olmuĢdu. Oraya toplaĢmıĢ olan doxsan beĢ yepiskopun içərisində cənab Miriel də var idi, ancaq
o, yalnız bir iclasda və bir neçə xüsusi müĢavirədə iĢtirak etmiĢdi. Dağlıq yerlərin yepiskopu və
təbiətə bilavasitə yaxın olan, kənd sadəliyinə və məhrumiyyətə adət etmiĢ bir adam olduğundan
o, deyəsən, bu yüksək rütbəli adamlar məclisinin hərarətini soyudan bəzi fikirlər söyləmiĢdi. O,
tezliklə Din Ģəhərinə qayıtdı. Bu qədər tez qayıtmasının səbəbini soruĢanlara o, belə cavab
verərdi ki, ―Mən onlara mane olurdum. Mənimlə birlikdə oraya təzə hava doldu. Mən onlara bir
növ taybatay açılmıĢ qapı kimi göründüm‖.
Bir dəfə də o, belə demiĢdi: ―Burada təəccüblü nə var ki? Bu monsenyorların hamısı kilsə
knyazlarıdır, mən isə yalnız yoxsul bir kənd yepiskopuyam‖.
Məsələ burasında idi ki, o, saraydakıların xoĢuna gəlməmiĢdi. Orada o, bir çox qəribə Ģeylər
danıĢmıĢdı və bir axĢam kolleqalarından birinin evində ikən ağzından belə bir söz qaçırmıĢdı:
―Nə gözəl saat! Nə gözəl xalılar! Nə gözəl livreyalar! Bunlar adamı, yəqin ki, çox darıxdırır!
Yox, mən bu cürə ifrat zinət içərisində yaĢamaq istəməzdim. Bunlar həmiĢə mənim qulağıma
bağırardı ki: ―Ac qalan insanlar var! Soyuqdan ölən insanlar var! Yoxsullar var! Dilənçilər var!‖.
Ötəri bunu da qeyd edək ki, zinətə qarĢı nifrət bəsləmək ağılsızcasına bir nifrətdir. Bu, incəsənətə
nifrət bəsləməyə səbəb olur. Lakin kilsə xadimləri arasında, kilsə mərasimi və bayram günləri
nəzərə alınmazsa, dəbdəbə və zinət qəbahət hesab olunur. Bu zinət, sanki, həqiqi mərhəmətin
çatıĢmadığını göstərən adətləri ifĢa edir. Varlı keĢiĢ mənasız bir Ģeydir. KeĢiĢin yeri daim
yoxsulların yanında olmalıdır. Lakin daim gündüz və gecə hər cür ehtiyac, hər cür məhrumiyyət
və yoxsulluq içərisində yaĢayaraq, bütün bu münasibətlərin bir hissəsini öz üzərinə götürməmək,
necə deyərlər, zəhmət tozuna bulaĢmamaq mümkündürmü? Qızğın bir ocağın yanında durub,
onun hərarətini hiss etməyən bir adam təsəvvür edə bilərsinizmi? Daim alov saçan sobanın
yanında iĢlədiyi halda, bir tükünü belə yandırmayan, dırnağı qaralmayan, üzünə bir damcı tər
gəlməyən, üzünə his qonmayan bir adam tapılarmı? KeĢiĢdə və xüsusilə yepiskopda mərhəmətin
ən birinci sübutu yoxsulluqdur.
Görünür, Din yepiskopu da məhz belə düĢünürdü.
Əlbəttə, buradan belə bir nəticə çıxarmamalıyıq ki, bəzi incə məsələlərdə o, ―əsrin ideyaları‖ ilə
Ģərik idi. Zamanın ilahiyyat mübahisələrinə o, nadir hallarda qarıĢar, kilsə və dövlətin nüfuzunu
azalda biləcək məsələlər barəsində öz fikrini bildirməzdi, lakin ona kifayət qədər təzyiq
göstərilsəydi, çox ehtimal ki, qallikandan daha çox ultramontan olardı. Biz monsenyoru
həqiqətdə olduğu kimi təsvir etməyə çalıĢdığımızdan və heç bir Ģey gizlətmək istəmədiyimizdən,
bunu da əlavə etməliyik ki, cənab Miriel Napoleonun süqutu dövründə ona çox soyuqluq
göstərmiĢdi. 1813-cü ildən baĢlayaraq o, imperator əleyhinə bütün düĢmənçilik çıxıĢlarını
bəyənir və ya hətta alqıĢlayırdı. Napoleon Elba adasından qayıdarkən Din Ģəhərindən keçdiyi
zaman yepiskop onu görmək istəməmiĢ və Yüz gün ərzində imperatorun sağlığına dua oxumaq
üçün özünə tabe olan yeparxiyaya əmr göndərməmiĢdi.
