Vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti “Himoyaga ruxsat etilsin” Magistratura bo‘limi boshlig‘i D. A. Mamatqulov

1.1-§ Umumiy o’rta ta'lim maktablarida ta'lim sifatini boshqarish – dolzarb pedagogik muammo sifatida.

Jahonning еtakchi ta’lim muassasalari, ilmiy-tadqiqot institutlari, ta’limni rivojlantirish markazlari va laboratoriyalarda olib borilayotgan tadqiqotlarda Umumta'lim maktablarida ta'lim sifatini boshqarishni takomillashtirish, innovatsion, kreativ salohiyatini oshirish, egallangan pedagogik-psixologik bilimlar asosida Umumta'lim maktablarida ta'lim sifatini boshqarish uchun zarur bo‘ladigan masalalari asosiy o‘rinni egallaydi. Jumladan, AQShning Massachusets texnologiya instituti, Prinston universiteti, Yaponiyaning Xamaki universitetida Umumta'lim maktablarida ta'lim sifatini boshqarish, Xitoyning Pekin universiteti, Janubiy Koreyaning Seul milliy universitetida Umumta'lim maktablarida ta'lim sifatini boshqarish qadriyatlarning ahamiyatini o‘rganish bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar amalga oshirilmoqda.

Hozirgi kunda O‘zbekistonda ham umumta'lim maktablarida ta'lim sifatini boshqarish, bu borada tegishli bilim, ko‘nikma va malakalarni hosil qilish bo‘yicha olib borilayotgan ilmiy tadqiqot ishlari natijalari ta’lim tizimini modernizatsiyalash jarayoniga tatbiq etilmoqda. Respublikamizda “Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish, uzluksiz ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, sifatli ta’lim xizmatlari imkoniyatlarini oshirish, mehnat bozorining zamonaviy ehtiyojlariga mos yuqori malakali kadrlar tayyorlash siyosatini davom ettirish” [2] masalalari ustuvor yo‘nalish sifatida belgilangan.

Umumta'lim maktablarida ta’lim sifatini ta’minlash va nazorat qilishda Davlat ta’lim standartlari talablari muhimdir. Davlat ta’lim standartlari talablariga javob beradigan ta’lim sifatli ta’lim hisoblanadi. Ta’lim sifatini yaxshilashda ta’lim dastaklaridan samarali foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.

Umumta'lim maktablarida ta’lim sifatini oshirish dastaklaridan foydalanish yo‘llari orqali ta’lim sifatini ta’minlash borasidagi vazifalarni ochib beriladi.

Har bir ijtimoiy tuzum kelajagi, insoniyat istiqboli, kishilarning hayot va turmush darajasi fan va madaniyat taraqqiyoti bilan bevosita bog‘liqdir. Fan va madaniyatning rivojlanishi esa ta’lim-tarbiya va ma’rifat ishlarining qay yo‘sinda olib borilishidan kelib chiqadi.

O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasida [3] ijtimoiy sohani, jumladan, ilm-fan, adabiyot, san’at sohalarini rivojlantirishga e’tibor qaratish zarurligi ta’kidlanadi, bu ta’limni isloh qilish borasida alohida qimmat kasb etishi shubhasiz. Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoev O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasida “Ta’lim va tarbiya, ilm- fan, sog‘liqni saqlash, madaniyat va san’at, sportni rivojlantirish masalalari, yoshlarimizning chuqur bilimga ega bo‘lishi, chet tillarini va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini puxta egallashini ta’minlash doimiy ustuvor vazifamiz bo‘lib qoladi. “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili” hamda “Faol tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash va innovatsion texnologiyalar”, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha 2017-2021-yillarga mo‘ljallangan Harakatlar strategiyasi dasturidan yoshlarimizni sog‘lom va barkamol etib tarbiyalash masalasi alohida o‘rin tutganligini ta’kidlash ahamiyatlidir.
Ta’lim jarayoniga yangi o‘qitish texnologiyalari, ta’lim dastaklari va faol metodlarini qo‘llash orqali bo‘lajak kadrlarning ijodiy fikrlash, mustaqil qaror qabul qilish, yangi bilimlarni mustaqil egallash qobiliyatini rivojlantirishga erishish mumkin. Chunki, zamonaviy taraqqiyot sharoitida faqat mustaqil fikrlash qobiliyatiga ega bo‘lgan shaxsgina o‘z muammolarini o‘zi mustaqil hal qila oladi va jamiyatda o‘z mavqeiga ega bo‘ladi.

