• olan Metafizik-Ontoloji doğmuştur.

• Ancak Ontolojiyi bir felsefe disiplinine dönüştüren Cristian Wolf’tur. Wolf ontolojiyi;

• -Tanrının,ruhun ve dünyanın varlığını kanıtlamak isteyen bir alan olarak- belirler.

• Kant, “İnsan aklı, bilgisinin belli bir türünde özel bir kaderle karşı karşıyadır. İnsan aklı bu bilgisinde öyle sorular tarafından rahatsız edilmektedir ki, akıl onları ne yadsıyabiliyor, ne de yanıtlayabiliyor” demektedir. İşte bu alan metafiziktir .Kant’ a göre metafizik; bilginin temellerini araştırmalı ve bilginin deneyden gelmeyen öğelerini saptamalıdır. Günümüzde metafizik fenomenoloji, yeni ontoloji ve varoluşçuluk (existansiyalizm) felsefeleri ile varlığını sürdürmektedir.

Fenomenoloji; Edmund Husserl ile varlıkların arka planlarında bulunan ve kendi kendilerine varolan özleri dile getirerek; Yeni ontoloji;Nicolai Hartmann ile varlık kategorileri oluşturup ontolojiyi deneysel temellerle, bilimsel sonuçlarla bağdaştırmaya çalışarak Existansiyalizm; Heidegger ve Sartre ile varlığın temeline doğa bilimlerini koyanlara karşı çıkarak varlığı Benin yaptığını söyleyerek ontolojiyle ilgilenmiştir.

• Fenomenoloji; Edmund Husserl ile varlıkların arka planlarında bulunan ve kendi kendilerine varolan özleri dile getirerek; Yeni ontoloji;Nicolai Hartmann ile varlık kategorileri oluşturup ontolojiyi deneysel temellerle, bilimsel sonuçlarla bağdaştırmaya çalışarak Existansiyalizm; Heidegger ve Sartre ile varlığın temeline doğa bilimlerini koyanlara karşı çıkarak varlığı Benin yaptığını söyleyerek ontolojiyle ilgilenmiştir.

Varlığın Var Olup Olmadığı Problemi

• Varlık felsefesinin ilk problemi varlığın olup-olmadığı problemidir.

1)Varlığın var olmadığını ileri süren anlayışlar

• 1)Varlığın var olmadığını ileri süren anlayışlar

• Nihilizm ve Taoculuk

• 2) Varlığı var olduğunu savunanlar

• (Realizm)

• Varlığın madde, idea, fenomen gibi niteliklere sahip olabileceğini savunan yaklaşımlardır.

Nihilizm (Hiççilik)

Nihilizm (Hiççilik)

• Nietzsche; Toplumsal değer ve normları tümüyle inkar ederek nihilizmin 19.yy.daki önemli temsilcisidir

• Nihilizm’e göre hiçbir varlık gerçekten var değildir ve varlığı var olan olarak kabul eden görüşlere karşı çıkar.

• Nihilizm hiçbir değer ve kural tanımayan bir görüştür ve toplumda düzeni sağlayan tüm otoriteleri reddeder.

• Nihilizm bu biçimiyle siyasal anlamda anarşizme temel oluşturur.

Sofist Gorgias

• “Hiçbir şey yoktur.Olsa da bilemeyiz.

• Bilsek de başkalarına anlatamayız.” demiştir

• O nesnel gerçekliğin hem de doğru bilginin varlığını reddetmiştir.

• Bu düşünceye göre iyi-kötü, doğru-yanlış, maddi-manevi gibi niteliklerden söz edilemez.

• Bir şeyin niteliği yoksa kendi de olmadığından, varlık yoktur.

Taoculuk

Taoculuk

• Taoculuğa göre dış dünyadaki nesneler, gerçekte yoktur.

• Varlıklar, çelişkilerle ve karşıtlıklarla doludur.

• Her şey aldatıcı bir görünüşten ibarettir.

Lao Tseu

• Her şey, “Tao” dur.

• Tao, evrenin düzenidir.

• Cisimsizdir, algılanamaz

• ve anlaşılamaz.

• Varlığı yokluğa indirgediği,

• varlığı kabul etmediği için Tao felsefesi nihilizm içinde ele alınır.

Realizm (Gerçekçilik)

• Sujeden bağımsız bir gerçekliğin bulunduğunu ve bu dünyanın bilgisine ulaşılabileceğini savunan öğretidir.

• Varlık vardır anlayışı realizmdir. Realizm varlığın insan bilincinin dışında

• insan bilincinden bağımsız olarak var olduğunu savunur. Realizme göre

• dış dünya bizden bağımsız olarak vardır.

• Var olan nesnel olandır, duyu organları aracılığıyla algılanabilir olandır.

Varlığın Ne Olduğu Problemi

• Varlığın var olduğunu kabul eden realist

• filozoflar, varlığın ne olduğuna ilişkin

• farklı yaklaşımlar içinde bulunmuşlardır.

Varlığın Ne Olduğu İlişkin Yaklaşımlar

1)Varlığı “Oluş” Olarak Kabul Etme

• Varlığın sürekli değişme süreci içinde olduğunu savunan yaklaşımdır.

