Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
18 mühüm və başlıca məsələnin həllində H. Araslı öz əməyini ləyaqətlə sərf etmişdir. 1936-cı ildə VIII sinif üçün ilk dəfə “Qədim ədəbiyyat” dərsliyini nəşr etdirən müəllif sonralar həmin dərsliyi M. Rəfilinin, H. Eyvazovun həmmüəllifliyi ilə dəfələrlə təkmilləşdirərək yeni dən çapına nail olmuşdur” (115, 9). Həmid Araslının çoxşaxəli yaradıcılığından söz açarkən onun şifahi xalq yaradıcılığının araşdırılaraq sistemləşdirilməsi və nəşri istiqamətində gördüyü nəhəng işləri xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Akademik Həmid Araslının zəngin yaradıcılığına aid olan elm sahələrindən birinin xalq ədəbiyyatının tədqiqi olduğunu nəzərə alaraq onun bu istiqamətdə gördüyü işlər sırasında “Kitabi- Dədə Qorqud” boylarını araşdıraraq çap etməsi, dastana xalqımızın abidəsi kimi yanaşaraq ona yüksək qiymət verməsi diqqəti daha çox özünə cəlb edir. Bu yolda alim həqiqi bir vətənpərvər kimi öz iti, milli təfəkkürü ilə silahlanmış, sözün əsl mənasında, canı bahasına alovlu mübariz kimi çıxış etmişdir. “O, xalqın "Ana kitabı" (Anar) kimi dəyərləndirilən, böyük tarixi-mədəni dəyəri olan (Ə. Sultanlı) “Dədə Qorqud” boylarını 30-cu illərin əvvəllərində öyrənməyə başlamış, eposu 1939-cu ildə latın qrafikalı əlifba ilə çap etdirmişdir. Almaniya, Türki- yə, Rusiya kimi ölkələrdə tədqiq olunan eposa bir “Azərbaycan ədəbi abidəsi” kimi yanaşmış, “dastanın dilinin məhz Azərbaycan dili qanun-qaydalarına daha çox uy ğun gəldiyini elmi əsaslarla göstərmişdir” (115, 8). Həmid Araslının dastanla bağlı digər uğurlu addımı onunla bağlıdır ki, alim akademik V. Bartoldun eposun rus dilinə etdiyi tərcüməsini 1950-ci ildə geniş qeyd və izahla rla, əlavələrlə folklorşünas M.H. Təhmasiblə birlikdə Bakıda çap etdirmişdir. Nəşrin əhəmiyyətli və dəyərli olmasını təsdiq edən faktlardan biri də budur ki, 19 sonralar həmin tərcümə variantı V. Jirmunski və A. Kononov tərəfindən əsas götürülmüşdür (115, 9). Araşdırıcıların yekdil fikrinə görə, Həmid Araslı “Dədə Qorqud” boyları ilə bağlı araşdırmalarını iki istiqamətdə aparmışdır. Belə ki, bir tərəfdən folklorşünas alim eposun əlyazmalarını diqqətlə öyrənməyə çalışmış, nüsxə fərqlərini aşkara çıxarmaq üçün alim fədakarlığı göstərmişdir. Görkəmli folklorşünas eposun əlyazmala- rındakı oxunması çətinliklər törədən sözləri, ifadələri düzgün oxumaq üçün gərgin günlər yaşamışdır. Tədqiqatçı “Dədə Qorqud” boylarında yer almış obrazların təhlili istiqamətində də öz elmi mülahizələrini bölüşmüşdür. Eposa yazdığı ön sözdə, eləcə də başqa məqalələrində Həmid Araslı Qazan xan, Qaracuq Çoban, Buğac, Basat və başqa obrazlar barədə dəyərli fikirlər yazmışdır. Bu baxımdan eposun qadın qəhrəmanları barədə dəyərli ədəbi-estetik mülahizələr bu gün də öz əhəmiyyətini saxlamaqdadır. Alimin “eposla bağlı ilk məqalələri 1938-ci ildə dövri mətbuatda görünmüşdü. Sonrakı illərdə də H. Araslı “Dədə Qorqud” eposuna qayıtmış və buna görə o vaxtlar haqsız tənqid və təqiblərə məruz qalmışdır. Belə ki, o vaxtlar “Dədə Qorqud” boylarına millətçilik damğası vurulmuşdu. Bolşevik ideologiyası “Dədə Qorqud” dastanlarını milli folklo rumuz, mədəniyyətimiz üçün yad bir əsər kimi qələmə verirdi. Yuxarıdan belə bir göstəriş verilmişdi ki, epos orta və ali məktəb dərsliklərindən çıxarılsın (115, 8). H əmid Araslının elmi yaradıcılığının önəmli bir dövrü repressiyaların baş alıb getdiyi ağır illərə təsadüf edir. M əlum olduğu kimi, XX əsrin 30-cu illərində “Kitabi-D ədə Qorqud” eposuna qarşı əsassız hücumlar olmuş, onun Azərbaycan xalqına heç bir aidiyyatı olmadığı haqda qərəzli fikirlər səsləndirilmişdir. Bunun 20 arxasında rus şovinist dairələrinin, eləcə də erməni mil- liyy ətçilərinin durduğu hər kəsə bəlli idi. Lakin alim öz prinsipiallığından dönmür, öz haqlı mövqeyini ç əkinmədən, qətiyyətlə müdafiə edir, “Kitab”la əlaqədar söyl ənilən mənfi rəy və fikirlərin müqabilində “günahını” boynuna almırdı. “O, müzakirələr zamanı KDQ boylarının milli folklor mədəniyyətimiz üçün yad olma dığını bildirməklə, onun ədəbiyyat tarixindən, d ərsliklərdən çıxarılması barədə qərəzli göstərişlərin xüsusi m əqsəd daşıdığını dəfələrlə qeyd etmişdir” (210). Bel ə vacib məqamda xalqımızın ana kitabının mü- dafi əsi məqsədilə vicdanlı vətənpərvərlik və vətəndaşlıq mövqeyini nümayiş etdirmək üçün hər bir insandan böyük f ədakarlıq tələb olunurdu. Repressiya qurbanları olmuş vətənpərvər müasirlərinin dəhşətli, faciəvi taleyi H əmid Araslını heç vaxt qorxutmamış, o bu haqsız q ərarlardan sarsılmamışdı. Alim çoxsaylı təzyiq və təh- didl ərdən çəkinməyərək, rəhbər orqanların bu son dərəcə ədalətsiz və heç bir ölçüyə sığmayan qərəzli mövqeyinə qarşı daim öz etiraz səsini yüksəltmiş, araşdırmalarına birc ə an belə ara verməmişdir. Bu m əsələ ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin d ə nəzərindən yayınmamış və o nitqlərinin birində eposun t ədqiqatçı və naşirlərinin üzləşdiyi təqib və t əzyiqlərə xüsusi diqqət çəkərək onların, o cümlədən H əmid Araslının göstərdiyi şücaəti xüsusi vurğulamışdır. Vasili Bartoldun rus dilin ə çevirdiyi «Книга моего Деда Коркуда» kitabının 1950-ci ildə Bakıda Elmlər Akademiyası nəşriyyatında çapının rejimin sərt reaksiyasına məruz qaldığını, görkəmli Azərbaycan aliml əri Həmid Araslı və Məmmədhüseyn Təhmasibin h ədəfə alındığını söyləyən Heydər Əliyev demişdir: “1950- ci ilin may ayında “Dədə Qorqud”un kobud siyasi s əhv olduğu partiya yığıncağında rəsmi elan edildi. Bu Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|