Vilayət bağçası dördüncü cİld

Tələbə oyanışının xüsusiyyətləri²³

Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim.

Sizin adlı-sanlı universitetinizə gəldiyim üçün çox şadam. Təəssüf ki, bundan qabaq heç zaman buna nail olmamışam. Həm prezidentlik dövründə, həm də ondan sonra bir neçə dəfə bu universitetə gəlib tələbələrlə görüşməyi planlaşdırmışıq, lakin hər dəfə işlərin çoxluğuna və bəzi problemlərə görə alınmayıb. Bu gün Allaha şükür edirəm ki, buna nail oldum və sizin universitetinizə gəldim.
Şərif Sənaye Universitetinin iki üstün xüsusiyyəti

Şərif Sənaye Universiteti haqqında bir cümlə deyim. İnsan bu universitetin tarixçəsində iki üstün xüsusiyyəti müşahidə edir: biri elmi, biri isə inqilabi və dini xüsusiyyət. Sizin universitetiniz həm elmi, həm də inqilabi və dini fəaliyyətlər baxımından uğurlu və öncül universitetlərdən biridir.

Universitetin möhtərəm rektoru toxundu ki, bu universitetin keçmişdə məşhur şəhidləri olmuşdur; məsələn, Şəhid Abbaspur, Şəhid Vəzvai, Şəhid Şuridə, inqilabdan öncə şəhid olmuş Şəhid Şərif Vaqifinin özü. Bunların hər biri bir şəhiddir, lakin tamamilə fərqli və parlaq bir şəxsiyyətlərə malikdirlər.

Quruculuq cihadının yaradılmasında, məcburi müharibədə, Mühafizəçilər kopusunun ilk heyətində, inqilabın ilk illərinin inqilabi və siyasi fəaliyyətlərində bu universitetin görkəmli şəxsləri iştirak etmişlər. Yəni bu universitet din və inqilab sözünü çox aydın şəkildə başa düşüb tələbələr, müəllimlər, kafedra müdirləri, universitet rektorları arasında və universitetin özündə göstərən bir universitetdir.

Bu universitet elmi baxımdan da yüksək səviyyədədir. Biz bir neçə dəqiqə bundan əvvəl möhtərəm müəllimlərin yanında idik. Bizi bəzi statistikalarla tanış etdilər. Düzdür, mən onların çoxu haqda məlumatlı idim. Beynəlxalq yarışlarda, elmi sahələrdə, parlaq istedadların cəlb olunmasında bu universitet uğurla çıxış etmişdir.
Elm və dinin sintezi

Buraya qədər deyilənlərdən belə nəticə çıxarırıq ki, sizin universitetiniz, bu universitetdə təhsil alan siz əziz tələbələr və müəllimləriniz din və elmin birləşməsinin canlı, görkəmli və praktik nümunələrisiniz. Bəziləri oturub danışsınlar, fəryad qoparsınlar ki, elm və din bir-biri ilə uyğun gəlmir. Yüz saat çıxışın sizin bir saat iştirakınız qədər elmi faydası yoxdur. Çünki siz varsınız, iştirak edirsiniz, o, robotlarınızın keçmişi, dünyada birinci yeri tutduğunuz riyaziyyat olimpiadası, kapital cəlb etməyiniz, çox görkəmli elmi nümayəndələriniz, bu da sizin dini simanızdır. İndi bu universitetdə olan Quran və din mərkəzləri, dini incəsənət işləri ölkənin bir çox universitetlərindən daha yaxşı, daha canlı və daha fəaldır. Mən də onların bəzisindən xəbərdaram. Bəzilərinin sözü ilə desək, bir şeyin mümkün olmasının ən yaxşı və ən konkret dəlili onun həyata keçməsidir. Biz bir şeyin mümkün olub-olmaması haqda danışırıq, sonra görürük ki, həmin şey indi mövcuddur; daha mübahisə və müzakirələr bitir. Düzdür, yenə də bəziləri mübahisəni davam etdirəcəklər. Dünyada bikar və yalnız zehni mübahisələr ardınca düşən insanlar az deyillər. Orada-burada oturub danışırlar: "Danışaq görək inqilabi təmayül, din və dini əməl elmi inkişafla uyğun gəlir, yoxsa yox?" Çox gözəl, oturub gecəyə qədər danışsınlar. Bu universitetin, burada bu elmi toplumun, mənim üçün çox yaxşı və əziz olan siz tələbələrin və çox yaxşı müəllimlərinizin varlığı bu söhbətləri faydasız, əbəs və yersiz edir.

Rəhbərin müraciət obyekti

Əslində, mən siz əziz tələbələrlə görüşəndə beynimdən çoxlu sözlər keçir. Mənim çox sözlərimin əsas müraciət obyekti sizlərsiniz, gənc tələbə nəslidir. "Biz" deyəndə özümü İslam Respublikası quruluşunda məsul şəxs kimi yox, Əli Xamenei kimi, bir hövzə tələbəsi və bir ruhani kimi, İslam, tarix və siyasət sahələrinə, elm və düşüncə məsələlərinə marağı olan bir adam kimi nəzərdə tuturam. Düzdür, vəzifənin özü də başqa bir məsələdir. Mənim əsas müraciət tərəfim gənc təbəqə və bu təbəqə arasında alimlər, nümunəvi tələbələr, elm, mədəniyyət, maarif, tədqiqat, demək, anlamaq və inkişaf adamlarıdır. Dövlət vəzifələrinin pərdəsi bunların çoxunun qarşısını tutur. Yəni biz özümüz də bu pərdəni çəkib ürək sözümüzün mərkəz nöqtəsinə çata bilmirik. Buna əsasən, çoxlu sözlər mövcuddur və məşhədli şairimizin dediyi kimi, bir sinə söz dalğalanır.

Tələbə oyanışı

Tələbə hərəkatı, tələbə oyanışı və ya tələbəlik məsuliyyəti çox əhəmiyyətli bir mövzudur. Bu mövzu məhz tələbə təbəqəsinə məxsusdur, bütün gənclərə aid deyil. Tələbəlikdən qabaqkı gəncə də aid deyil, tələbəlik dövründən sonrakı gəncə də. Bu, universitet mühitinə, sizin universitetdə olduğunuz 4-5 ilə aiddir.

Tələbə oyanışını öyrənməyin zəruriliyi

Tələbə hərəkatı, yaxud daha düzgün ifadə ilə desək, tələbə oyanışı yeni bir şey deyil; yalnız İrana aid bir şey də deyil. Qeyd etdiyimiz kimi, bu, universitetə aiddir. Hər halda, bu oyanışın bəzi xüsusiyyətləri, bəzi məqsədləri var və bəzi nəticələrə səbəb olur. Bu xüsusiyyətlərlə yaxşı tanış olsaq, ondan ölkə və cəmiyyət üçün tükənməz bir sərvət kimi istifadə oluna bilər. Lakin yaxşı tanış olmasaq, sizin xəbərdar olmadığınız və işlənmə yerini bilmədiyiniz bir sərvət kimi əldən çıxar. Ən pis hal budur ki, bu xüsusiyyətlərin sahibi olan sizlər onlardan xəbərdar olmayasınız, hiyləgər bir oğru isə burada gizli bir xəzinə olduğunu və o xəzinənin hansı işlərə yaradığını bilsin. Bu zaman həmin oğru gəlib ondan istifadə edər. Bu, daha zərərli haldır. Ən vacib işlərdən biri budur ki, əvvəla, tələbənin özü, ikincisi, universitetlərin rəhbərləri, üçüncüsü isə ölkənin məsul şəxsləri mahiyyətcə tələbəyə məxsus olan bu fenomeni aşkarlamalı, tələbə oyanışını, tələbə hərəkatını öyrənməlidirlər.

