www.kitabxana.net
– Milli
Virtual-Elektron Kitabxana
Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiyalar: qlobal mədəniyyətin kulturoloji tərəfləri
169
169
169
(―Heyrətamiz hadisə‖) əsərində Mövlanə Camini o
dövrün beş valehedici şəxsiyyətindən biri hesab
etmişdir. Müxtəlif elmi sahələr, o cümlədən dilçilik
ilə ədəbiyyatşünaslıq, musiqi, eləcə də digər bilgilər,
eyni zamanda, poeziya, nəsr, qəsidə, məsnəvi, qəzəl,
dördlük və başqa fərqli ədəbiyyat janrlarının şərhi
sahəsində fəaliyyəti Mövlanə Caminin dünyada
tanınmasına səbəb olmuşdur.
Cami
yaradıcılığını
tədqiq
edənlər
mütəfəkkirin ədəbiyyat və mistikaya aid 50-dən
yuxarı əсərinin olduğunu bildirirlər. Bu əsərlərin
arasında isə ən məşhurları ―Baharıstan‖, ―Həft-
övrəng‖ məsnəviləri, üç hissədən ibarət divanı -
"Fətihətəş-şəbab"
("Gəncliyin
başlanğıcı"),
"Vəsitətül-İqd" ("Həmayılın ortası"), ―Xatimətül-
həyat" ("Həyatın sonu"), ―Həfəhatül-üns‖ və
"Həzəratül-Qüds" (―Müqəddəs yerlərdən əsən
dostluq nəsimi‖), ―Yeddi tac‖ adı altında
ümümiləşdirilmiş 7 poeması (―Leyli və Məcnun‖,
―Yusif və Züleyxa‖ ―İskəndərin müdrikliyi‖ və başqa
www.kitabxana.net
– Milli
Virtual-Elektron Kitabxana
Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiyalar: planetar mədəniyyətin kulturoloji tərəfləri
170
170
məsnəvilər),
ərəb
dilinin
qrammatikası
-
morfologiyası barədə ―Şərhi-Cami‖, ―Qırx hədis‖
kimi dəyərli nümunələrdir. Caminin bütün yazılı irsi
- məsnəvi, qəzəl, rübai, qitə kimi lirik şeir
formalarından ibarət kitabları, eləcə də ibrətamiz
rəvayətlər və pritçalardan ibarət topluları təsəvvüf
dünyagörüşlərinin təsiri ilə yaranıb. Cami, eyni
zamanda, müqəddəs ―Quran‖ın şərhi, İbn əl-
Fərabinin sufi poeziyası, İbn əl-Ərəbinin yaradıcılığı
haqqında fəlsəfi traktatlar da yazıb. Elə bir klassik
janr yoxdur ki, Cami qəlяmini onda sınamasın.
Əbdürrəhman Caminin populyarlığının başqa
bir səbəbi də Hacı Bəhaəddin Nəqşibəndi tərəfindən
əsası qoyulmuş məşhur nəqşibəndi təriqətinin
tanınmış rəhbərlərindən olmasıydı. Təqribən 40 yaşı
olanda Cami Heratda təsəvvuf yolunu seçir.
Bəhaəddin Nəqşibəndinin tələbəsi olmuş şeyx
S.Məhəmməd Qaşqari onun mənəvi ustadı idi, amma
sonralar həyatı boyu yazışdığı şeyx Ubaydulla
www.kitabxana.net
– Milli
Virtual-Elektron Kitabxana
Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiyalar: qlobal mədəniyyətin kulturoloji tərəfləri
171
171
171
Əhrərlə birləşən Cami fars, türk və hind sufilərinə
güclü təsir göstərib.