Yepiskopun bacısı madmazel Batistinadan baĢqa, iki qardaĢı da var idi, biri general, o biri isə
prefekt idi. Yepiskop onlara tez-tez məktub yazırdı. Lakin Provansda qoĢunlara komandanlıq
edən və min iki yüz nəfər əsgərdən ibarət bir dəstənin baĢçısı olan general, Kannda qoĢun
çıxarılan zaman, sanki, imperatorun qaçmasına imkan vermək istəyərək, onu zəif təqib etdiyi
üçün yepiskop bu qardaĢından bir qədər soyumuĢdu. Yepiskopun Parisdə Kaset küçəsində yalqız
yaĢayan o biri qardaĢı, istefa vermiĢ prefekt, ləyaqətli və namuslu bir adam idi: yepiskopun
onunla məktublaĢması daha səmimi bir Ģəkildə davam edirdi.
Deməli, monsenyor B’envenü də siyasi ixtilaflardan yaxasını qurtara bilməmiĢdi, onun da acı
dəqiqələri, əndiĢələri olmuĢdu. Dövrü həyəcanlandıran ehtirasların kölgəsi əbədiyyət eĢqi ilə
yaĢayan bu böyük və mülayim qəlbə də toxunmuĢdu. ġübhəsiz ki, bu cür adam siyasi
əqidələrdən uzaq olmağa layiq idi. Oxucular sözlərimizi yanlıĢ anlamasınlar, biz ―siyasi
əqidələr‖ məfhumunu hər bir düĢünən vacib adamın dünyagörüĢünün əsasını təĢkil etməli olan
yüksək tərəqqi arzusu ilə, vətənə, xalqa və insana dərin inamla qarıĢdırmırıq. Kitabımızın
məzmununa yalnız dolayısı ilə daxil olan bu məsələni dərinləĢdirmədən sadəcə söyləyə bilərik:
―Monsenyor B’envenü royalist olmasaydı və onun nəzəri gurultulu məiĢət vurnuxmaları
üzərində parlayan həqiqət, ədalət, mərhəmət kimi üç böyük fəzilətin seyrindən ayrılmasaydı,
daha yaxĢı olardı‖.
Monsenyor Byenvenünün Tanrı tərəfindən heç də siyasi fəaliyyət üçün yaranmadığını etiraf
etməklə bərabər, biz onun haqq və azadlıq naminə qüdrətli Napoleona qarĢı vüqarlı etirafını və
təhlükəli, lakin ədalətli müqavimətini baĢa düĢər və alqıĢlardıq. Lakin o, bu etirazını Napoleon
taxtdan düĢdükdən sonra deyil, o, qüvvətli olduğu zaman etsəydi, tərifə layiq olardı. Mübarizə
yalnız təhlükə ilə bağlı olduğu zaman bizi cəlb edir və əlbəttə, ilk zərbəni kim vurmuĢsa, son
zərbəni vurmağa da o haqlıdır. XoĢbəxtlik günlərində inadla ittiham irəli sürməyən adam inqiraz
baĢlandığı zaman susmalıdır. Yalnız qüdrətli adamın açıqdan-açığa düĢməni olan Ģəxs onun
süqutundan sonra qanuni intiqamçı hesab olunur. Bizə gəlincə, məsələyə qəzavü-qədər
qarıĢdıqda və cəza verdikdə, biz fəaliyyət meydanını ona buraxmalıyıq. 1812-ci il bizim
silahımızı əlimizdən almağa baĢlayır. 1813-cü ildə o zamana qədər susan və yalnız bir sıra
fəlakətlərdən sonra cürətlənən qanunverici korpusun sükutu alçaqcasına pozması yalnız qəzəb
oyada bildi və onu alqıĢlamaq səhv olardı. 1814-cü ildə xain marĢalları gördükdə, dalbadal
alçaqlıq edən və keçmiĢdə tanrı kimi pərəstiĢ etdiyi adamı təhqir edən senatı gördükdə, qorxub
geri çəkilən və bir az əvvəl sitayiĢ etdikləri bütə tüpürən bütpərəstləri gördükdə, biz üzümüzü
yana çevirməyi özümüzə borc bildik. 1815-ci ildə dəhĢətli fəlakətlərin yaxınlaĢdığı hiss ediləndə,
bütün Fransa bu təhlükələrin yaxınlaĢmasını hiss edib lərzəyə gələndə Napoleonun qarĢısında
açılan Vaterloo tutqun bir Ģəkildə görünəndə, imperatoru qarĢılayan xalqın və ordunun acı
alqıĢlarında heç bir gülünc Ģey yox idi və Din Yepiskopu kimi bir adam, zalıma nə qədər ədavət
bəsləsə də, böyük insanın bu sıx qucaqlaĢmasında gizlənən əzəmətli və təsiredici heç bir Ģeyə
göz yummamalı idi.