Mamlakatimizda ilg‘or xorijiy tajribalar asosida umumta'lim maktablarining ta'lim sifatini boshqarishni rivojlantirish borasida olib borilayotgan ishlar, innovatsion usullarni belgilash, ta’lim-tarbiya jarayoni sifatini oshirishga oid ilmiy-nazariy tavsiyalar yaratishni taqozo etmoqda

umumta'lim maktablarining ta'lim sifatini boshqarish ko‘zlanadigan asosiy maqsad jarayon sub’ektlarining ta’lim sifatini rivojlantirishdan iborat. Bu ta’lim oluvchilarning bir cho‘qqidan ikkinchisiga qarab harakatlanishlari, еtuklikning turli darajalarida mahorat cho‘qqisiga erishishlari, sog‘lom fikrlashlari va ijodiy kasbiy faoliyat ko‘rsatish tajribasini egallashlari uchun muhim hisoblanadi.

Umumta'lim maktablarining ta'lim sifatini boshqarish sub'ektlarini yaxlit va barqaror rivojlanishiga qaratilgan. O'qituvchi va talaba ijodiy o'zaro va hamkorlikda ish olin borib, bir-birlarining muvaffaqiyatini ta'minlaydilar. Quyidagi tamoyillardan ta’lim sifatini tashkil qilishda foydalanishi kerak:

• 
  faoliyat (professionalizmga qarab harakatlanish traektoriyasini aniqlashda sub'ektning ustun o'rni);
  
• 
  murakkablik (odamning turli xil fazilatlari, xususiyatlari, holatlari haqidagi bilimlarni birlashtirishga qaratilgan);
  
• 
  izchillik (ob'ektni yaxlit holda o'rganish, turli xil o'zaro bog'liq elementlardan);
  
• 
  sub'ektivlik (yuqori erkin mustaqillik va maqsadlarni tanlashdagi faollik);
  
• 
  shaxsiyatni aniqlash (o'z-o'zini rivojlantirishga turtki beradigan ichki sharoitlarni aniqlash);
  
• 
  insonparvarlik (inson manfaatlariga, uning progressiv shaxsiy va kasbiy rivojlanishiga e'tibor berish)
  