Elm və ədəbiyyat sahəsində tanınmış şəxsiyyət
sayılan Əbdürrəhman Caminin sufizmin bir qolu
sayılanlan nəqşibəndlik təriqətinə marağı heç də
təsadüfi deyildir. Bu təriqətin ―Bədəncə xalqla,
könülcə Yaradanla ol‖, ―Ürəyin Rəbbdə, əllərin
zəhmətdə‖ kimi əsas şüarları mütəfəkkiri hər zaman
maraqlandırmışdır: yəni gündəlik həyatda biz
cəmiyyətlə ayaqlaşmalı, öz zəhmətimiz və işimiz
hesabına dolanmalıyıq, eyni zamanda, duyğular
aləminə
və
mənəvi
dünyaya
yaxınlaşmağa
çalışmalıyıq.
Məşhurluğuna rəğmən, Cami çox sadə bir
həyat yaşayırdı. Zəmanədaşlarının əsərlərində onun
bənzərsizliyi, təvazökarlığı, sadəliyi, məntiqliliyi
xüsusi vurğulanır. O, zülmkarlıq edən despotları
tənqid atəşinə tuturdu:
Müdriklərdən ibrət götürdüklərimdən
www.kitabxana.net
– Milli
Virtual-Elektron Kitabxana
Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiyalar: planetar mədəniyyətin kulturoloji tərəfləri
172
172
Gəldiyim qənaətləri yadda saxla sən:
- Kim ki, rəhimsizcəsinə qılınc qaldırır,
Amansız qılıncla da taxt-tacdan salınır.
Əbdürrəhman Caminin dahi şəxsiyyəti və
bənzərsiz istedadı onun bədii əsərlərində xüsusi
olaraq nəzərə çarpır. ―Baharıstan‖, ―Həft-övrəng‖,
tacik-fars klassik ədəbiyyatının inciləri sayılan
divanlarındakı şeirləri ərəb, Аzərbaycan, türk, alman,
fransız, ingilis, çex, rus və dünyanın başqa əsas
dillərinə tərcümə olunandan sonra yer kürəsində
yaşayan xalqların arasında məşhurlaşıb.
Tacik-fars
klassik ədəbiyyatının qayda-
qanunları və ənənələri əsas götürən Əbdürrəhman
Cami özünəməxsüs imkanlar daxilində elmi-ədəbi
məktəbini yarada bilmişdir. Bunüfuzlu və təsiredici
məktəbdə keçmişin ədəbi ənənələri, ədəbiyyat
janrları Mövlanə Caminin dahiyanə ustadlığı və yeni
ideyaları nəticəsində təzədən dirçəldilir, onlara təzə
can verilir. Ona görə də, tacik camişünasları
www.kitabxana.net
– Milli
Virtual-Elektron Kitabxana
Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiyalar: qlobal mədəniyyətin kulturoloji tərəfləri
173
173
173
onbeşinci yüzilliyi ―Fars poeziyasının dirçəliş əsri‖
adlandırır, Caminin özünü isə söz sənətinin dahi
ustadı, Xorasan və Mavəraünnəhrin elm və ədəbiyyat
sahəsinin lideri, qəyyumu hesab edirlər.
Bu
elmi-ədəbi
məkanda
Dövlətşah
Səmərqəndi, Cəlliləddin Davoni, Hüseyn Voizi
Koşifi, Abdullah Hətifi, Osafi Hirafi, Nizaməddin
Əhmədi Suhaylı, Əli Safi, Abdulqafur Lori, Hafiz
Əbru, Kəmaləddin Binai, Bədrəddin Hilali, Mirhond,
Zeynəddin
Mahmud
Vasifi,
klassik
özbək
ədəbiyyatının banisi Əlişir Nəvai kimi onlarla şair və
alim yetişib.
Burada o dövrün iki ədəbi-siyasi şəxsiyyətinin
– Cami ilə Nəvai arasındakı ustad və tələbə
münasibətlərinin möhkəmliyini, onların qarşılıqlı
əlaqələri, dostluqları, bir-birini dəstəkləmələri, eləcə
də özlərini ətrafdakılardаn müdafiəsini xüsusi
vurğulamaq lazımdır.
Mövlanə Cami kitabla tanışlıq, bilgi əldə
etmək, şüur və intellektini zənginləşdirmək
Dostları ilə paylaş: |