Təkcə bu istisna edilirsə, yepiskop hər cəhətdən, doğrudan da, mömin, səmimi, ədalətli, ağıllı və
ləyaqətli bir adam idi; o, yaxĢılıq edirdi və xeyirxah idi ki, bu da həmin yaxĢılığın baĢqa bir
növüdür. O, keĢiĢ, filosof və insan idi. Biz etiraf etməliyik ki, hətta indicə məzəmmət etdiyimiz
və çox bərk pisləmək niyyətində olduğumuz siyasi görüĢlərində də o, bu sətirləri yazan adamdan,
bəlkə, daha çox mərhəmətli və səbirli idi.
Din Ģəhər idarəsinin qapıçısı vaxtilə bu vəzifəyə imperatorun özü tərəfindən təyin edilmiĢdi; o,
Austerlits müharibəsində köhnə qvardiyanın xaçla təltif olunmuĢ qoca bir kiçik zabiti və
imperator qartalından daha qeyrətli bonapartist idi. Bu bədbəxtin ağzından bəzən o qədər də
düĢünülməmiĢ sözlər çıxardı. O zamankı qanuna görə belə sözlər ―üsyançı nitqləri‖ sayılardı.
Ġmperatorun Ģəkli Fəxri legion ordenindən silindikdən sonra bu qoca xaçını taxmamaq üçün
özünün təbirilə – heç bir zaman nizamnamə üzrə geyinməzdi. O, Napoleonun özünün ona vermiĢ
olduğu xaçdan imperatorun təsvirini böyük bir hörmətlə öz əli ilə çıxartdı və xaçda deĢik əmələ
gəldi, lakin o, bu deĢiyin yerinə heç bir Ģey qoymaq istəmədi. O deyirdi: ―Bu üç qurbağanı
ürəyin üstündə gəzdirməkdənsə, ölmək yaxĢıdır! O, həvəslə və ucadan XVIII Lüdovikə istehza
edirdi. ―Ġngilis getri geyinmiĢ podaqralı qoca! Qoy pudralanmıĢ hörüyü ilə birlikdə rədd olub
Prussiyaya getsin!‖, – deyir və ən çox nifrət etdiyi iki Ģeyi – Prussiyanı və Ġngiltərəni bir söyüĢdə
birləĢdirə bildiyinə sevinirdi. Ən nəhayət, onu vəzifəsindən kənar etdilər. Arvadı və uĢaqları ilə
birlikdə o, küçədə bir parça çörəyə möhtac qaldı. Yepiskop onu yanına çağırtdırıb bir az danladı,
sonra isə kilsə qapıçısı vəzifəsinə təyin etdi.
Doqquz il ərzində monsenyor B’envenü öz xeyir iĢləri və mülayim rəftarı ilə bütün Din Ģəhəri
əhalisinin məhəbbətini və sanki, oğulluq hörmətini qazanmıĢdı. Hətta onun Napoleona qarĢı pis
münasibəti barəsində də xalq susur və bunu ona bağıĢlayırdı. Ġradəsiz və saf qəlbli əhali öz
imperatoruna pərəstiĢ edir, lakin yepiskopunu da sevirdi.
ON ĠKĠNCĠ FƏSĠL.
Monsenyor B’envenünün yalqızlığı.
Generalın ətrafına həmiĢə dəstə ilə gənc zabitlər toplaĢdığı kimi, hər yepiskopun da ətrafına
dəstə ilə ona tabe olan abbatlar toplaĢır. Müqəddəs Fransisk qədimdən məhz bu cür abbatları