Tələbə oyanışının mənşəyi

Bu amilin mənşəyi universitetdə və tələbədə olan bəzi xüsusiyyətlərdir. Gənclik yaşı, enerjisi, gücü və bacarığı, tələbənin bu dövrdə tanış olduğu istər elmi, istər siyasi və ictimai bilgilər, tələbəlik asudəliyi, – tələbə məişət və çörək problemləri, həyatın yükləri ilə üzləşmir, nisbətən azaddır, həm də heç bir yerdə işləmir - tələbələrin xüsusi bir yerdə toplaşması, cəmiyyətin ümumi ab-havasından təsirlənməsi, onları həm müsbət, həm mənfi cəhətdən özündə əks etdirməsi olduqca əhəmiyyətli və eyni zamanda çox faydalı olan bu amilin səciyyələrindəndir. Bunlardan istifadə olunmasa, yaxud pis istifadə olunsa, çox təhlükəli olar.

Tələbə oyanışnın xüsusiyyətləri

Tələbə hərəkatında, yaxud tələbə oyanışında bəzi xüsusiyyətlər mövcuddur. Onların əksər hallarda eyni olmasını söyləmək olar. Hər bir ölkənin, hər bir xalqın və hər bir toplumun xüsusi mədəniyyəti, tarixi və mentaliteti olsa da, hər halda, müştərək məqamlar hər yerdə var.

Mənim ölkəmizin inqilabdan öncədən inqilaba qədərki və ondan sonrakı tələbə hərəkatının xüsusiyyətləri haqda deyə biləcəklərim bunlardır:
Birinci xüsusiyyət: məsləhətçiliyin qarşısında amalçılıq

Birinci xüsusiyyət məsləhətçiliyin qarşısında amalçılıq - amallara eşq bəsləmək, onlara vurğunluqdur. Bəzən hansısa maneələr insanın gözünü tutur, amalları çox uzaqda və əlçatmaz göstərir. Bu, çox təhlükəli haldır. Bəzən amallar unudulur. Gənclərin arasında isə amallar hiss olunur, yaşanır, canlı və əlçatandır. Buna görə də ondan ötrü çalışırlar. Bu çalışmanın özü səmərəli bir haldır.

İkinci xüsusiyyət: sədaqət, paklıq və ixlas

İkinci xüsusiyyət sədaqət, paklıq və səmimiyyətdir. Tələbə hərəkatında kələkbazlıq, saxtakarlıq, hiyləgərlik və adətən adi həyatda işlədilən qeyri-insani üsullar ya azdır, ya da təbii olaraq yoxdur. Adi həyatda, siyasətdə, ticarətdə və ictimai münasibətlərdə hər bir şəxs sözünə diqqət yetirir ki, görsün bu sözdən nə qazanır və nə itirir. Bu onun nə qədər zirək, bacarıqlı və ağıllı olmasından asılıdır. Lakin tələbələr adətən sözü yaxşı və düzgün olduğu, özünə və həqiqətə gözəl göründüyü üçün deyir və izləyirlər. Bunu ümumiləşdirmək, tələbələrin hər birinin hər bir sözdə belə olduğunu demək istəmirəm. Bu, əksərən belədir.

Üçüncü xüsusiyyət: azadlıq və qurtuluş

Üçüncü xüsusiyyət müxtəlif partiya, siyasət, millət və digər bağlantılardan azadlıqdır. Tələbə təbəqəsində bu xüsusiyyəti müşahidə etmək olar. Onlarda adətən müxtəlif siyasi və qeyri-siyasi qrupların öz adamları üçün qoyduğu məhdudiyyətlərdən əsər-əlamət yoxdur. Gəncin belə məhdudiyyətlərə hövsələsi çatmır. İnqilabdan öncə bəzi partiyalar bir sıra işlər görür, universitetə çatanda isə dayanırdılar. Üç-dörd nəfəri üzvlüyə götürmələri mümkün idi, lakin nəzərdə tutduqları qayda-qanunları, dünyada partiyalar üçün normal olan çox kəskin partiya qanunlarını tələbələr arasında düzgün icra edə bilmirdilər. Çünki tələbə haradasa özü nəzəriyyə yürüdür. O zaman Kommunist partiyası fəal idi, çox böyük təşkilatı vardı, Sovetlərlə əlaqədə idi və ümumiyyətlə, onlara işləyirdi. Lakin universitetə çatanda çoxlu partiya həqiqətlərini tələbələrdən gizlətməyə məcbur olurdular.

Dördüncü xüsusiyyət: fərdlərə söykənməmək

Tələbə hərəkatının dördüncü xüsusiyyəti fərdlərə söykənməməkdir. Yəni bu hərəkat Şərif Sənaye Universitetində var; bu gün də mövcuddur, 10 il bundan qabaq da olub, 10 il sonra da olacaq. Lakin nə 10 il bundan qabaq siz vardınız, nə də 10 il sonra siz burada olacaqsınız. Amma bu hərəkat var, çünki fərdlərə arxalanmır, mühitə və mövcud topluma aiddir.

Beşinci xüsusiyyət: fitrətə zidd olanları uzaqlaşdırmaq

Çox əhəmiyyətli olan beşinci xüsusiyyət budur ki, onda insan fitrəti baxımından pis sayılan hallara – misal üçün, zülmə, hegemonluğa, ayrıseçkiliyə, ədalətsizliyə, saxtakarlığa və ikiüzlülüyə qarşı mənfi reaksiya var, onları özündən uzaqlaşdırır. İnqilabın əvvəlində münafiqlər inqilabın imkanlarından istifadə edib gənclərin, tələbələrin arasına girməyi bacardılar. Onların münafiq olduğu bəlli olanda isə əksər yerlərdə onlardan üz çevirdilər. Nə üçün onlara münafiq deyirdilər? Çünki iddia edirdilər ki, dini ideologiya əsasında təşkilat yaratmışlar, çalışır və gələcək qururlar; lakin əməldə məlum olurdu ki, xeyr, dini ideologiyadan əsər-əlamət yoxdur. Təfəkkürlər marksizmlə qarışmış təfəkkürlərdir; o da xalis marksizm yox, qarışmış, eklektik formada. Mübarizədə əsas məqsədləri də hakimiyyətə gəlmək idi. Əldə edilməsində çox rolları olmayan, qrup kimi isə əsla rolları olmayan hakimiyyətə gəlmək üçün çalışırdılar. Onların arasında bəlkə də kimlərsə xalqa qoşulub bəzi işlər görmüşdülər. Onların münafiqliyi aşkara çıxanda, iç üzləri, sözlərinin ürəkləri və iddialarının əsl amalları ilə eyni olmadığı bəlli olanda gənc tələbələr onlardan üz çevirdilər.

Altıncı xüsusiyyət: həm məntiq, həm emosiya

Tələbə hərəkatında və universitetlərin mahiyyətində olan altıncı xüsusiyyət budur ki, ona təkcə emosiyalar hakim deyil, onda həm də məntiq, təfəkkür, təhsil, öyrənməyə və araşdırmağa meyl də mövcuddur. Bunun zəif və güclüsü var; bəzən az, bəzən isə çox olur. Bizim fikrimizcə, bunlar tələbə hərəkatı, yaxud tələbə oyanışı adlanan amilin xüsusiyyətləridir. Belə təhlil və tədqiqatla məşğul olanlar axtarıb başqa xüsusiyyətləri də tapsınlar. Mütləq başqaları da var və mən indi belə mövzu açmaq istəmirəm.

Tələbə hərəkətinin inqilaba xidməti

Mənim əzizlərim! Bilin ki, tələbə oyanışı bu inqilaba çox xidmət göstərmişdir. İnqilabdan qabaq xalqın böyük mübarizələrində tələbələr gözəçarpan şəkildə iştirak edir və fəaliyyət göstərirdilər. Mənim bu barədə müşahidələrim ən çox Məşhədə aiddir. Mən Məşhəd tələbələri arasında iş aparırdım. Tehranda da elə idi, müxtəlif universitetlərə gedib-gəlirdim, tələbələrlə əlaqəm vardı, nə baş verdiyini yaxından görürdüm. Ölkənin indiki məsul şəxslərinin bəzisi bizimlə əlaqədə olan ozamankı tələbələrimizdəndir.