Xalq ta'limi tizimining vazifasi o'zi xizmat qilayotgan barcha yoshlarga eng yaxshi ta'limni taklif qilishdan iborat[8]. Ba'zi asosiy insoniy qadriyatlar o'zgarmasligi sababli, maktab hayoti va ta'limning avloddan-avlodga o'tadigan jihatlari mavjud. Boshqa tomondan, yoshlar ulg‘ayib borayotgan dunyo doimiy ravishda o‘zgarib turadi. Shu sababli, maktab madaniyati va sinf amaliyoti aspektlari muammolarning birlashuviga javoban o'zgarishi kerak. Bugungi kunda har qanday ota-onaning asosiy tashvishi - farzandlarining hayotiy maqsadlariga erishishini ta'minlashdir. Yaxshi ta'lim olish uchun poyga bola uchun maktabning birinchi kunidan boshlanadi. Yildan yilga iqtisod yanada globallashib bormoqda va ota-onalar yaxshi ta'limga katta ahamiyat berishadi. Bu ishni davom ettirish har bir o'qituvchi va o'qituvchi avlodining mas'uliyati, o'tmishdagi eng yaxshi narsalarni saqlab qolish va muammolarga javob berish uchun o'sishdir. Kelajak. Bu bitta maktab yoki o'qituvchi uchun qiyin ish, ammo butun maktab tizimi uchun bu ancha qiyin. Shunday bo'lsa-da, kuchli va samarali maktab tizimlari mavjud. bu keng jamoatchilik uchun to'laydigan va yoshlar nimani kutishga haqli. Jamoatchilik bilan aloqalar yaxshi va samarali. Siyosatchilar muayyan narsalarni, jumladan, ta’lim tizimlarini еtkazib berish uchun saylanadi va ular buni tashkil qilishlari kerak. Elita maktablariga kirish uchun kurash kuchaydi. Natijada, murakkab o‘quv muhiti Hayotiy ko'nikmalarni erta egallash. Maktab mantiqiy oqimni saqlab qolish uchun muvaffaqiyatli bo'lishi uchun o'qitish va o'qitish, shuningdek, sinfdagi o'quv muhiti muvaffaqiyatli bo'lishi kerak. bilim, ko‘nikma va qadriyatlarni o‘z ichiga olgan keng ko‘lamli boshqaruv maqsadlariga erishish.shuningdek temperamentlar Ko‘p sonli olimlar maktab sifatini o‘qishga kirgan o‘quvchilar soni nuqtai nazaridan ko‘rib chiqdilar.O‘quvchilarning bilim olish natijalari kognitiv yutuqlar shakli eng muhim ifoda sifatida. Natijada o'quvchilarning kognitiv yutug'i ko'pincha maktab a'losining o'lchovi sifatida ishlatiladi. O'qituvchilar akademik standartlar va ta'lim imkoniyatlarini taklif qilish uchun javobgar bo'ladi. Natijada, maktab ma'murlari sifatni ta'minlash bo'yicha keng qamrovli tizimni joriy etishlari va turli belgilangan ko'rsatkichlar bo'yicha sifatni muntazam ravishda kuzatib borishlari va maqsadlarga erishish uchun zarur choralarni ko'rishlari kerak. Rahbariyat va o'qituvchilar ushbu strategiyadan foyda ko'radilar, chunki ular ko'proq bo'ladi. o‘z majburiyatlarini bilgan holda. O‘z boshqaruv va ta’lim funksiyalarida mukammallikka erishish nuqtai nazaridan.Ta’lim sifatini oshirish va o‘quvchilarga zamonaviy bilimlar berish maqsadida Xalq ta’limi vazirligi eng yaxshi xalqaro bilimlarga asoslangan zamonaviy milliy ta’lim dasturini yaratish ustida ishlamoqda. amaliyotlar. Milliy o‘quv dasturi asosida zamonaviy dizayn va mazmundagi darsliklar bosqichma-bosqich ishlab chiqiladi. Shu munosabat bilan Prezident maktablarining STEAM fanlarini o‘qitish bo‘yicha tajribasini ommalashtirish rejalashtirilgan[39]. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti topshirig‘iga ko‘ra umumta’lim maktablarida “Ta’lim” fanini joriy etish rejalashtirilgan. Maktablarda ma’naviy-ma’rifiy ishlarni qayta tashkil etish, “Ta’lim” yagona fanini joriy etish, “Milliy g‘oya”, “Axloq”, “Dinlar tarixi”, “Ma’no” kabi fanlarni o‘zida mujassamlashtirgan holda tashkil etish vazifalariga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishidan kelib chiqadi. Vatan". Maktablarimizda o‘zbek tilini o‘qitish sifatini oshirish, o‘quv dasturlari va darsliklarni takomillashtirish borasida ham islohotlar amalga oshiriladi. Xususan, oʻzbek tilini bilish darajasini baholash uchun 4 ta koʻnikma (tinglash, oʻqish, yozish va gapirish) asosida milliy baholash tizimini yaratish rejalashtirilgan. ta'lim: 1. Yaxshi saqlangan infratuzilma: Talabalar mebel, toza sanitariya hojatxonalari, foydalanish mumkin bo'lgan ichimlik suvi, maxsus mashg'ulotlar va o'yin joylari, ishchi laboratoriyalar va kompyuterlar kabi zarur infratuzilmaga ega yaxshi, keng va yaxshi ta'mirlangan maktab binosida maktabga borishni intiqlik bilan kutishadi. 2. O'qitish va o'qituvchi sifati: Talabaning fanni yoqtirishi yoki yoqtirmasligi o'qituvchi va uning o'qitish usuli bilan chambarchas bog'liq. Zamonaviy o'qitish vositalari, texnika va texnologiyalar bilan bog'liq yondashuvlar bo'yicha o'qitishga alohida e'tibor berilishi kerak, shunda ko'proq odamlar o'qituvchilik kasbiga qiziqish uyg'otadi.

3. Darsdan tashqari tadbirlar (darsdan tashqari mashg‘ulotlar): Madaniy tadbirlarni o‘tkazish uchun imkoniyatlar va imkoniyatlar o‘quvchining hayotiy ko‘nikmalari va shaxsiyatini rivojlantirishga, shu bilan birga ularning maktabga borishga bo‘lgan ishtiyoqini saqlashga xizmat qiladi.Xulosa qilib aytganda, ta’lim sifatini ta’minlash keng qamrovli protsedura natijalarning izchilligini ta’minlashga qaratilgan.Natijada sifatni ta’minlash maktab ma’muriyatining mas’uliyati hisoblanadi va bu ularning ta’lim tizimining boshqa manfaatdor tomonlari bilan o’zaro munosabatlarida namoyon bo’ladi. Strategik fikrlash va suhbatni rag‘batlantirish orqali. Maktab rahbariyati maktab rahbarlari, muhim manfaatdor tomonlar va fuqarolik jamiyati o‘rtasida hamkorlikni yo‘lga qo‘yishi mumkin. Ko‘p darajadagi konstruktiv o‘zgarishlar va islohotlar manfaatdor tomonlarga shaffoflik va javobgarlikni talab qilish qobiliyatini beradi. Maktablar samarali xizmatlarni taqdim etadi. Nihoyat, sifat kafolati ta'lim muassasalarining avtonomligini tan oladi va ularning faoliyatini yaxshilashga qaratilgan.

