Vii. Uluslararasi

 

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ 

9

 

 

ŞUŞA'NIN ALTIN GÜLLÜ HALI DESENLERI VE ONLARIN DOĞU VE BATI 

SANATLARI ILE ENLEMLER 

 

(“ROSE” CARPETS, MADE IN SHUSHA, THEIR CONNECTION WITH 

ORIENTAL AND WESTERN ART) 

 

Kubra ALIYEVA



 

 

Shusa  town  of  Karabakh  was  known  as  one  of  main  cultural  centres  of 

Azerbaijan. In the same time, since the middle of XVIII century, Shusa developed 

as main biggest centre of carpet sale in Karabakh, later became one of commerce 

centres of Caucasus. 

The  talent  and  inclination  to  art  among  Shusha  inhabitant  wasn’t  based 

only on their love to art, but on their mode of life also. Shusha was the “cradle” of 

many outstanding persons of Azerbaijan, and it’s not occasional. Famous singers, 

such  as  Jabbar  Garyaqdi  oglu,  Bulbul,  Rashid  Behbudov  and  many  other 

musicians  were  born  here.  The  great  composer,  founder  of  Azerbaijani 

professional music uzeyir Hajibayov was also from Shusha. Famous poet, theorist 

of  music,  painter  and  literary  critic  Mir  Moohsun  Navvab  lived  and  worked  in 

Shusha. 

That time in Shusa carpets of new kind began to be woven. On the fileld of 

that  carpets,  on  black  backgrund  the  bunches  roses  were  pictured  both  in  vases 

and  freely.  The  roses  of  red  and  pink  colour  were  pictured  in  realistic  way  and 

transformed  the  surface  of  carpet  into  paradise  space.  These  carpets  were  very 

popular  and  later  became  the  basis  of  new  carpet  compositions,  named 

“Bakhchada  gullar”  (Flowers  in  garden),  “Dibchakda  gullar”  (Flowers  in  pot), 

“Bulud” (The cloud). The outstanding Azerbaijani scientist, expert of carpet-making 

Latif  Karimov  in  his  book  pointed  out,  that  tha  patterns  of  “rose  carpets”  were 

adopted from Russian art, particularly from Russian woman’s shawls and trays. 

Our  investigation  proves  Latif  Karimov’s  conclusion.  These  patterns  were 

used  in  carpets,  made  in  Russia,  Turkey,  in  Southern  Azerbaijan  by  Shakhsevan 

and  Bakhtiyari  tirbes.  Besides,  Shusha  piled  carpets  with  rose  patterns  on  black 

background were pictured on samples of applied art, made in Bardiz (Turkey), and 

in works, made in Gajar period in Iran and Azerbaijan. Patterns of such kind were 

used  in  creativity  of  Mir  Mohsun  Navvab  and  in  textile  cartoons,  producted  by 

Aubussen firm (France). 

So, we can say, that diferent styles, used in world (Baroque-Rococo), and 

rose  motives  especially  were  used  in  in  quite  different  spheres  of  European, 

Oriental art, and in Shusa carpets also. 

Key words: West, the East, black background, rose, Bardiz, Kurski. 

 

 

GİRİŞ 

XVIII  yüzyılın  ikinci  yarısından  başlayarak  Karabağ'ın  Şuşa  şehri  sadece 

kültür merkezlerinden birine dönüştü, aynı zamanda tüm Karabağ halılarının satış 

merkezi, daha sonra Kafkasya'nın ticaret merkezi olarak tanındı. 

                                                



 Prof. Dr., İlimler Akademisi, Baki. 

---

 

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ 

10

 

 

Yetenek  ve  sanata  yatkınlık  şuşalıların  sadece  sanata  sevgisinden  değil, 

yaşam  tarzından  ileri  geliyordu.  Şuşa'nın  birçok  yeteneklerin  beşiği  olması  da 

tesadüf  değildir.  Ünlü  şarkıcılar  Cabbar  Qaryağdıoğlu,  Bülbül,  Reşit  Behbudov 

burada  dünyaya  gelmişler.  Profesyonel  Azerbaycan  müziğinin  kurucusu  sayılan 

büyük  besteci  Üzeyir  Hacıbeyov  burada  yaşamıştır.  Ünlü  şair,  müzik  teorisyeni, 

ressam, edebiyatçı Mir Muhsin Nevvab da Şuşa'da yaşayıp yaratmıştır. 

Penah  Han  o  dönemde  Şuşa  şehrine  iri  Doğu  kentlerine  özgü  takılar 

vermeye  çalışıyordu.  Şuşa  kendi  sikkexanasını  yaratmıştı  ve  bozuk  para 

bırakıyordu.  Penah  Han'ın  tasviri  olan  gümüş  paralar  Azerbaycan'ın  tüm 

hanlıqlarında kullanılıyordu. Şuşa sikkesi İran'da da tedavülde idi. 