İnqilabdan sonra da bu iş bitmədi. Əgər tələbələrlə bağlı müxtəlif vəzifələrdə çalışanlar bu mövzuya həvəs göstərsəydilər, daha faydalı olardı. Lakin tələbə hissindən, oyanışından bunsuz da bəzi faydalar hasil oldu. Onların bir neçə nümunəsini sizlərə deyirəm:
İnqilabın əvvəllərində universitetlər

Bir nümunəsi Tehran universitetində baş verən hadisələr idi. Ateist qruplaşmalar Tehran universitetini tutdular, otaqlarından, zallarından döyüş otağı, silah anbarı, inqilab və quruluş əleyhinə təxribat mərkəzi kimi istifadə etdilər. O zaman müvəqqəti hökumət qurulmuşdu. Bu işlərə girişmək üçün onlarda nə can vardı, nə güc, nə də ürək. Onlar heç, hətta inqilabçıların çoxunda qorxu yaratmışdılar. Ən çox Tehran universitetinin özündə vahimə yaranmışdı. Mənim yadımdan çıxmır, belə çətin günlərin birində təsadüfən, universitetdə idim və həftəlik tədbirimiz vardı. O gün adət üzrə Tehran universitetinin məscidində çıxışım olacaqdı. Gəlib gördüm ki, universitet bomboşdur. Məsciddə bəlkə də 20-30 nəfərdən artıq adam yox idi. Məscidə daxil olduqda bir neçə nəfər gəlib dedi ki, ağa, tez buradan gedin. Bunların qarşısında kimlər dayandılar? Tələbələrin özləri. Təsirli və çox işlək olan fəaliyyətin ilk əlaməti, yaxud əlamətlərindən biri bu məsələdə tələbələrin aktivliyi idi. Universitet yarımtətil vəziyyətində idi. Lakin tələbələr - yəni təmiz bir inqilabçı təbəqənin hamısı aktiv surətdə gəlib universitetə doluşdular və oranı təmizlədilər. Dediyim bu hadisə 1979-cu ilə aiddir. Bu, nümunələrdən biridir.

Əgər bizdə inqilabın sayəsində möhkəmlənmiş tələbə əlaqələri olmasaydı, bu iş belə yaxşı və aydın şəkildə baş tutmazdı. Əlbəttə, o zaman tələbələr inqilabın əsaslı sahələrinə də qoşuldular, fəaliyyət göstərdilər, Mühafizəçilər korpusunda, Quruculuq cihadında, ölkənin müxtəlif sahələrində xidmət etdilər. Sonra müharibə başlandı. Adlarını çəkdiyim bu şəhidlərin hamısı tələbə və elm adamı idilər. Bəziləri çox yaxşı və yüksək istedadlara malik idilər. Lakin özlərini inqilabın istək və ehtiyaclarına vəqf etmişdilər.
Tarixi anı dərk etmək

Mən həmişə dostlarıma bu cümləni təkrarlayıram, indi də sizə deyirəm ki, hər bir insan çalışıb anın ehtiyacını dərk və təmin etməlidir. Əgər tarixin bu anının ehtiyacını dərk və təmin etməsəniz, sabah iş-işdən keçəcək və gec olacaq. Bu, gəncin, xüsusən də tələbənin bacardığı, dərk və əməl edə biləcəyi bir məsələdir. Onun enerjisi var, fəaldır, gözü və zehni açıqdır, gələcək də ona məxsusdur.

Gənclərə məxsus gələcək

Gələcək sizə məxsusdur. Bu gün həmin gənclərin bəzisi iş başındadırlar, hökumətdə və müxtəlif sahələrdə xidmət göstərirlər. Sözügedən tələbə fəaliyyətinin və tələbə oyanışının səmərəli illərindən əldə etdikləri dəyərli bir çanta onların ixtiyarındadır. Demək istəyirəm ki, bu gün tələbə olan sizlər bu mühitdə xüsusiyyətlərini qeyd etdiyim bu məsələyə - çünki bu xüsusiyyətlər olmasa, başqa bir şey alınacaq və bu faydalar əldə edilməyəcək - əməl etsəniz, ölkəniz, inqilabınız, gələcəyiniz, tarixiniz və əslində, özünüz üçün faydalı olacaq, böyük və çoxlu işlər görə biləcəksiniz. Mən bunu müsbət və mübarək bir məsələ kimi sevirəm.

Bu hərəkat amallar ardınca olmalıdır; yəni ədalət, müsavat, mənəvi azadlıq, ictimai azadlıq, ictimai ucalıq, dünyada milli öncüllük ardınca. Əgər bu paklıq və ixlas alış-veriş və adi siyasi oyunlar halına çevrilsə, daha o alınmayacaq.
Tələbəyə eşq

Mən yanıma gələn tələbə qruplarının çoxuna demişəm ki, tələbəyə sevgimin əsas səbəbi onun paklığına görədir. Bu sədaqət və paklıq tələbələrin hər birində qorunmalıdır. Bunu praktik olaraq mümkün bilməsək də, ən azı, tələbə hərəkatında qorunmalıdır. Tələbə hərəkatı və tələbə oyanışı heç zaman bütün tələbələri əhatə etməmişdir. Hər halda, universitetdə hamı eyni deyil. Bəzilərində hərəkətə hövsələ yoxdur, deyirlər ki, qoyun işimizi görək, dərsimizi oxuyaq, bu kağız parçasını tez alaq və iş dalınca gedək. Mənim sözüm belələrinə aid deyil. Bunların da çox yaxşı gənclər olması mümkündür. Amma demək istəyirəm ki, mənim danışdığım sözlər, yəni tələbə hərəkatı, tələbə oyanışı onlara aid deyil.

Qafil tələbə

Tələbə mühitində olanların bəziləri tələbəlikdən çox cavanlıq edirlər, adi bir iş kimi cavanlıq işlərinin dalınca düşürlər; o da "illəl-lüməm" adı ilə yox. Quranda işlənən “lüməm” sözü insanın bəzən etdiyi təsadüfi və diqqətsiz işlərə deyilir. Çox uca insanlardan başqa günahı və səhvi olmayan varmı?! Yəni bir iş bir dəfə təsadüfən baş verir, bir dəfə də mümkündür diqqətsizlikdən və cahillikdən olsun. İnsanın cahillik üzündən münasib olmayan bir hərəkət etməsinin başqa bir hökmü var. Lakin elələri var ki, bu səhv və münasib olmayan hərəkət onların peşələridir. Bunlar da bizim söhbətimizin mövzusundan xaricdirlər. Düzdür, keçmişdə və inqilabdan qabaq belə insanlar çox idilər. Lakin inqilabdan sonra azaldılar. Mən tələbə hərəkatının sahibi olan məqsədli, amallı və emosiyalı toplumdan danışıram. Çünki bayaq danışdığım tələbələr nə vaxtsa bir mitinqə toplaşsalar da, onların iştirakı süni, yalançı və saxta olur. Bəzən belə işlərdən başqa bir peşəsi olmayan bu tip adamların bir toplantıda iştirak etdikləri görünür. Demək istəyirlər ki, biz də varıq. Bəllidir ki, belə adamların rol oynaya biləcəkləri heç bir ciddi və ideal iş yoxdur.

Tələbə hərəkatının təhdidləri

Qeyd etdiyim kimi, tələbə hərəkatını təhdid edən amillərin biri yad ünsürlərin ona tamah salması, ondan sui-istifadə etməsidir. Bizim özümüzün yaxından şahid olduğumuz və işlərini gördüyümüz bir dövrdə bəzi qüvvələr tələbə hərəkatının başının bədənindən ayrılmasını istəyirdilər. Gənclər, xüsusən də tələbələr harada bir iş görürdülərsə, bunlar üzlərini turşudur və ona dözmürdülər. Bunlar əlverişli bir sahənin olduğunu, ölkədəki tələbə və gənc nəslin danışdığını, təyin etdiyini gördükdə əvvəlcə sürünə-sürünə, sonra yavaş-yavaş yarımqalxmış vəziyyətdə, sonra da boyunlarını uzadaraq gəlirlər ki, biz də varıq. Hakimiyyətə can atan qərəzli, pis niyyətli və pis keçmişli siyasi qüvvələrin tələbə hərəkatına sarı gəlib özlərini ona yapışdırmaq istəmələri bir təhdiddir. Bəzən mənim yanıma gələn tələbə birliklərinə və təşkilatlarına bu təhlükəli qüvvələrin kim olduğunu açıq şəkildə demişəm. Bu söhbət yayıla bilər deyə, burada ad çəkmirəm, onlar üçün isə adlarını çəkmişəm. Bəzən pis bir insan, natəmiz bir niyyət yaxşı bir niyyətdən, yaxşı bir insandan, yaxşı bir hərəkətdən sui-istifadə etmək istəyir. Bu zaman insanın ürəyi yanır, bacardığı təqdirdə bunun qarşısını almağa çalışır. Burada da elədir. Tələbələr ehtiyatlı olmalıdırlar. Demək olmaz ki, kimsə tələbələrdən ehtiyatlı olsun. Bu, məqsəddən yayınmaq olar. Tələbələr özləri ehtiyatlı olmalıdırlar ki, pis fikirli insan, qrup, təşkilatlar, pis fikirli, pis adlı və pis keçmişli qüvvələr onlara yaxınlaşmasınlar. Bir xeyir iş görmək istəyirlərsə, gedib özləri görsünlər, tələbələrlə işləri olmasın.

