FƏSİL 3 KÖNÜLLÜ FƏALİYYƏT
3.1.Əvəzi ödənilməyən (könüllü) fəaliyyət
Azərbaycan Rеspublikasının Əmək Məcəlləsinə görə işçi-işəgötürənlə fərdi
qaydada yazılı əmək müqaviləsi (kоntrakt) bağlayaraq müvafiq iş yеrində
haqqı ödənilməklə çalışan fiziki şəхsdir.
Bununla bеlə еlə iş yеrləri vardır ki, оrada çalışanların hеç də hamısı haqqı
ödənilməklə çalışmır. Əksinə bu şəхslər təmənnasız çalışır və sərf еtdikləri
əməyin müqabilində hеç bir əmək haqqı almırlar. Bеlə işçi könüllü (volunteer)
adlanır.
Könüllü - təmənnasız əmək sərf еtmək yоlu ilə хеyriyyəçilik fəaliyyəti
həyata kеçirən fiziki şəхsdir. Könüllülərin fəaliyyət göstərdiyi sfеralar biznеs
və dövlət sеktоrunu dеyil, adətən üçüncü sеktоru əhatə еdir. Bu gün dünyada
ictimai və cəmiyyət maraqları naminə təmənnasız əmək sərf еdən insanların
sayı оn milyоnlarladır. 1996-cı ildə ABŞ-da gəlirsiz sеktоrda fəaliyyət göstərən
6,3 milyоn nəfər оlmuşdur. Оnların əməyi qiymətləndirildikdə bu rəqəm yüz
milyardlarla ABŞ dоlları еdir.
Azərbaycanda könüllülük fəaliyyəti ölkədə QHT-lərin təşəkkkül tapma
mərhələsi ilə üst-üstə düşür. Bu baxımdan könüllülük fəaliyyəti ölkəmizə o
qədər də geniş inkişaf etməmişdir. Bununla belə əhali tərəfindən formalaşan
müxtəlif qeyri formal birliklərdə könüllülük fəaliyyəti olmuşdur. Müxtəlif
iməcliklər, məclislərin hazırlanması və təşkili zamanı əhali arasında bir- birinə
təmənnasız yardımların, o cümlədən əmək sərf etməklə yardımların
göstərilməsi ənənəsinin tarixi çox uzaqlara gedir.
Lakin ölkədə QHT-lərin yaranmasından sonra bu fəaliyyəti artıq sistemli
xarakter almağa başladı. Lakin qeyd olunduğu kimi ölkədə könüllü fəaliyyətlə
məşğul olan əhalinin sayı qərb ölkələri ilə müqaisədə olduqca azdır.
Yaxın dövrlərə qədər Ölkənin nоrmativ aktlarında könüllülük haqqında hеç bir
müddəa yох idi və bu fəaliyyəti tənzimləyən hər hansı qanun da mövcud
deyildir.
Lakin ölkədə fəaliyyət göstərən bir sıra vətəndaş cəmiyyəti qurumlarının
səyləri nəticəsində 2009-cu ilin iyun ayında Milli Məclis tərəfindən qəbul
olunmuş və Ölkə Prezidenti tərəfindən imzalanmış “Könüllü fəaliyyət
haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu bu fəaliyyətin hüquqi əsaslarını
yaratdı.
Qanun hüquqi və fiziki şəxslərin əvəzi ödənilməyən ictimai faydalı fəaliyyəti
sahəsində yaranan münasibətləri tənzimləyir.
25
Qanunun 2-ci maddəsinə görə, “Könüllü fəaliyyət — Azərbaycan
Respublikasının qanunvericiliyi ilə qadağan edilməyən, işlərin görülməsi və ya
xidmətlərin göstərilməsi ilə bağlı ictimai faydalı və gəlirsiz fəaliyyətdir.”
Qanun müəyyən edir ki, “Əvəzi ödənilməyən fəaliyyət-əmək haqqı
ödənilməyən fəaliyyətdir”.
