Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
9 “Kavkaz”, “Kavkazskiy vestnik”, “Novoe obozrenie” kimi qəzetlərdə folklorumuzun toplanıb nəşr olunması prosesinə başlansa da, bu iş milli mətbuatımızın ilk nümunəsi, 1875-ci ildən görkəmli ziyalı Həsən bəy Zərdabinin böyük səyləri ilə dərc etdirdiyi “Əkinçi”, sonradan nəşrə başlayan “Kəşkül” və s. mətbu orqanlarının səhifələrində daha uğurlu və layiqli şəkildə davam etdirilmiş, birmənalı şəkildə ana dilimizin tərəqqi tapma sında mühüm amil olan xalq ədəbiyyatı nümunələrimizin toplanması və nəşri işinə bilavasitə təkan verilmişdi. Azərbaycan şifahi xalq yaradıcılığı nümunələrinin toplanması, nəşri və araşdırılması işinə qismən də olsa, hələ XIX əsrin sonlarından və xüsusilə XX əsrin əvvəllərindən başlanması Avropa və Rusiya folklorşünaslıq elminin təşəkkülü ilə müqayisədə ölkəmizdə bu istiqamətdə işlərin kifayət qədər gecikdiyini göstərir. Əlbəttə, bunun səbəbləri sırasında milli zəmində gerilik, həmçinin çarizmin milli mənafe əleyhinə həmişə ayıq-sayıq olan senzura siyasəti də vardı. Akademik Muxtar Kazımoğlu İmanov folklorşünaslığımızın aktual problemlərinə həsr olunmuş “Azərbaycan folklorşünaslığının dünəni və bu günü” mə- qa ləsində yazır: “Azərbaycan folklorşünaslığının dünəni çox da uzaq keçmişlərə gedib çıxmır, çünki folklorşünas- lıq həm dünyada, həm də bizdə qismən cavan elm sahələrindən biridir. Avropada XVIII əsrin sonu, XIX əsrin əvvəllərindən formalaşmağa başlayan folklorşünaslığın bizdəki yaranma tarixi XIX əsrin sonları, XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Avropada oldu ğu kimi bizdə də folklorşünaslıq, əsasən folklor mətnlərinin toplanmasından, tərtib və nəşr olunmasından, nəşr olunmuş mətnlərə elmi münasibət bildirilməsindən başlayır” (104, 12, 20). 10 Təqdirəlayiq haldır ki, hələ XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq bir çox şair və ədiblərimiz şifahi xalq ədəbiyyatı ilə maraqlanmış, bu nümunələri toplamış və yeri gəldikcə öz əsərlərində tez-tez xalq ədəbiyyatı örnəklərindən istifadə etmişlər. Nəbati, Q.B. Zakir, A. Ba kıxanov, S.Ə. Şirvani və başqalarının yaradıcılığı ilə tanışlıq zamanı məlum olur ki, bu sənətkarlar öz əsərlərində tez-tez xalq ədəbiyyatı nüm unələrinə müraciət etmişlər. M.F. Axundov xalq ədəbiyyatını, xüsusilə bayatıları toplamış, H. Zərdabi, H. Müftü Qayıbov lirik şeirlər, atalar sözü və zərbi- məsəlləri toplayıb çap etməyə təşəbbüs göstərmişlər. Xalq ədəbiyyatına böyük maraq göstərən M.Ş. Vazeh xalqın hikmətli sözlər toplusundan ibarət bir müntəxəbat tərtib etmişdi (162, 41). XIX əsrdən başlayaraq folklorumuzun toplanması, nəşri və rus dilinə tərcüməsi istiqamətində mühüm rol oynamış “Qafqaz əraziləri və xalqlarının təsvirinə dair materiallar toplusu QƏXTMT (SMOMPK)” məcmuəsini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Azərbaycan folklor örn əklərinin rus dilində çap olunduğu mətbuat orqanları arasında dərc edilmiş materialların həcmi, müxtəlifliyi c əhətdən Tiflisdə Qafqaz tədris idarəsi tərəfindən nəşr edil ən bu məcmuənin rolu ayrıca yer tutmaqdadır. Toplunun ilk sayı 1881-ci ildə nəşr olunmuşdur (218). Ümumiyy ətlə, Azərbaycan folklorunun müxtəlif janrlar ının, xüsusən də nağıllarının rus dilində nəşrinin özün əməxsus bir tarixi vardır. Belə ki, 1825-ci ildə “Derevyannaya krasavitsa” (“Göz əl taxta qız”) adı altında Azərbaycan dilindən tərcümə edilmiş nağıl rus dilind ə nəşr edilmiş ilk folklor əsərimizdir (76, 39). SMOMPK toplusunun n əşr edildiyi illər ərzində Az ərbaycan folklorundan bir çox sayda müxtəlif janr nümun ələri, o cümlədən nağıllar tərcümə edilib nəşr 11 edilmişdir. Azərbaycan folklor örnəkləri onları toplayan az ərbaycanlı ziyalılar, müəllimlər tərəfindən tərcümə edilmişdir. SMOMPK məcmuəsində dərc olunan folklor materialları, xüsusilə uzun illər bu prosesin sistemli şəkildə həyata keçirilməsi ilə diqqəti cəlb etmişdir. Bu məcmuənin səhifələrində tez-tez F.B. Köçərli, H.K. Sanılı, A.Vəlibəyov, S.M. Qənizadə, S.M. Əfəndiyev, T. Bayraməlibəyov və başqa ziyalılarımızın topladıqları folklor ma teriallarının geniş nəşri yer alırdı. Bu qiymətli məcmuə istər folklorumuzda geniş yayılmış qədim nümunələrin öz səhifələrində nəşri və tərcüməsinə xüsusi yer ayırması, istərsə də sonrakı dövrlərdə bu fəaliyyətlə məşğul olan tədqiqatçılarımızın sistemli və məqsədyönlü yaradıcılığına təkan verməsi baxımından təqdirəlayiqdir. Bir ç ox ziyalılarımız, o cümlədən Ə.B. Haqverdiyev, A. Şaiq, Y.V. Çəmənzəminli, N.B. Vəzirov, N. Nərimanov və başqalarının təlim-tərbiyə məqsədilə ibtidai məktəb şagirdləri üçün tərtib etdikləri dərsliklərdə, eləcə də öz bədii yaradıcılıqlarında istifadə etdikləri folklor motivlərinin, nümunələrinin izlərini görməmək mümkün deyil. Bu dövr həmçinin şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrinin əks olunduğu digər bəzi nəşrlərlə də yadda qalır. Folklorşünas alim, professor Vaqif Vəliyev bu mövzuya to xunaraq yazır: “XIX əsrin sonu XX əsrin ilk illərindən başlayaraq Azərbaycan folklorunun ayrı- ayrı janrları kitabça halında nəşr olunmağa başlayır. Onlardan “Atalar sözü” (Qəmərli Məhəmməd Vəli, İrəvan, Edilson mətbəəxanəsi, 1899), “Gözəlləmə” (Aşıq Sumbat, Bakı, Orucov qardaşları mətbəəsi, 1911), “Nəğmə və şikəstə” (Bünyadzadə Cəfər, 1913-1914, 1916, 1917- ci illərdə təkrar nəşr edilmişdir), “Arvad Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|