Amallardan uzaqlaşmaq

Tələbə hərəkatını təhdid edən amillərdən başqa birisi, qeyd etdiyim kimi, amallardan uzaqlaşmaqdır. Mənim əzizlərim! İnqilabdan illər öncə 16 azər (7 dekabr) günündə bir cinayət hadisəsi baş verdi. İnqilabın əvvəlində 16 azəri unutdurmaq üçün bir iş gör görmək olardı; çünki bizdə çoxlu hadisələr baş vermişdi. Lakin ölkənin başçıları və xeyirxah insanları bu günün xatirəsinin yaşamasını istəyirlər. Nə üçün? Çünki həmin gün bir haqq sözə görə universitetdə bir hadisə baş verdi. Sonralar cəllad cəbhə gənclərin istədiyi bu uca məqsədə görə onlara qarşı çıxdı və bu da üç nəfərin öldürülməsi ilə nəticələndi. Məsələ nədən ibarət idi? ABŞ-la qarşıdurmadan. Nə zaman? Amerikanın siyasətinin, dövlətinin, rejiminin, təhlükəsizlik və hərbi qüvvələrinin bu ölkənin bütün sahələrinə hakim olduğu zaman. Bu ölkədə aşkar və gizli olan hər şey amerikalıların əlində idi. Bu gün amerikalıların müsəlman İranın onlara arxa çevirdiyinə görə necə qəzəbləndiklərini görürsünüz. Bu həmin günü xatırladıqlarına görədir. Onlar burada dayanıb bütün regiona, ərəb ölkələrinə, Türkiyəyə və digər yerlərə ağalıq edir, əmr verirdilər, buranı özlərinki bilirdilər.

Rusiya və Orta Asiyanın mövqeyi

Buna da diqqət yetirin: sizin ölkəniz coğrafi baxımdan çox həssas bir nöqtədə yerləşir. Düzdür, o zaman SSRİ-yə görə amerikalılar üçün bir cəhətdən daha həssas idi. Bu gün SSRİ yoxdur. Lakin əvvəla, çox mühüm olan Orta Asiya ölkələri, ikincisi isə Qərb və xüsusən də ABŞ üçün çox əhəmiyyətli olan Rusiya var. Rusiya indi ölümlə həyat arasında qalmış bir vəziyyətdədir. Onlar bilirlər ki, dünyanın ən böyük ölkələrindən biri olan və ən həssas regionlarından birində yerləşən Rusiya öz ayağı üstə möhkəm dayanıb ABŞ-ın təsiri altına düşməməyi bacarsa, Amerika və dünyanın təkqütblü perspektivi üçün təhlükəli olacaq, keçmiş Sovetlərin başqa bir formasına çevriləcək. Bu baxımdan, Rusiya çox mühüm yerdir. Deməli, bu gün SSRİ olmasa da, Orta Asiya və Rusiya var. Digər tərəfdən, bir gün SSRİ-nin təsiri altında olan və bu gün amerikalıların tamah saldığı İraq və Suriya kimi ölkələr var. Yəni İran İslam Respublikasının coğrafi və geosiyasi mövqeyi çox mühüm və regionda spesifikdir.

ABŞ və maraqları qoruyan ofis

Amerikalılar baxıb görürlər ki, burada heç bir istinad yerləri yoxdur; hətta zəif bir səfirlikləri, maraqları qoruyan bir ofisləri də yoxdur. İndi bu ölkədə bir amerikalı məmur belə çalışmır. Maraqlarını qoruyan tərəf isveçrəlilərdir. Burada ABŞ-ın heç bir mövqeyi yoxdur. Çalışıblar, bir müddətdir təzyiq də göstərirlər, lakin bizim hökumətimiz müqavimət göstərir və icazə vermir. Deyirlər ki, Tehranda ABŞ-ın maraqlarını qoruyan ofis fəaliyyət göstərsin. Bunlar əslində, satqın ünsürlərlə əlaqə qurmaq üçün Tehranın ortasında bir kəşfiyyat mərkəzi açmaq istəyirlər, məqsədləri budur.

Bugünkü qəzəblərinin bir səbəbi də inqilabdan öncə buradakı vəziyyətləridir. Elə bir şəraitdə tələbələr ABŞ-ın vitse-prezidentinin İrana gəlməsinə qəzəbləndilər və öz qəzəblərini bəlli şəkildə nümayiş etdirdilər. Nəticədə isə 16 Azər hadisəsi baş verdi. İndi o hadisədən təxminən 40 il ötür, lakin xatirəsi hələ də yaşayır.
Ölkənin siyasi coğrafiyasında dəyişiklik

İslam inqilabı ölkənin siyasi coğrafiyasını bütünlüklə dəyişdirdi. Bu gün siyasi istiqamət keçmişdən tam fərqlidir. İndi müstəqil, dini, islami və həqiqətən, demokratik bir quruluş yaranmışdır. İran ABŞ hegemonluğuna nifrət bəsləyən bütün insanların diqqət mərkəzinə çevrilmişdir. Çoxlu xalqlar İranın Amerika əleyhinə şüarlar səsləndirməsinə sevinirlər. İmkan olsaydı, mən burada elə adlar çəkərdim ki, hamınız təəccüb edərdiniz. Böyük və məşhur ölkələr amerikalıların istismarçılığına qarşı var gücü ilə və açıq-aşkar danışan bir xalqın olmasına çox sevinirlər. Belə bir şəraitdə bir qrup adamın tələbə adı altında 16 Azər hərəkatına zidd fikirlər səsləndirməsi, çox puç, zəif, məntiqsiz və əsassız olaraq ABŞ-a rəğbət bəsləməsi tələbə hərəkatına arxa çevirməkdir. Bu ümumiyyətlə, tələbə hərəkatı deyil. Bu, tam başqa bir şeydir, onun əksidir. Onlar əsas məsələni unutdurmaq məqsədilə Amerikaya müxaliflik məsələsini çox kiçik, dəyərsiz və köksüz olan siyasi cinahlarla izah etmək istəyirlər. Bu, yolverilməzdir və tələbə hərəkatını təhdid edən amillərdəndir. Deməli, tələbə hərəkatını təhdid edən amillərin biri amallara və amalçılığa arxa çevirməkdir.

Tələbə və ictimai ədalət

Ölkədə ictimai ədalət məsələsi gündəmdə olanda tələbə bunu müdafiə etməlidir. İctimai ədalət elə bir şeydir ki, hətta siyasi dəlillərə və müxtəlif məqsədlərə görə təkidlə bu siyasəti zəiflətmək istəyənlər də sonda bacarmadılar və onu dəstəkləməyə məcbur oldular. Dünyada hegemon və soyğunçulardan başqa heç kimin ictimai ədalətdən acığı gəlməz. Ölkədə bu siyasət gündəmdə olanda onu kim müdafiə etməlidir? Bu haqda hamıdan çox kim düşünməlidir? Kim onun üçün çalışmalı, onu təmin etməyin yolları haqda tədqiqat aparmalı, araşdırmalı və dəyirmi masa keçirməlidir? Tələbələrdən başqa kim?! Fikir vermək lazımdır ki, tələbə hərəkatı və tələbə oyanışı əsla məqsədlərin əksinə sarı getməsin. Deməli, bu hərəkatı təhdid edən amillərin biri məqsədlərə arxa çevirmək, amalları unutmaq və onları yaddan çıxarmaqdır.

