Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
21 r əsmi mövqe bildirildikdən sonra eposun xalqa zidd bir əsər olduğu tezisi irəli sürüldü. Həmin partiya yığıncağının hesabatında deyilirdi: “Pantürkistlər t ərəfindən Azərbaycan ədəbiyyatının qədim abidəsi kimi q ələmə verilən “Dədə Qorqud” eposunun mürtəce burjua mill ətçilik mahiyyəti son zamanlaradək ifşa edilm əmişdir. “Dədə Qorqud” eposunun Azərbaycan xalqı ilə, onun tarixi, folkloru və dili ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. “D ədə Qorqud”da Azərbaycan xalqı üçün yabançı olan həyat tərzi, adət və ənənələr təsvir edilmişdir. ...“Dədə Qorqud”un mətnini nəşr etdirən H əmid Araslı eposun yalnız ideyasını deyil, onun dilini d ə saxtalaşdırmış və Azərbaycan dilinə süni surətdə uyğunlaşdırmışdır. Dəmirçizadə bununla kifay ətlənməyərək uşaqlar üçün “Dədə Qorqud” mövzuları əsasında “Qaraca Çoban” adlı zərərli pyes yazmış və Azərbaycan Dövlət Filarmoniyası üçün xüsusi kon sert proqramı tərtib etmişdir” (55, 9-10). Eposun ünvanına səslənən ittihamlardan sonra ayrı- ayrı alimlərin mövqeləri kəskin tənqid atəşinə tutuldu. Artıq epos sözünün özü belə dırnaq içərisində işlədilirdi. О dövrdə elə bir iclas, elə bir qurultay, elə bir konfrans olmurdu ki, orada “Dədə Qorqud” tənqid olunmasın. 1951- ci ilin may ayında Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının icla sında Həmid Araslının qeyri-səmimi olduğu xüsusi vurğulandı, Mirzə İbrahimov, Səməd Vurğun, Mikayıl Rəfili, Mikayıl Rzaquluzadə və başqaları öz “səhvlərini” bo yunlarına alsalar da, onlara qarşı keçirilmiş kampaniya hələ bir müddət davam etdirildi. Başqa türkdilli respublikalarda, xüsusən Türkmənistanda “Dədə Qorqud”un əleyhinə dəhşətli bir təbliğat geniş şəkildə həyata keçirildi. Əslində, eposa qadağa damğası vuruldu. Epos bütün tədqiqat planları, tədris proqramları və dərsliklərdən çıxarıldı. “Kitabi- 22 Dədə Qorqud” yalnız ölkənin siyasi ab-havasında baş verən ciddi dəyişikliklərdən sonra “bəraət” qazana bildi. 1957- ci il 26 martda “Kommunist” qəzetində “Dədə Qorqud dastanları” adlı çox böyük məqalə dərc olundu. Məqaləni Həmid Araslı, Əbdüləzəl Dəmirçizadə, Məmməd Arif və Məmmədhüseyn Təhmasib yazmış- dılar. Bu məqalə ilə “Kitabi-Dədə Qorqud”un Azərbaycandakı yasağına son qoyuldu” (55, 9-10; 39). “Dədə Qorqud” eposunun türk xalqlarının, ilk növbədə də Azərbaycan türklərinin qəhrəmanlıq tarixini, eləcə də mədəniyyətini və etnoqrafiyasını öyrənmək ba- xımından son dərəcə dəyərli qaynaq kimi gözdən keçirildiyi bu məqalə xalqımızın ana abidəsinə olan sonsuz sevginin təzahürü idi. Bu sevgi Həmid Araslını ömrünün sonuna qədər, bircə an olsun belə, tərk etməmişdi. Alim 1939, 1962, 1977-ci illərdə sözügedən abidəniı təkrar-təkrar nəşr etdirmiş, ona ön söz yazmış və redaktoru olmuşdur. 1939- cu ildə Həmid Araslı tərtib və nəşr etdiyi “Kitabi- Dədə-Qorqud”a çox geniş bir müqəddimə yazmış, bununla da bu qiymətli abidənin Azərbaycanda ətraflı elmi tədqiqinin əsasını qoymuşdur (106, 16). Bundan sonra bu abidə həmişə diqqət mərkəzində durur. Araslı özü də təkrar-təkrar həmin məsələyə qayıdır, hər dəfə də öz tədqiqatını bir qədər təkmilləşdirirdi. Bu müqəddimə və məqalələrdə H.Araslı “Kitabi- Dədə-Qorqud”un tədqiqi tarixindən danışmış, buraya daxil olan boy- dastanların yaranması, qələmə alınması və kitabın yenidən köçürülməsi məsələlərini müəyyənləşdirmiş, dastanların əsasən X-XI əsr hadisələri ilə səsləşdiyini, İslam dini təsirinin hələlik çox dərin nüfuz etmədiyini, Dədə Qorqudun bu dastanların müəllifi olmadığını, nəhayət, dastanların məhz Azərbaycan ozanı 23 tərəfindən yaranıb sonrakı dastanlarımıza da əsaslı şəkildə təsir etmiş olduğunu ilk dəfə ətraflı şəkildə qoymuş və aydınlaşdırmışdır (106, 16). H əmid Araslı “Kitabi-Dədə Qorqud”u 1939-cu ildə, yəni repressiyaların ən şiddətli illərindən birində nəşr etdirməklə təkcə Azərbaycan ədəbiyyatına deyil, ümumi likdə bütün türkologiya elminə ölçüyəgəlməz xidmət göstərmişdir. Əsərin nəşri ilə yanaşı onun dərindən incələnməsi və təhlili ilə də son dərəcə ciddi məşğul olan alim türk xalqlarının ortaq təfəkkürünün məhsulu olan bu möhtəşəm abidənin istər dil, istər üslub, istərsə də hadisələrin baş verdiyi məkan baxımından bilavasitə ölkəmizin ərazisi ilə bağlılığını təkzibedilməz faktlara dayanaraq əsaslandırmış, eposdakı arxaizmlərin folklor və klassik şairlərin əsərlərində işləndiyini konkret faktlarla ortaya qo yaraq dastanın dilinin əski Azərbaycan türkcəsi olduğunu sübut etmişdir. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, H.Araslı həmin il “Xalq ədəbiyyatının qiymətli abidəsi – Dədə Qorqud”un yeni əlyazması” (Vatikan nüsxəsi, Ettore Rossi, 1952) adlı məqaləsini (20) yazıb nəşr etdirmişdir. O, ömrünün sonuna qədər KDQ-nin araşdırılması və nəşri sahəsində elmi fəaliyyətini dayandırmamışdır. Xalqımızın digər dastanlarını (“Koroğlu”, “Aşıq Qərib”, “Şah İsmayıl”, “Qurbani” və digərlərini) araşdıran alim bu dastanların KDQ boylarının motivləri ilə müəyyən cəhətlərdən bağlılığını açıqlayan mülahizələrini bildirmişdir. Yorulmaz tədqiqatçı “Kitabi-Dədə Qorqud” abidəsinə həsr edilmiş bir sıra mötəbər elmi tədbirlərdə, simpozium və konfranslarda iştirak etmiş, mövzu ilə bağlı məruzələr etmişdir. 1957-ci ildə Türk Dil Qurumunun VIII qurultayında “Dədə Qorqud” haqqında, 1960-cı ildə XXV Beynəlxalq konqresdə “Dədə Qorqud”da və Nizami yaradıcılığında Azərbaycan xalq eposları motiv- Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|