15
Zeynallı ziyalılarımız qarşısında folklor toplayıcılığı
kimi mühüm bir işin zəruriliyindən danışarkən yazırdı:
“Azərbaycan el (ağız) ədəbiyyatı geniş, zəngin və dərin
bir surətdə öyrənilməlidir. Bu ana qədər böylə
əhəmiyyətsiz qalmış ən dəyərli bir sahəni gözdən
qaçırmaq günahı da Azərbaycan ziyalılarındadır.
Azərbaycan “el” ədəbiyyatının toplanması məsələsinə
gəldikdə, burada bir çox üzüntülər meydana çıxır.
Bunların da qəbahəti yalnız ziyalılarımızın özündədir”
(169, 29).
Azərbaycan folklorşünaslığı tarixində folklor
nəzəriyyəsi kimi bir fikri öyrənib əsaslandıran, dövrünün
ən qabaqcıl araşdırma metodlarını folklorşünaslığımıza
tətbiq edən ziyalımız Əmin Abid olmuşdur. Ə. Abid aşıq
şeiri şəkilləri, heca vəzni, xalq mahnıları, bayatılar,
manilər, türk xalqlarının yeddihecalı şeirinin törəmə tip-
ləri, qafiyəsi, ritmi, oxşar səslərin təkrarı, alliterasiyası,
bölgü və digər poetik ölçülərinə dair ilk elmi-nəzəri fikir
sahiblərindən biridir.
Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq və folklorşünaslıq
elminin inkişafı tarixində birbaşa iştirak etmiş Elmlər
Akademiyasının həqiqi üzvləri – Mirzə İbrahimov,
Məmməd Arif Dadaşzadə, Məmməd Cəfər Cəfərov,
Həmid Araslı, Kamal Talıbzadə, Bəkir Nəbiyev, müxbir
üzv
lər – Əziz Mirəhmədov, Yaşar Qarayev, Əlyar Sə-
fərli, Azadə Rüstəmova, Teymur Kərimli, elmlər
doktorları – Mirzağa Quluzadə, Məmmədhüseyn
Təhmasib, Mirəli Seyidov, Qafar Kəndli, Kamran
Məmmədov, Yəhya Seyidov, Qasım Qasımzadə, Dilarə
Əliyeva, Əflatun Məmmədov, Şamil Salmanov, Vəli Os-
manlı, Bəhlul Abdulla, İslam Ağayev, Qəzənfər Paşayev,
Elməddin Əlibəyzadə, Nüşabə Araslı, Kamran Əliyev,
Məhərrəm Qasımlı və onlarla başqaları folklorşünaslıq
16
kimi nəhəng bir elm məktəbinin təşəkkül tapmasında öz
dəyərli araşdırmaları ilə mühüm yer tuturlar.
Adıçəkilən çox görkəmli elm xadimləri arasında bu
yolda var qüvvəsi ilə yorulmadan çalışan, öz qiymətli
araşdırmaları ilə elmimizin çiçəklənməsi naminə əmək
sərf edən şəxsiyyətlər arasında akademik Həmid
Araslının xüsusi yeri və rolu vardır. Həmid Araslının
özünəməxsus yeri və rolu vardır. 1909-cu ilin fevral
ayının 23-də Gəncə şəhərində ziyalı ailəsində anadan
olan Həmid Araslı 1921-ci ildə Gəncədə fəaliyyət
göstərən seminariyaya daxil olmuş, 5 il sonra oranı
bitirərək elmi-pedaqoji fəaliyyətə başlamış, öncə Gəncə-
basardakı Nəbiağalı kəndində müəllim, daha sonra isə
məktəb direktoru işləmişdir. 1928-ci ildə Bakıya gələn
H. Araslı Dövlət Pedaqoji İnstitutuna, institutu bitir-
dikdən sonra isə aspiranturaya daxil olmuş, eyni
zamanda həmin təhsil ocağında assistent kimi işləmişdir.
Alim 1943-
cü ildə “XIII-XVI əsrlərdə Azərbaycan
ədəbiyyatı” mövzusunda namizədlik, 1954-cü ildə isə
“XVII-
XVIII əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı” adlı
do
ktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir.
Elmi yaradıcılıqla praktik fəaliyyəti birləşdirməyi
bacaran alimlərdən olan Həmid Araslı Azərbaycanın
ictimai həyatında da yaxından iştirak edirdi. Təsadüfi
deyil ki, Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyinin ərsəyə
gətirilməsi bilavasitə onun xidmətidir. 1940-cı ildən öz
fəaliyyətini sözügedən elm və maarif ocağı ilə bağlayan
alim öncə elmi katib, sonra elmi işlər üzrə direktor
müavini, daha sonralar isə (1960-1968-ci illər) direktor
vəzifəsini icra etmişdir.
Ədəbiyyatımızın mahir tədqiqatçısı və gözəl
mətnşünas kimi fəaliyyət göstərən Həmid Araslı həm də
Azərbaycanda
şərqşünaslıq
elminin
görkəmli
təşkilatçılarından biri olmuşdur. Onun rəhbərliyi altında
17
orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı, bütövlükdə Şərq
ədəbiyyatı sahəsinə dair neçə-neçə əsərlər yazılmış, araş-
dırmalar aparılmış, monoqrafiya və kitablar çap
olunmuşdur.
Ali məktəblərdə Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin
orta əsrlər kursunun əsasını qoyan alim klassik irsimizin
tədrisi,
ədəbiyyat
dərsliklərinin,
proqramlarının
tərtibində də yaxından iştirak etmiş, 1936-cı ildən
başlayaraq orta məktəbin VIII sinfi üçün ədəbiyyatımızın
orta əsrlər dövrünü əhatə edən dərslik yazmışdır. Bu
dərslik alimin təkmilləşdirmələri ilə ömrünün sonuna
qədər (1983-cü il) nəşr olunmuş, ən yaxşı dərs vəsaiti
kimi işlənmişdir (57, 80-89).
Ali məktəblərdə ədəbiyyat fənninin, xüsusilə qədim
və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatının tədrisində alimin
tərtib etdiyi proqramlar, yazdığı tədqiqat əsərləri dərs
vəsaiti olaraq indi də istifadə olunmaqdadır.
1944-
cü ildən ADU (indiki BDU)-nun Yaxın Şərq
xalqları ədəbiyyatları kafedrasının müdiri vəzifəsinə
təyin olunan H. Araslı klassik Şərq və Azərbaycan ədə-
biy
yatının tədrisi və gənc şərqşünas kadrların
hazırlanması ilə müntəzəm məşğul olmuşdur. O, 1938-ci
ildən Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda
fəaliyyət göstərmiş, 1941-ci ildən “Qədim ədəbiyyat
şöbəsi”nin ilk müdiri olmuşdur.
Akademik Həmid Araslının, sözün həqiqi
mənasında, çoxsahəli bir alim olduğunu bildirən Ş.
Məmmədov haqlı olaraq yazır ki, “o, təkcə ədəbiyyat
tariximizi öy
rənib sistemləşdirməklə, bu sahədə kadrlar
hazırlamaqla kifayətlənməmişdir. Alim ədəbiyyat
tarixindən ali məktəb kurslarının tədrisi sistemini işləmiş,
proqram tərtib edib dərslik hazırlamışdır. Bu istiqamətdə
fəaliyyətinin bir qolu orta məktəblə bağlı olmuşdur.
Tədris proqramları və dərsliklər hazırlanması kimi
Dostları ilə paylaş: |