Bəsitlik

Tələbə hərəkatını təhdid edən mühüm amillərdən biri də bəsitlikdir. Mənim əzizlərim! Bəsit düşünməkdən ciddi şəkildə çəkinin. Tələbə xaraktercə dəqiq və dərin düşünəndir. Eşitdiyiniz hər bir söz üzərində diqqətlə düşünün. Nə üçün İslam dinində bir saat fikirləşmək illərlə ibadət etməkdən dəyərli sayılır? Ona görə ki, siz fikirləşsəniz, ibadətləriniz də, quruculuq fəaliyyətiniz də, mübarizələriniz də mənalı olacaq, dostunuzu və düşməninizi də tanıyacaqsınız. Müharibədə öz cəbhələri ilə düşmən cəbhəsini seçməyən insanları təsəvvür edin. Onlar sərgərdan halda öz dövrələrinə fırlanır, bəzən buraya atəş açırlar, bəzən oraya; bəzən yuxarıya atəş açırlar, bəzən özlərinə. Baxın, düşüncə olmasa, insan belə olar. Bəzi qüvvələr fəryadlar, şüarlar, yalançı rəng və oyunbazlıqlar arasında tələbə təbəqəsini buna sövq etmək istəyirlər. Bu, tələbə hərəkatı üçün təhlükəli amildir. Fikirləşmək lazımdır. Fikiriləşməklə edilən seçim düzgün olar. Bir düşüncəli adam hansısa seçimdə səhv etsə, onunla asanlıqla danışmaq olar. Düşüncəsiz adam isə hər hansı bir seçimi etsə, onunla danışmaq, məntiqli söhbət etmək mümkün olmaz. O, təəssübünə, bilməzliyinə və cəhalətinə təslim olub. Düşüncəli və diqqətli adamdan bir səhv baş versə də, xeyirxah bir insan onunla danışıb deyə bilər ki, filan dəlilə görə bu iş səhvdir. Bəsit olmaq lazım deyil. Hər bir şüara, hər bir xoş sözə, hər bir ağıza etimad etmək olmaz. Düşünmək lazımdır. Əsas məsələ düşüncədir. Alim və istedadlı insanlardan əsas gözlənti budur.

Partiyalara aldanmaq təhlükəsi

Təhdidlərdən başqa birisi partiya və qrupların alətinə çevrilməkdir. Bunu qabaqca da dedim. Ehtiyatlı olun ki, müxtəlif partiya və qrupların təhlükəli caynaqları sizi tələyə salmasın. Onlar azad düşüncəli bu təbəqənin müsbət xüsusiyyətlərinin çoxunu alacaqlar. Bu, baş tutsa, insan inqilab düşmənlərinin əlinə keçər və təhlükəli bir şey alınar; həyatı, sərvəti və gələcəyi həqiqətən, hədər gedər və həsrət içində yanar.

Nəhcül-bəlağə ilə ünsiyyət

Söhbət bir qədər uzandı. Mən söhbətimin bu hissəsinin sonunda yalnız bir tövsiyə edim. Əzizlər, Nəhcül-bəlağə ilə ünsiyyətdə olun. Nəhcül-bəlağə çox oyadıcı, düşündürücü və düşünüləsidir. Toplantılarınızda Nəhcül-bəlağə ilə, Əmirəlmömininin sözləri ilə ünsiyyətdə olun. Əgər Allah–Taala uğur versə və bir addım irəliyə getsəniz, o zaman zahiri baxımdan yalnız bir dua kitabı, lakin əslində, Nəhcül-bəlağə kimi dərs, hikmət, ibrət və insan səadətinin göstəricisi olan Səhifeyi-Səccadiyyə ilə əlaqə yaradın.

Deyilməli söz çoxdur. Lakin günortaya çox vaxt qalmayıb və mən suallara cavab vermək istəyirəm. Buna görə də bu hissəni tamamlayıram.

Allahın salamı və rəhməti olsun sizə!

Sual və cavablar²⁴
İctimai ədalət və məmurların sərvəti

Sual: İctimai ədalət mövzusuna aid bir sualım var. Ötən bir neçə ildə sizin çıxışlarınıza rəğmən, bu mövzu siyasi oyuna çevrildi və buyurduğunuz məqsədə o qədər də yaxınlaşmadı. İndi zamanı çatmayıbmı bu mövzuya prinsipial baxaq və dövlət rəsmilərindən başlayaraq insanların sərvətlərini araşdıraq?!

Cavab: Bu, çox yaxşı sözdür. Demək asan, əməl etmək isə çox-çox çətindir. Bəzi məmurlara sarı gedən kimi, təbii ki, onların gileyi, şikayəti və səsi ucalır. Görəcəksiniz ki, işin özünə də əngəl törədilir və baş tutmur. İctimai ədalət mövzusunun həyata keçməsi mənim ciddi fikrimdir. Bunda heç bir şübhə yoxdur, bunu dəfələrlə demişəm. Lakin bununla mən məşğul olmalı deyiləm, məhkəmə və dövlət orqanları məşğul olmalıdır. Bunun bir hissəsi gərək yaxşı qanunlar sayəsində həll olunsun, bir hissəsi icra sayəsində, bir hissəsi də daha yüksək qurumların təftişi ilə; yəni dövlət qurumları öz tabeliklərində olanlara bu yönümdə nəzarət etməlidirlər. Hər halda, mən bu məktubu yazanla həmfikirəm və ümidvaram ki, nəticə əldə olunsun.

Sözsüz ki, bu barədə bəzi işlər görülür. Mən bir qədər əvvəl bu haqda Ali Məhkəməyə sorğu yolladım. Məlumat verdilər, bildim ki, bəzi işlər görülməkdədir. Lakin işin gedişi məni razı salacaq həddə deyil, nəinki amalçı olan siz gəncləri.

İslam iqtisadiyyatı və ölkənin iqtisadi problemlərinin həlli

Sual: Ölkənin iqtisadi problemlərinin, işsizlik, ev və digər bu kimi problemlərin həlli üçün praktik yol nədir? İslam iqtisadiyyatı adlı bir şey varmı? Mümkünsə, bunu izah edin.

Cavab: Bəli, İslam iqtisadiyyatı adlı bir şey var. Bu barədə kitab da yazılmışdır. Dövlətin, inqilabın əvvəlindən indiyə qədər icra edilən bəzi iqtisadi fəaliyyətlər, misal üçün, bank əməliyyatları və digər işlər sözügedən İslam iqtisadiyyatı əsasında aparılıb. Mənim fikrimcə, ölkənin iqtisadi problemləri həllolunandır. Bu sahədə münasib proqramlar da hazırlanmışdır. Ötən il cənab prezident bir qrupun köməyi ilə çoxlu zəhmətdən sonra "İqtisadi koordinasiya proqramı" adı ilə tanınan bir proqram hazırladı. Yaxşı proqram idi, mənə gətirdilər, mən də təsdiqlədim. Əgər o proqram icra olunsa, yaxşı nəticələr əldə olunar. Lakin onu beşillik proqrama yerləşdiriblər. Beşillik proqram bizim çoxlu məsləhətləşmələrdən sonra gördüyümüz çoxlu işlərə və elan etdiyimiz siyasətlərə uyğun olsa, şübhəm yoxdur ki, beş ildə nəzərəçarpacaq dəyişiklik baş tutar. Demirəm ki, bütün problemlər həll olunar, lakin şübhəsiz, təsiri hiss olunar. Bu şərtlə ki, o siyasətlərə dəqiq əməl olunsun. Əlbəttə, biz həm hökumətin özünə, həm də parlamentə tövsiyə etdik ki, mümkün olan həddə diqqət yetirsinlər və bu siyasətlər proqramların maddələrində görünsün. Düşünürük ki, bunların hamısı, yaxud böyük əksəriyyəti mümkündür.
Yaxşı qəzetin xüsusiyyəti

Sual: Yaxşı bir qəzet hansı xüsusiyyətlərə malik olmalıdır? İndiki nəşriyyələrdən hansını bu xüsusiyyətlərə yaxın bilirsiniz?