Doğu'nun  adetlerine  uygun  olarak,  Han  sarayında  sanat  Çiçeklenirdi. 

Seçme  toplumun  temsilcileri  -  şairler,  şarkıcılar,  müzisyenler  burada  toplaşırdılar. 

Görünür,  mimarlar  da  yüksek  değerlendiriliyordu,  her  halde,  han  sarayları  kendi 

olgunluğu ile ün kazanmıştı. Yeri gelmişken, Ağustos fon Qakstqauzen görmemişti 

ki,  hanların  yerleşim  evi  şehrin  diğer  evlerinden  görünüşte  farklı  değil.  Bu  evlerde 

zengin nüfusun temsilcileri yaşıyordu ". Onun bu şehadeti gösteriyor ki, başkentin 

konutlar ne derecede iyi imiş. 

Bu  şehirde  evlerin  duvarları  ince  desenlerle  kaplanarak,  bazen  güzel 

manzaralı  pencereleri  ve  kemerli  taklit  ediyordu.  Desenler  duvar  sobalarını  da 

kapsayarak,  tavana  geçirdi.  Sanki  tavan  ortasında  iri  madalyon  -  "lempe"  olan 

desenli  kumaş  tarım  çekilmiştir. Tavana  halı  sərilirdi. Çoğu  zaman  tavanla  halının 

resmi aynı olurdu. Halının merkezindeki madalyon - tıpkı "lempe" de yani tavanda 

da  yumurta  boyası  ile  çekilirdi.  Halı  ve  tavanın  çizimleri  mobilya  olmayan  bir 

salonda  bir-birinde  yansıyıp,  ayna  etkisi  yaratır  ve  interyerin  boş  mekânını 

süslüyordu. 

Güzelliği  seven,  interyeri  halı  ile  süsleyen  şuşalılar  halıların  desenlerinde 

da  cennet  bahçesinin  bir  guşesini  yaratmaya  çalışıyorlardı.  Bilindiği  gibi  Şuşa 

şehrinin  çevresi  yoğun  ormanlar ve  dağ  çayırları ile  örtülürse  de  Şuşanın  özünde 

meyve  ve  gül  ağaçları  sadece  Ağustos  sonunda  yetişirdi.  Gül  kollarındaki 

tomurcukları  yaz  gününde,  gecenin  soğuğunda  çok  zaman  açıla  bilmiyorlardı  ve 

açılmadan  büzüşürdüler.  Şuşa'da  yetişen  en  ünlü  çiçek  Xarıbülbül  ve  birde 

parkların  süsü  olan  zarif  ve  ürkek  Tebriz  menekşesi  idi.  Fakat  şuşalılar  özellikle 

Halıcı kızlar ve kadınların en çok sevdiği, etrinden doymadıqları asıl gül tasvirlerini 

xalçalarda  eks  ederek,  onunla  interyeri  süslemeyi  çok  seviyorlardı.  Tesadüfi 

değildir ki, Şuşa'nın "Bahçede güller", "Dibçekde güller" ve "Bulut" adlı halı-halıların 

örnekleri Azerbaycan'ın birçok muzeylerinin fondlarında saklanır. 

Bizzat  Şuşa'da  doğmuş,  yaşamış,  daha  sonra  ise  Karabağ'da  uzun  yıllar 

araştırma  yapmış  Letif  Kerimov'un  araştırmalarına  göre  bu  üç  kompozisyonun 

esası  Azerbaycana  Rusya'dan  getrilen  güllü  şalların  ve  hohlama  ustalarının 

yarattıkları, üzeri siyah lakla kaplanmış, merkezinde realistik tarzda işlenmiş kırmızı 

renkli  gül  buketlerinin  resmi  olan  metal  tencerelerden  ixtibas  ederek,  halılar 

köçrülmüşdür  (1.Kerimov,  s.  209-210).  Tabii  ki,  Letif  Kerimov'un  getirdiği  deliller 

gerçeğe uygun gelir. Bugüne kadar Rusya'da büyük  boyutlu, ince ve zarif yünden 

olan  şallar  Azerbaycan'a  da  yayımlanmış  ve  kadınlar  tarafından  çok  beğenilir. 

Tesadüfi  değildir ki  bu  komposizyonu  şuşalılar  "gülyaylık"  (gül  örtük)  adlandırırlar. 

Fakat  yaptığımız  araştırmalardan  anlaşılmaktadır  ki,  Rusya'da  hala  XII  yüzyıldan 

başlayarak ikon resmi yapan ressamlar renklerin terkibini güzel bildikleri için ağaç 

levhaları üzerine çekilmiş kumaşlarda özel kalıplar aracılığıyla desenler salırlarmış. 

---