O‘z vaqtida javob bera olish qobiliyati.Ta’lim muassasasini sifat jihatidan boshqarish uning raqobatbardoshligining asosiy sharti hisoblanadi. Bugungi kunda biz ta'lim sifatiga ikkita bir-birini to'ldiruvchi yondashuvlar mavjudligi haqida gapirishimiz mumkin: amaliy, bu sifatni maqsadlarga muvofiqlik darajasi sifatida aniqlashdan iborat (turli iste'molchi maqsadlari - sifatni boshqarishni talab qiladigan turli sifatlar) va ikkinchi yondashuv - organik uzluksizlik o‘quv jarayonida sodir bo‘ladigan birinchi va ichki jarayonlarga taalluqlidir.Ta’lim sifatini boshqarish nazariyasi va amaliyotida bir qancha asosiy yondashuvlarni ajratib ko‘rsatish mumkin: -Ilmiy yondashuv – bu mutlaqo hamma uchun kontseptsiyalar, ilmiy asoslangan mezonlar va yo‘riqnomalarni ishlab chiqish. ta'lim tashkilotida mavjud bo'lgan lavozimlar. Biroq, turli boshqaruv tizimlari (ierarxik yoki demokratik) o'ziga xos yondashuvga ega; -jarayon, unga ko'ra sifat menejmenti jarayon, uzluksiz o'zaro bog'liq bo'lgan harakatlar ketma-ketligi (boshqaruv funktsiyalari), ularning har biri jarayondir.Bugungi kunda sifat tizimini standartlashtirish va sertifikatlash zarur. Bu ma'lum bir ishlab chiqarish muvaffaqiyatini, butun kompaniya muvaffaqiyatini tan olish va odatda "jami sifat menejmenti usullari" deb ataladigan sifat menejmentining eng zamonaviy modellarini joriy etish uchun zarur qadamdir. Shunday qilib, sifat menejmentini rivojlantirish. ta'limda hozirgi bosqichda sifat muammolarini hal qilishda turli yondashuvlarni shakllantirish bilan bog'liq. Insoniyatning yuqori sifatli ta'limga bo'lgan ob'ektiv ehtiyojiga javoban paydo bo'lgan sifatli ta'limni boshqarish endi hayot sifatiga etarlicha e'tibor qaratmoqda. Ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish munosabatlarini rivojlantirish strategiyasi sifatida qaraladigan menejment nafaqat omon qolish, balki jamiyat, korxona va har bir insonning farovonligi bilan bog'liq bo'lib, umumiy boshqaruv tizimining tarkibiy qismi hisoblanadi. Shu munosabat bilan ta'limda umumiy sifat menejmentini rivojlantirish bilan birgalikda umumiy menejmentni rivojlantirishni ko'rib chiqadigan yondashuv muallifning fikriga ko'ra eng muvaffaqiyatli hisoblanadi.

Avloniy erk va ozodlikni har narsadan baland tutarkan, unga olib boradigan birdan bir yo'l deb ilm-ma'rifatni bildi. Shu sabab vatani, xalqi uchun zarracha manfaat еtkazishni o'ylagan kishini ma'rifatga da'vat etdi[16].

Ilm-fanni egallashga ozgina bo'lsin halaqit berishi mumkin bo'lgan, har qanday tartiblar, shu jumladan eski o'qitish usulini keskin tanqid qildi. Abdulla Avloniy o'z asarlarida insonlarning saodati millatlardan birining boshqalardan yutib, yohud atrofida ushlab bir andozaga solishi bilan amalga oshmasligini qayta-qayta uqtirib o'tdi. O'qituvchining fikrini qo'llab-quvvatlashga bilmagan holda majbur qildik. Maktabni tamomlagandan keyin olgan bilimlarining fundamentalligi, yuqoriligi, hamda hayoti faoliyatida qanchalik kerakligi haqida o'ylab ham ko'rmadik. Bilim sifati davlat va jamiyat taqdirini, qolaversa, butun insoniyat taqdirini belgilab beradi. Hozirda ta'limda bo'layotgan o'zgarishlar bilim sifatini belgilashga qaratilgan. Bular PIRLS, TIIMS kabi ta'lim sifatini baholash bo'yicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish ustida ish olib borishdir. Bu tajribalar bolani mustaqil fikrlashga, o'z fikrini erkin, emin ayta olishga undaydi.