Cavab: Əvvəla, bu, yaxşı gözlənti deyil ki, mən sizin üçün hansısa qəzetin adını çəkib bu xüsusiyyətlərə yaxın olduğunu deyim. Bunu özünüz bilməlisiniz. Güman etmirəm ki, bundan sonra yaxşı qəzeti ayırd etmək tələbə üçün çətin olsun. Bizim yaxşı qəzerlərimiz də var. Yazıblar ki, xüsusiyyətləri nədir. Bəllidir, məqsədi düzgün informasiya çatdırmaq olan, sağlam və yaxşı təhlillər edən, güclü yazılar yazan, xalqın hamısının, yaxud əksərinin problemlərini işıqlandıran və incəsənət üslublarından istifadə edən bir qəzet, mənim fikrimcə, yaxşı qəzetdir. Bizim bəzi qəzetlərimiz belədir, bəziləri belə deyil, bəziləri isə çox pisdir.
Ruhani məhkəməsi

Sual: Mümkünsə, ruhani məhkəməsi və onun əhəmiyyəti barədə məlumat verin.

Cavab: Ruhani məhkəməsi düzgün, əsaslı, qanuni və lazımlı bir orqandır. Düzdür, ajiotaj yaradır, düzgün olmayan iradlar bildirirlər. Bu məhkəmə zamanında təşkil edilmiş, mühüm və əsaslı işlər də görmüşdür. Bütün təbəqələr kimi, ruhani təbəqəsi də səhv və cinayət edə bilən bir təbəqədir. Başqa bir tərəfdən, bunların xüsusiyyəti və mövqeyi elədir ki, bir ruhanini mühakimə və sorğu-sual etməyə cürəti və bacarığı olan bir məhkəmənin olması zəruridir. Qarşı tərəf özü ruhani olduqda, bu nə bilirsə, o da bildikdə, onu daha yaxşı mühakimə edə bilər. Bütün bunlar nəzərə alınmışdır. Bəziləri deyirlər ki, imamın dövründə bu məhkəmə olmayıb. Boş sözlərdir. Bu məhkəmə imamın dövrünə aiddir. Bu məhkəməni o yaradıb və lazım bilib. Bu məhkəmə böyük işlər görmüşdür. Yaxşı və qanunla müəyyən olunmuş məhkəmədir. Bəli, imam bir dəfə bu məhkəmə yox, ümumiyyətlə Ali Məhkəmə barədə deyib ki, ən azı, xalqın yarısı onlardan narazıdır. Çünki müraciət edənlərin yarısı ya məhkumdurlar, ya da məhkumların tərəfdarları. Hər halda, narazı qalırlar. Ruhani məhkəməsi də belədir.

Sual: Siz Ruhani məhkəməsinin işini ədalətli bilirsinizmi?

Cavab: İşi qanunidir. Mən heç bir məhkəmə haqda mühakimə yurudub onların tamamilə ədalətli olduğunu deyə bilmərəm. Amma hələ ki, biz bunlardan ədalətsiz bir şey görməmişik. İşləri pis olmayıb. Qanunsuz və ədalətsiz hökmlər çıxardığını göstərən bir fakt varsa, araşdırılmalıdır, lakin mən bunlardan ədalətsiz iş müşahidə etməmişəm.

Sual: Belə bir məhkəmənin olması konstitusiyaya uyğundurmu?

Cavab: Bəli, konstitusiyaya tam uyğundur. Əlbəttə, indi bu sualın geniş cavabının yeri deyil. Artıq 16-17 ildir bu məhkəmə fəaliyyət göstərir. Əgər konstitusiyaya zidd olsaydı, heç şübhəsiz, bu qədər davam edə bilməzdi.
Cinahların birliyi

Sual: Siz nə zamana qədər siyasi cinahların vəhdəti pozmaları qarşısında sükut etmək istəyirsiniz? Düzdür, bilirəm ki, onlara xəbərdarlıq edirsiniz. Lakin indi Allahın lütfü ilə möhtərəm prezident İranın sülhsevər üzünü bütün dünyaya göstərə bilmişdir. Yaxşı olmazmı ölkədə də elə bir şərait yaradaq ki, xidmətkar hökumət öz proqramlarını icra edə bilsin?! Əgər biz müsəlmanıqsa, bizim cinahlarımız ölkəyə ürək yandırırlarsa, yaxşı deyilmi bir-birini zəiflətmək əvəzinə İslamın gücünü artırmaqla məşğul olaq?!

Cavab: Bu, çox düzgün sözdür. Bu sualı yazan qardaşımıza, yaxud bacımıza deməliyik ki, sanki bizim dilimizdən danışdınız. Əlbəttə, xoşbəxtlikdən, mən sizin işarə vurduğunuz məsələdə sükut etməmişəm və etmirəm. Mən dəfələrlə təkcə siyasi cinah və qrupların özünə yox, onlara aid toplantılarda və bəzən onların bir neçəsinin müştərək toplantılarında bunu demişəm. Daha artıq işə məcbur olmaları üçün hətta ümumi toplantılarda, məsələn, cümə namazlarında və ümumi xütbələrdə demişəm ki, ictimai rəy onlara təzyiq göstərsin və vəhdətə, birliyə və əməkdaşlığa sarı getsinlər. Vəhdət deyəndə də hamısının bir qrup olmasını nəzərdə tutmuruq. Məqsəd budur ki, əməkdaşlıq etsinlər, bir-birinə əngəl yaratmasınlar, irəliyə getsinlər. Mən görürürəm ki, bu tələbə dostumuzda da bu hiss var. Elə mən də bunu istəyirəm. Mən istəyirəm ki, bunu hamı siyasi qruplardan tələb etsin. Fikrimcə, bəzi addımlar atılıb. Bəzi yaxşı işlər də görülüb. İnşallah, daha müvəffəq olsunlar.
İnqilab dostlarının qanuni mühakiməsi

Sual: İnqilabın həqiqi dostlarının mühakiməsi haqda fikriniz nədir? (Burada iki nəfərin adı çəkilib. Mən adları oxumayacağam; istər yaxşılığa çəkilsin, istər pisliyə) Bu, İslam quruluşuna yaraşırmı?

Cavab: Baxın, kiminsə inqilab dostlarından olduğu üçün mühakimə olunmaması fikri məntiqsiz fikirdir. İnqilab dostlarından olan şəxs gərək inqilabın qanunlarına görə cinayət sayılan bir iş görməsin və məhkəməyə də düşməsin; hər hansı yolla məhkəməlik olsa da, bəraət qazansın. Əgər bir nəfər cinayət törətmişsə, inqilabın həqiqi dostu olduğuna görə onun mühakimə olunmamasını deyə bilmərik. Bu, düzgün məntiq deyil. Burada adları çəkilən bu iki nəfərin vəziyyəti, əvvəllər və indi inqilabın həqiqi dostları olub-olmamaları, yaxud birinin belə olması, birinin isə olmaması ilə işim yoxdur. Lakin məhkəmənin hökmünə görə, inqilabın dostlarından olan kimdənsə bir xəta baş vermişsə, bu, onun məsuliyyətə cəlb olunmasına mane olmamalıdır.
Məmurların eyş-işrətinə qarşı qətiyyətli tədbir

Sual: Ölkənin bir çox rəsmiləri arasında yayılmış eyş-işrətə qarşı qətiyyətli tədbir görülməməsinin səbəbi nədir? Nə üçün konstitusiyanın hökumət adamlarının sərvətlərinin araşdırılmasına dair maddəsi tam icra olunmur?