• Bu yaklaşımın ilk temsilcileri,

• Herakleitos, Weiteheat

Herakleitos

• Doğada bir savaş ve mücadele vardır.

• Doğada zıt güçler arasındaki çatışma, varlığın işleyişinde değişime neden olmaktadır.

• Değişim,yasasız, gelişigüzel değildir.

• Doğadaki değişme, bir yasaya ve evreni yöneten Tanrısal akla ‘logos’a göre gerçekleşen bir süreçtir.

Varlık Oluştur

• Herakleistos(M.Ö 540-480) 'a göre hiç bir şey kendisiyle özdeş kalmaz.Her şey değişir ve gelişip geçer.Farklı varlıklar ve biçimler birbirini ardınca ortaya çıkar ve kaybolur.Yaşamdan ölüm,ölümden yaşam doğar.(Karşıtların birliği)

• Örneğin;yaşam,dişi ile erkekten gelir;otun yok olması,koyunun yaşamasını sağlar.Oluş (canlı-cansız,iyi-kötü gibi) karşıtların çatışmasının bir sonucudur.”

• Herakleitos'un temel önermesi; 'Her şey akar,aynı ırmağa ikikez girilemez.Çünkü her girişinde üzerinden yeni sular geçer.' olmuştur.

Whitehead

• Evrenin akıp geçmekte oluşundan başka temel bir doğru yoktur.

• Değişme ve akış doğrultularını belirleyen iki temel ilke, yaratıcılık ve sürekliliktir.

• 20. yüzyılın 'oluş filozofu' diye anılan düşünürü A.Whitehead (1861-1947)dir.

• Whitehead,dünyada sürekli bir oluş görür: Var olan her şey olmaktadır.

• Örneğin bir elma önce yeşildir,sonra kızarır ya da sararır.

• Dünyada yeniye,yenilenmeye doğru bir eğilim vardır.Ama bu oluşun arkasında bir güç bulunur.

• O’na göre her varlık var olabilmek için başka bir varlığa muhtaçtır. Böylece evren bir canlı “oluş” olarak varlığını sürdürür Whitehead'buna 'yaratıcılık' adını verir.

2)Varlığı “İdea” Olarak Kabul Etme

• Varlığı ideaya yani düşünceye indirgeyen yaklaşıma idealizm (düşüncecilik) denir.

• Bu yaklaşıma göre gerçek varlık, düşünsel olandır.Madde hayaldir, geçicidir e ancak düşünceye bağlı olarak vardır.

• Bu yaklaşımın temsilcileri: Platon, Aristoteles,Farabi, Hegel’dir

Aristoteles

• Bu dünyada var olan her şey, form kazanmış maddedir.

• Madde ancak formu ile var olur.

• Varlık, kavramsal değil oluş halindeki geçekliktir.

• Oluşu sağlayan dört neden; madde, form, hareket ettirici ve ereksel nedenlerdir.

Farabi

• Varlık,özü bakımından ikiye

• ayrılır:

• -Olanaklı varlık

• -Zorunlu varlık

• Zorunlu varlık kendi kendinin nedenidir.

• Bütün varlıklar bir ilk nedene götürülebilir. Bu neden Tanrı’dır.

F. Hegel

• Tüm gerçekliğin kendinden

• çıktığı düşünsel nitelikte bir

• ilk neden (geist, mutlak akıl,

• tin) vardır.

• Varlık dünyası mutlak tin’in diyalektik bir süreçte ilerlemesinin ürünüdür.

3)Varlığı “Madde”Olarak Kabul Etme

• Bu yaklaşıma göre tüm varlıklar, maddesel bir tözden meydana gelmiştir ve düşünce maddenin bir yansımasıdır.

• Bu yaklaşımın temsilcileri Demokritos, T.Hobbes, La Mettrie ve K. Mar’tır.

Varlık Maddedir

• Varlığın, var olanın ancak maddi olabileceği,maddi varlık dışında bir varlık bulunmadığı öne süren görüşe materyalizm (maddecilik) adı verilir

Felsefe tarihi incelendiğinde,materyalizmin ilk örneklerinden biri olarak,ilk Çağda Demokritos (M.Ö460-370)un atom öğretisi görürüz.

La Mettrie

• Maddeden bağımsız bir ruhtan söz edilmez

• Tüm varlık süreçleri organik yaşamın ürünüdür.

• İnsan evrimsel gelişimin mükemmel bir ürünüdür.

T. Hobbes

• T. Hobbes

• Evrende yalnızca madde vardır.

• Madde, mekanik yasalara göre diğer varlıkları meydana getirir.

• Varlık cisimlerden oluşmuştur.

• Hobbes cisimleri;

• a) Doğal cisimler

• b) Yapay (Suni) cisimler

• c) Toplumsal cisimler olarak sınıflandırılır.

• Felsefe bu cisimlerin tümünü konu almalıdır. Ruh, beynin fonksiyonudur.