Abdulla Avloniy o'z davrida “Madaniyat vahshiylari” degan iborani ko'p qo'llagan. Bu jahoniy hodisa bo'lgan ilg'or o'zga millat madaniyatidan butunlay voz kechish degani emas, uni siyosiy maqsadlar yo'lida xizmat qildirilganini aniqlash, anglash, xolos. Hozirda o'quvchilarimiz chet davlatlarning turli oliygohlarida tahsil olishmoqda. Bu qaysidir o'rinda yot unsurlardan o'zimizni asrash, tishli, tirnoqli bo'lish, Vatanimizning ravnaqiga hissa qo'shish uchun g'oyat kerak[16].

Abdulla Avloniy o'zining “Turkiy guliston yohud axloq” asarida “emdi ochiq ma'lum bo'ldiki, tarbiyani tug'ilgan kundan boshlamak, vujudimizni quvvatlandurmak, fikrimizni nurlandurmak, axloqimizni go'zallandurmak, zehnimizni ravshanlandurmak lozim ekan. Tarbiyani kimlar qilur, qayda qilinur” degan savolni bergan. Bu savolga birinchi uy tarbiyasi, ya'ni ota-ona burchi, ikkinchisi maktab tarbiyasi va hukumat vazifasi deb, qarash to'g'ri bo'ladi[16].

XXI asr axborot texnologiyalar asridir. Shu sababli ham davlatimiz o'quv jarayoniga zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalari va innovatsion pedagogik texnologiyalaridan foydalanishga e'tiborni kuchaytirdi. Matematika, kimyo, biologiya, fizika, informatika fanlari o'qitilishi nazoratga olina boshlandi. 2021-2022 o'quv yilidan kimyo va biologiya fani bo'yicha Respublika olimpiadasida 1-3 o'rin olgan bitiruvchi sinf o'quvchisi OTM mablag'i hisobidan imtihonsiz o'qishga qabul qilinadigan bo'ldi. Bu esa farzandlarimizning bilimga bo'lgan ishtiyoqini yanada oshiradi deb o'ylayman. Ta'limda axborot va telekommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish masofaviy ta'limning yuzaga kelishiga sharoit yaratdi. Dunyo bo'yicha pandemiya davrida onlayn o'qish o'z samarasini berdi. Hozirgi kunda kompьyuter texnologiyalari ta'lim jarayonini xalqaro ta'lim standartiga aylanishiga asos bo'lmoqda. Global internet va masofaviy ta'lim imkoniyatlari va xalqaro ta'lim standartlari talablarini hisobga olgan tarzda ta'lim-tarbiya sifatini ta'minlashning butunlay yangi tizimi ishlab chiqilmoqda.

Abdulla Avloniy: “Bobolarimizning “Bo'lsa bo'lar, bo'lmasa g'ovlab ketar”degan zamonlari o'tib, o'rniga “Bilg'on bitar, bilmagan yitar” zamoni keldi degan edi. Amerikaliklar bir dona bug'doy ekib, yigirma qadoq bug'doy olurlar, ovrupaliklar o'zimizdan olgan 5 tiyinlik paxtamizni kelturub o'zimizga 25 tiyinga soturlar” deb, qayg'urgan edi. Hozirgi kunda farzandlarimiz amerikalik va xitoyliklardan o'zib bormoqda desam, xato bo'lmaydi.

Ushbu qisqa bayonimizda olim, yozuvchi, dramaturg, mohir pedagog, shoir va jurnalist Abdulla Avloniyning millat tarbiyasi, jamiyat, milliy xarakter, yoshlarni axloqiy tarbiyalash yo'nalishidagi dolzarb asarlari o'zining asarlarida bayon etgan. Avloniyshunoslik mamlakatimizdagi xayrli ma'rifiy ishlarni davlat miqyosida amalga oshirishda yoki yuksak axloqli yoshlarni tarbiyalashda muhim hamda dolzarb hisoblandi[16].

Ta’lim muassasasida sifat menejmentini tashkil etishga moslashgan boshqaruv va uzluksiz o‘quv tizimiga ega bo‘lish hamda boshqaruvni miqdoran sifat darajasiga o‘tishni talab etish maqsadga muvofiqdir. Ta’lim muassasasi sifat menejmenti ta’limni tashkil qilish, ta’minlash va boshqarish jarayonini qamrab olgan kompleks tizim bo‘lib, asosan o‘quv jarayonini nazarda tutadi. Tadqiqotchi, M. Davletova amaldagi tartib-qoidalarga binoan uning tarkibiga quyidagilar kirishini qayd etgan.