Cavab: Dövlət məmurlarının sərvətlərinin dəqiq araşdırılmasına dair konstitusiyada maddə yoxdur. Bu yalnız bəzi rəsmi şəxslərə, o cümlədən rəhbərə, prezidentə və digərlərinə aiddir. Bunlar vəzifəyə gələndə öz sərvətləri barədə məlumat verməlidirlər. Vəzifədən uzaqlaşdıqda da bütün mülklərinin hesabını verməlidirlər ki, bu müddətdə nə qazandığı, nə əlavə etdiyi məlum olsun. Bu maddə icra olunur. Mən özüm prezidentliyə başlayanda və onu bitirəndə, həmçinin sonrakı vəzifəmdə dəfələrlə bu blankı doldurub Ali Məhkəməyə göndərmişəm. Digərləri də bunu edirlər. Lakin dəbdəbəyə dair sualınız çox düzgündür. Mən bu tələb və istəyin tələbə gənclərdə olmasını hiss etsəm, həqiqətən, Allaha şükür edərəm. Bunu bilin: dəbdəbəyə meyl elə bir şey deyil ki, qanunla, məhkəməylə, istintaqla və bu kimi işlərlə əlacı mümkün olsun. Bu, çox çətin məsələdir. Elə məsələlərdəndir ki, bütün ölkə - xalqın iradəsi, ümumi mədəniyyəti bunu dəf etməli və buna əlac qılmalıdır. Eyş-işrətə meyl salanlar, zadəgan həyat tərzi üçün sino gedənlər, yəni aristokratlara məxsus və xalqın orta səviyyəsinə yad tərzdə yemək, geyinmək, yaşamaq və hərəkət etmək istəyən şəxslər bu kimi işlərin xalq arasında yaxşı olmasına və dəyər sayılmasına dair ənənə və zehniyyət yaradırlar. Necə ki, inqilabın qələbəsindən öncə belə idi. İnqilabdan qabaq dövlət məmurları bacardıqları qədər artıq cah-calalla, təkəbbürlülüklə, fironluqla, zadəganlıqla və bahalı paltarlarla görünürdülər. Bir qrup avam insanın da çox xoşu gəlirdi. Belə mədəniyyət formalaşdırmışdılar. İnqilabdan sonra əksinə oldu və buna görə də eyş-işrət adamları xalqın qorxusundan bundan çəkindilər. Bu gün isə tədricən həmin vəziyyətə qayıtmaq istəyirlər. Mənim fikrimcə, dəbdəbəçilik ölkə üçün zərərlidir, məmurların dəbdəbəçiliyi isə ikiqat zərərlidir. Çünki varlı adamlar özlərinin halal, yaxud haram mallarından xərcləyirlərsə. Məmurlar bunu edəndə isə öz mallarını deyil, xalqın malını xərcləyirlər. Bu zadəganlıq xalqın ümumi hissi ilə, yazmaqla, deməklə və bu düşüncəni yaymaqla düzələ bilər. Bu, bir mədəniyyətə çevrilməlidir, xüsusi məhkəmə, mühakimə və bu kimi məsələlərlə düzələn deyi.
Prezidenti müdafiə

Sual: Sizin hökuməti və cənab prezidenti müdaifə etməyiniz onların siyasətlərini qəbul etməyiniz anlamına gəlirmi?

Cavab: Mən prezidenti müdafiə etmişəm və edəcəyəm. Bu mənim borcumdur. Mən bunu etməliyəm. Hökuməti də müdafiə edəcəyəm. Düzdür, hökumət üzvləri arasında üsul və siyasətlərini bəyənmədiyim insanlar var. Onların özləri və dövlət məmurları da bilirlər. Ola bilsin, xalq bilmir, buna lüzum olmayıb. Lakin bilməli olanlar bilirlər. Bəzi tənqidlərim olub, nə zaman lazım olmuşsa, tənqidləri onlara bildirmişəm. Lazım olan yerdə sərt davranmışam və ciddi surətdə islah olunmasını istəmişəm. Lakin soruşursunuz ki, hökuməti və prezidenti müdafiə etməyiniz onların siyasətlərini qəbul etməkdir, yoxsa yox. Mən bilmirəm “onların siyasətləri” deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz. Bizim gördüklərimiz onların işləri, əməlləridir və bunlara dair yadıma heç bir irad düşmür. İşlərini görürlər. Təbii ki, insanlar eyni deyillər. Fərdlərdə olan qüvvə və bacarıqlar müxtəlifdir; şəxsi ülublar və danışıq tərzləri də müxtəlifdir. Bəziləri bir şeyi elə müdafiə edir və haqqında danışırlar ki, onu müdafiə edən başqa birisi ilə fərqlənirlər. Dəqiq insan məsələnin məğzini dərindən öyrənməlidir. Əgər bunlara diqqət yetirsəniz, mənim fikrimcə, problem yaranmaz.
Tənqid və onun şəraiti

Sual: Əgər siyasət və əməllərdə eyib olsa, onu bildirmək lazımdırmı? Sizin hökuməti müdafiə əmrinizə qarşı çıxmamaq üçün bunu necə bildirməliyik?

Cavab: Mən heç zaman tənqidin qarşısını almamış və heç kəsə qadağa qoymamışam. Düzgün və xeyirxah tənqidin zərəri yoxdur, lakin tənqid təxribatla sonuclanmamalıdır. Bəzi qüvvələr təxribat şəklində tənqid edirlər. Bu, yaxşı deyil. Çiynində ölkənin ağır yükü olan və böyük işləri, məsələn, iqtisadiyyatı sahmana salmasını gözlədiyimiz şəxsi gücləndirməsək, nə zamansa bir zəiflik görünəndə üstünü örtməsək, belə bir şey gözləyə bilərikmi?! Belə olan halda öz vəzifəsini yerinə yetirməsinə ümidvar ola bilərikmi?! Mənim fikrimcə, dövlət məmurlarına kömək etmək hamının borcudur. Düzdür, o zamana qədər ki, onlar düzgün İslam və imam xəttində hərəkət etsinlər. Bu xətdən yayınan kim olursa-olsun, müdafiəediləsi deyil. Bunda heç bir fərq yoxdur; yuxarıdan aşağıya hamıya aiddir. Mənim özüm də beləyəm. Əgər Allah eləməmiş, mən də düzgün İslam xəttindən uzaqlaşsam, məni dəstəkləmək, yaxud fərmanlarıma əməl etmək vacib olmaz. Düzdür, bəzən səhv və üslub fərqi ola bilər. Üslub fərqinə görə dövlət məmurlarını və müxtəlif orqanların başçılarını öz dəstəyimizdən məhrum etməməliyik.

Siz də bilin, mənim əzizlərim! Bu gün bu ölkə hökumətin və xalqın bir yerdə olduğuna görə qüdrətlidir. Dünyanın heç bir yerində belə bir şey yoxdur. Bunu sizə dəqiq deyirəm. Hətta demokratik ölkələrdə də sizin burada müşahidə etdiyiniz vəziyyət yoxdur. Bizdə bir məmur oturub xalqla səmimi surətdə danışır; nə onlar bundan qorxurlar, nə də bu onlardan qorxub özgəlik hissi keçirir. Xoşbəxtlikdən, bu ölkədə belə nümunələr çoxdur, oralarda isə belə deyil. Bu da dinin və İslamın sayəsində əldə olunub. Öz iddialarına görə demokratik olan dinsiz və ateist hökumətlərlə xalq arasındakı pərdə digər yerlərdən çox-çox qalın idi. Hökumət və xalqın bu birliyi dinə və İslama görədir. Bunu əldən vermək olmaz. Bu, çox səmərəli bir haldır. Dövlət məmurları ilə xalq arasında olan bu əlaqə - xalqın dəstəyi və məmurların xalqa sevgi və qayğıkeşliyi çox dəyərli bir şeydir.

Səlahiyyət nəzarəti

Sual: Vətəndaşların Nəzarət Şurası tərəfindən öz təbii haqları olan seçilmə hüququndan məhrum edilməsi xalqın quruluşa etimadsızlığına bais olmurmu?