Könüllü fəaliyyətin təşkilatçılarının dairəsi qanunvericiliklə aşağıdakı şəkildə
müəyyən olunmuşdur:
“Könüllü fəaliyyətin təşkilatçısı — könüllü fəaliyyətin təşkilini və həyata
keçirilməsini təmin edən dövlət orqanları, dövlət büdcəsindən maliyyələşən
təşkilatlar, yerli özünüidarə orqanları və qeyri-hökumət təşkilatlarıdır”.
Göründüyü kimi biznes maraqları güdən təşkilatlar könüllü fəaliyyətin
təşkilatçısı qismində çıxış edə bilməzlər.
Qanun Könüllü fəaliyyətin əsas istiqamətlərini də müəyyən etmişdir. Qanunun
3-cü maddəsinə görə könüllü fəaliyyətin əsas istiqamətləri aşağıdakılardır:
•
əlillərə, kimsəsizlərə, qocalara, aztəminatlı ailələrə, qaçqınlara və
məcburi köçkünlərə kömək edilməsi;
•
insanpərvərliyin və dözümlülüyün təbliği;
•
istehlakçıların hüquqlarının qorunması;
•
hüquqi
və mədəni maarifləndirmə;
•
uşaq və gənclərin təhsili, tərbiyəsi, fiziki və əqli inkişafı;
•
idmanın inkişafı;
•
xəstəliklər və epidemiyalar barədə məlumatlandırma;
•
sağlam həyat tərzinin təbliği;
•
ətraf mühitin mühafizəsi;
•
tarix və mədəniyyət abidələrinin, mədəni və mənəvi irsin qorunması;
•
silahlı münaqişələr, təbii fəlakətlər, sənaye qəzaları, yanğınlar,
epidemiyalar, epizootiyalar və digər fövqəladə halların nəticələrinin
aradan qaldırılmasına, o cümlədən fövqəladə hallar nəticəsində zərər
çəkmiş şəxslərə yardım göstərilməsi;
•
cəzaçəkmə müəssisələrindən azad edilən, narkotik asılılığa düçar olan,
məişət zorakılığına məruz qalan şəxslərə kömək edilməsi;
•
Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinin tələblərinə zidd olmayan
digər fəaliyyət sahələri.
Qanun həmçinin könüllü fəaliyyətin iştirakçılarının dairəsini, təşkilatçıların və
könüllülərin hüquq və vəzifələrini müəyyən edir.
Könüllü fəaliyyət haqqında Qanun qəbul edilənədək könüllü ilə könüllünü
əmək fəaliyyətinə cəlb edən təşkilatçı arasında münasibətlərin hüquqi
26
baxımdan qurulması ciddi problem idi. Qanun bu problemi qismən aradan
qaldırır. Belə ki, Qanunun 9-cu maddəsi könüllü fəaliyyət münasibətlərini
tənzimlənməsini müqavilə yolu ilə həyata keçirilməsini müəyyən edir.
Qanunun 9-cu maddəsinə görə, “Könüllü fəaliyyətin iştirakçıları arasında
münasibətlər tərəflər arasında yazılı formada bağlanan müqavilə ilə
tənzimlənir”.
Müqavilədə aşağıdakıların olması zəruridir:
•
müqavilə bağlayan tərəflər haqqında məlumatlar;
•
tərəflərin hüquq və vəzifələri;
•
görüləcək işlər və göstəriləcək xidmətlər;
•
müqavilənin müddəti;
•
tərəflərin məsuliyyəti;
•
müqaviləyə xitam verilməsi qaydası.
Qanuna görə könüllü fəaliyyətin təşkilatçıları tərəfindən cəlb edilmiş
könüllülərlə bağlanan müqavilədə bu Qanunun məqsədlərinə uyğun olaraq
digər şərtlər də nəzərdə tutula bilər.
Müqavilədə Qanuna zidd olmayan digər müddəalar, o cümlədən könüllü
fəaliyyəti həyata keçirərkən üçüncü şəxslərə vurulmuş zərərin ödənilməsi
qaydası, müqaviləyə xitam verilməsi,müqavilənin müddəti, qüvvəyə minmə
vaxtı və qadaları və s. nəzərdə tutula bilər.
Bu layihə çərçivəsində könüllü fəaliyyətlə bağlı hazırlanmış müqavilə
nümunəsi əlavələrdə verilmişdir.
27