T. Hobbes

• Hobbes'a göre (1588-1679) her varlık cisimdir ve cisimdeki her olay bir harekettir.

• Ruh da bir cisim olduğuna göre,algılarımızın,duyumlarımızın, düşünmemizin,temelinde cisimsel,maddi hareketler vardır.

• Hobbes,gerçekten var olanın yer kaplayan cisim ya da madde olduğuna inandığı için bir materyalisttir.

K. Marx

• K. Marx

• Evren sürekli değişim

• içindeki maddesel bir yapıdır.

• Değişim evrimsel değil, devrimseldir.

• Maddenin değişimi diyalektik bir süreçte olur

K.Marx

• Marks: Evrendeki hareket ve değişme maddeden başka bir şey değildir. Ona göre madde biçim değiştirir. Tüm değişmelerin temelinde karşıtlık ve çatışma vardır.

• Düşünce, maddeden sonra gelen ve ona bağlı olan varlıktır.

• 19.yüzyılda yaşayan K.Marx(1818-1883) varlığı madde olarak kabul eden ğörüşün temsilcisidir.

• Marx Hegel'in diyalektik görüşünden hareket eder. Ama ona göre,Hegel'in diyalektiği başaşağı durmakta ve ayakları üzerinde durdurulması

K.Marx

• K.Marx

• Diyalektik

• maddeciliğin ilkeleri

• Bütünsellik

• Değişme

• Nicel değişmeden nitel değişmeye geçiş

• Gelişme

• Aşma

4)Varlığı “Hem Madde Hem Düşünce”Olarak Kabul Etme

• Varlığın özce, yapıca birbirinden farklı iki tözden oluştuğunu savunan yaklaşımdır.

• Varlığı iki töze dayandırmak

• ”düalizm”dir.

• Temsilcisi R.Descartes’dır.

Descartes

• Descartes

• Varlığın iki tözü

• “ruh” ve “madde”dir.

• Ruhun niteliği düşünme,

• maddenin niteliği yer kaplamadır.

• Ruh ve madde karşılıklı olarak birbirini etkileyen ancak bağımsız olan iki ayrı tözdür

Varlığı Hem “Düşünce” Hem “Madde” Kabul Edenler

• Descartes ve Kartezyenler (temelde Descartes'in Düşüncelerini benimseyen filozoflar)düalist filozoflardır.

• Descartes'e göre insan, iki temel

• Tözdenoluşur.Ruh(bilinç)ve(beden).

• Varlığın temeline hem maddeyi hem

• de düşünceyi koyduğu için Descartes

• düalist bir filozoftur. Bunlar arasında

• hiç bir birleşme noktası yoktur.

• Yalnızca insanda bir araya gelirler.

• Düalizm, varlıkta daima iki prensibin

• varlığını kabul eder.

5)Varlığı“Fenomen”Olarak Kabul Etme

• Tek gerçeklik fenomendir.

• Fenomen, insanın bilme yeteneğinin kaynağında bulunan bilincin belirlediği varlıktır.

• Temsilcisi, E.Husserl

E. Husserl

• Fenomen düşünce yoluyla

• görülen nesnelerin özleridir.

• Buna göre gerçekliğin kendiliğindenliği yoktur.

• Gerçeklik yalnızca bilincine varılan şeydir.

Varlığı “Fenomen” Olarak Kabul Edenler

• İnsan zihninden tam anlamıyla bağımsız olmayan bir varlık alanı vardır; insan bu varlık alanını bilebilir. İnsanın bilinci tarafından belirlenen bu varlığa “fenomen” denilmektedir. Fenomen, insana görün-düğü şekliyle varlıktır. Fenomene, Husserl’in “özü görme” denilen yöntemiyle ulaşılabilir.

• Husserl: Var olanın yalnızca fenomenler olduğunu söyler. Bu fenomenin insan bilinci tarafından bilinebileceğini savunur.

Varlığı “Fenomen” Olarak Kabul Edenler

• E. Husserl (1859-1938)'e göre fenomelojinin işi, pozitivizmin yaptığı gibi duyuların tekil verilerini incelemek değildir.Nesnelerde genel olanı düşünce yoluyla görmektir. Fenomenoloji duyu deneyiyle ulaştığımız nesnelerden çok başka bir şeyle,nesnelerin özüyle ilgilidir.Her tek nesnenin(duyusal ya da düşünsel) kendisini o nesne yapan ve doğrudan kavranması gereken bir öz taşır.Bu öze ise duyu deneyinden farklı bir deneyle,Husser'in 'özü görme' dediği deneyle ulaşılır.

• Örneğin fenomeloji 'insan'ı ele aldığında 'insandan'dan,duyular aracılığıyla algıladığımız tekleri (zenci,kadın,çocuk ya da yaşlı)değil,düşünsel olarak kavradığımız 'insan' özünü anlamaktadır

Bu adam sizce neyin peşinde? Karikatür Görünende bu bir heykeltraş ve taşı oyuyor... Taşı yuvarlak hale getiriyor. Ama neden? Bu adamın bir amacı var ve heykeltraş da değil. Bilin bakalım bu adamın derdi ne?