Cavab: Mənim cavabım budur ki, xeyr, olmur. Səlahiyyətə nəzarət qanunda nəzərdə tutulmuş məsələdir və heç kim qanuna əməl olunmasından şikayət etməməlidir. Nəzarət Şurasının bu işi qanun çərçivəsindədir, konstitusiyaya əsaslanır. Bunun kökü konstitusiyadadır və digər qanunlarda da təsdiq olunmuşdur. Bu nəzarət adi vətəndaşlar üçün deyil. Bu, zərərli, pis və ləyaqətsiz bir insanın həssas mərkəzlərə daxil ola bilməməsi üçündür. Bu nəzarət təkcə parlamentə aid deyil, prezidentə də şamil olur. Siz təsəvvür edin, xarici ölkələr tərəfindən dəstəklənən, ixtiyarında çoxlu pul olan, özünü müxtəlif şəkillərdə bəzəyən peşəkar bir fırıldaqçı namizədliyini irəli sürsə, xalqın çoxunu aldatmağı bacarsa və prezident seçilsə, bu məmləkətin başına nələr gələr?! Səlahiyyətə nəzarət onun üçündür ki, ölkə qanunlarına əsasən, həssas vəzifələrə - istər parlamentə, istər prezidentliyə, yaxud bu şuranın nəzarətində olan başqa yerlərə, məsələn Dini Ekspertlər Məclisinə daxil olmaq səlahiyyətinə malik olmayan şəxslərin qarşısı alınsın, onlar bu həssas mərkəzlərə yol tapa bilməsinlər.

Səlahiyyətə nəzarət yaxşı bir şeydir, pis deyil. Tənqid edənlərin və irad bildirənlərin iddiası budur ki, Nəzarət Şurası kimisə rədd, yaxud təsdiq edəndə siyasi görüşləri nəzərə alır. Sözsüz ki, bu, doğru deyil. Nəzarət Şurasında çalışanların özləri bunu həmişə inkar etmişlər. Mən də onların işinə yaxından şahid olduğum qədərincə, belə bir şey hiss etməmişəm. Ola bilsin, kimsə nə vaxtsa bir məsələni düzgün anlamayıb və səhvə yol verib. Bu, başqa məsələdir.

Prinsip və üslubların sərhədlənməsi

Sual: Bir müddətdir prinsip və üsullar haqda müzakirələr gedir. Bu sahədə bəzi çaşdırıcı yollardan da istifadə olunur. Lütfən deyin ki, prinsip və üsullar arasında sərhəd üçün meyar nədir? Prinsipləri necə təyin etmək olar?

Cavab: Prinsiplər müxtəlif sahələrdə olan müxtəlif üsullarla səhv salınmır. Prinsiplər bir quruluşun düşüncə təməlləri və hakimiyyətin əsasıdır. İslam dini prinsiplərdəndir; istiqlaliyyət prinsiplərdəndir; dini quruluş prinsiplərdəndir; İslam qanunlarına əməl etmək prinsiplərdəndir; xalqın və ölkənin ümumi istiqamətinin dindarlığa sarı getməsi və cəmiyyəti ideal İslam cəmiyyətinə sarı aparmaq prinsiplərdəndir. Prinsiplər bu qəbildəndir. Üsullar isə odur ki, bir nəfərin filankəslə arası yaxşıdır, filankəslə pisdir; birinin ondan xoşu gəlir, digərinin xoşu gəlmir. İqtisadi məsələlər üsulun fövqündə durur, amma prinsip deyil. Fərz edin bir nəfər iqtisadi tarazlıq siyasətini düzgün sayır, biri isə bu siyasətin əleyhinə çıxıb başqa bir siyasəti düzgün sayır. Bunlar üsuldan a yüksəkdir, lakin prinsiplərlə səhv salınmamalıdır. Bu və ya digər siyasi üsula malik bir şəxs bir vəzifəyə seçildikdə ona uyğun hərəkət edir. Sonra başqa birisi gəlir və işləri başqa formada aparır. Lakin prinsiplər həmişə qorunur. İndi siz baxın, bir zaman hökumətin başçısı bir şəxs idi, sonra başqa bir nəfər oldu, məndən sonra daha başqa bir nəfər hökumət başcısı oldu. Bütün bu dönəmlərdə siyasi və iqtisadi üsullar müxtəlif cəhətlərdən fərqlənsə də, düşüncə təməlləri - yəni İslama etiqad, imama, İslam quruluşuna və xalq hakimiyyətinə inam həmişə qorunub. Bu inamlar hətta hökumətlərin dəyişməsi ilə də dəyişmir. Bu baxımdan, səhv salına bilməz.
Vilayət

Sual: Sizin fikrinizcə, bəzən vilayət sözünü pis tərif və müdafiə etmirlərmi? Həmçinin vilayəti müdafiə və vilayətə itaət iddiasında olanlar pis işləmirlərmi?

Cavab: Bəli, təsadüfən, çox yerlərdə pis müdafiə olunur. Bəziləri pis müdafiə edir, bəziləri pis işləyirlər. Belə şeylər var, bunları inkar etmək olmaz. Necə ki, Allahın tərəfdarı olan və dindarlardan sayılanların çoxu pis əməllər edirlər. İslam dininin tərəfdarı olan şəxslər arasında çoxları pis işlər də görürlər. Bu hər yerdə ola bilər və var. Lakin əsas məqam budur ki, kimsə vilayəti, dini, İslamı, İslam quruluşunu, yaxud bir şəxsi müdafiə məqsədilə pis çalışırsa, biz bu pisliyi onun müdafiə etdiyinə aid etməməliyik; deməliyik ki, onunla işim yoxdur, amma bu şəxs düz eləmir. Bəzən yaxşı məqsəd güdməyən bəzi şəxslərin burada məsələni qarışdırmaları müşahidə olunur. Bir şəxs dinin, yaxud başqa bir həqiqətin tərəfdarıdır və pis rəftar edir. Bu zaman onun müdafiə etdiyi həqiqətə hörmətsizlik olunur. Bu, düzgün deyil.
Adətən, sual-cavab toplantılarında cavab verdiklərimiz cavab vermədiklərimizin onda biri qədər olur. İndi də elə oldu. Suallar davam edir və mən sonradan onlara cavab vermək istəyirəm. Bəzən belə olub, yəni biz sualları aparmışıq və sonradan cavab verib yaymışıq. Düzdür, təəssüf ki, mənim vaxtım azdır. Əgər bacarsaydım, tələbələrlə belə toplantını ayda, yaxud iki ayda bir dəfə təşkil edərdim. Lakin imkanlarım çox məhduddur. İşlərim və məsuliyyətlərim çox ağırdır. Buna görə təəssüf ki, az müvəffəq oluram. Ancaq ürəyim istəyir bu sualların hamısına cavab verim. İnşallah, çalışacağıq dəftərxanada dostlarımızdan bir neçə nəfərdən xahiş edək ki, oturub bu suallara baxsınlar. Təkrar olanları çıxarsınlar, təkrar olmayanlara cavab versinlər. Sonra mən də baxım və sizə qaytarılsın, bütün tələbə dostlar cavabları görsünlər. Hər halda, bugünkü toplantıya sevindim. Bir neçə dua edirəm. Xahiş edirəm ki, pak və səmimi qəlblərinizlə bu duaları Allahdan istəyin və “amin” deyin. İnşallah, Allah qəbul edər.

İlahi, Səni cəlal və camal sifətlərinə and veririk, Öz hidayət və rəhmətini bizə, bizim xalqımıza və ölkəmizə şamil et!

İlahi, bizim əlimizi İslamdan və Qurandan ayırma!

İlahi, cəmiyyətimizi İslama və İslam quruluşuna hər gün qabaqkından daha artıq yaxınlaşdır!

İlahi, Səni Məhəmməd və Ali-Məhəmmədə (s) and veririk, Öz tərəfindən və Özünün xüsusi nəzərinlə yaxşı, həvəskar, məqsədli və mömin gənclərin – Allah yolunda və ilahi vəzifələrini yerinə yetirmək üçün toplanan, Allah yolunda ağır məsuliyyətləri yerinə yetirməyə hazır olan gənclərin əllərindən tut! Onların addımlarını möhkəm et! Onları insan və cinlərdən olan şeytanların şərindən qoru!

İlahi, universitetlərimizi günbəgün abadlaşdır, bəhrəli və səmərəli et!

İlahi, bu xalqın problemlərini aradan qaldır!

İlahi, dövrün imamının müqəddəs qəlbini bizdən razı et və bizi o həzrətin əsgərlərindən elə!

Allahın salamı və rəhməti olsun sizə!