Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
24 ləri” (“Мотивы Азербайджанского народного эпоса в “Деде Коркут” и в творчестве Низами”) mövzularında oxuduğu məruzələr dünyanın müxtəlif fikir adamları, alim və mütəxəssisləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Professor Kamran Əliyev də “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun m ətnini təhlil edərkən Həmid Araslının 1962-ci ildə tərtib etdiyi “Kitabi-Dədə Qorqud”a istinad ən yazır: “Kitabi-Dədə Qorqud”un Vatikan v ə Drezden nüsxələrində mətn ardıcıl formadadır, yəni həmin mətnlərdə nəsr və şeir bir- birind ən ayrılmamışdır. Sonralar isə eposu nəşr və tədqiq ed ən O.Ş. Gökyay, M. Ergin, H. Araslı, F.Zeynalov və S.Əlizadə ... mətndəki şeir və nəsri ayırmışlar” (86, 6). H. Araslı özünün folklorşünaslıq fəaliyyətində bir t ərəfdən Y.V. Çəmənzəminli, S. Mümtaz, H. Zeynallı və başqa bu kimi nəhəng alimlərimizin ənənələrini davam etdirmiş, o biri yandan da həmdövrləri olan M.H. T əhmasib, Ə. Axundov, H. Əlizadə, M. Seyidov və başqaları ilə yaxından əməkdaşlıq edərək, sözügedən sa- h ənin zənginləşdirilərək inkişaf etdirilməsində müstəsna xidm ət göstərmişdir. İstər Azərbaycan folklorunun tarixi və nəzəri məsələlərinin araşdırılması, istər onun yazılı ədəbiyyatımızla əlaqə və münasibətlərinin ortaya qoyulması, istər folklor nümunələrinin və ədəbi abidələrin nəşrə hazırlanması və şərhi, istərsə də dərs- liklərin yazılması kimi böyük zəhmət tələb edən məsələlərin hər birinin həllində Həmid Araslının özünəməxsus yeri və rolu danılmazdır. Mirzağa Quluzadə haqlı olaraq qeyd edir ki, “gənc yaşlarından həyatını, yaradıcılıq qüvvəsini Azərbaycan klassik ədəbi irsinin meydana çıxarılmasına, tədqiqinə və nəşri işinə sərf edən H. Araslı çoxcəhətli geniş elmi fəaliyyəti ilə 25 şifahi xalq ədəbiyyatımızın öyrənilməsində ədəbiyyat tariximizin yaradılmasında və filoloji kadrların yetişdirilməsində böyük işlər görmüşdür” (136, 12). Həmid Araslı həqiqətən də, prof. M. Quluzadənin qeyd etdiyi kimi, şifahi xalq ədəbiyyatının toplanması və nəşri sahəsində gərgin əməyi ilə seçilmişdir. Alim 1926- cı ildən kənddə müəllim işlədiyi vaxtlardan Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı və aşıq şeiri nümunələrini toplamaq sahəsində mühüm işlər görmüşdür. Bu materiallar şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri üçün faydalı mənbələrdən biri olmuşdur: “O, bütün elmi tədqiqat fəaliyyəti illərində şifahi xalq yaradıcılığı, xüsusilə xalq dastanları və aşıq poeziyası ilə üzvi surətdə bağlı olan, şifahi xalq poeziyası və onun klassik ədəbi irslə qarşılıqlı təsir və əlaqələrinə böyük maraq göstərən, əsərlərində həmişə bu məsələlərə əhəmiyyət verən bir alimdir. H. Araslı Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatının ən yaxşı mütəxəssislərindən biridir” (136, 24-25). Folklorşünaslıq elminin tarixi Villiam Tomsun 1846- cı ildə ilk dəfə “folklor” kəlməsini işlətməsiylə başlayır. O vaxtdan bu günə folklora bir çox təriflər verilsə də, alimlər bir fikirdə yekdildirlər ki, “xalq” və “öyrənmək” kəlmələrindən törəyən bu termin özündə daha çox “şifahi ədəbiyyat”, “şifahi xalq ədədbiyyatı”, “agız ədəbiyyatı” və “xalq yaradıcılıgı” kimi anlamları birləşdirir. Bu fikirlə tam razı olan Həmid Araslı orta məktəbin VIII sinfi üçün M. Rəfili ilə birlikdə qələmə aldığı dərslikdə yazır ki, “Azərbaycan xalqı əsrlərdən bəri son dərəcə zəngin və rəngarəng şifahi ədəbiyyat yaratmışdır. Xalqımız müxtəlif dastanlar, nağıllar, bayatılar, hikmətli atalar sözləri, lətifələr, aşıq qoşmaları, tapmacalar, ağılar, laylalar və s. yaratmışdır ki, bunlar nəsildən-nəslə keçərək ağızlarda, hafizələrdə yaşamışdır. Ge niş xalq kütlələrinin yaratdıgı bu şifahi bədii 26 ədəbiyyata folklor deyilir. Folklor sözü hələ XX əsrdən beynəlxalq elmi istilah olaraq qəbul olunub və mənası “əxlaq hikməti” deməkdir. Folklora bizdə “şifahi ədəbiyyat”, “şifahi xalq ədəbiyyatı”, “ağız ədəbiyyatı” və “xalq yaradıcılığı” da deyilir” (41, 8). Folklor əsərlərinin əksəriyyətinin geniş xalq kütlələrinin yaradıcılığı olduğunu vurğulayan H. Araslı və M. Rəfili bu əsərlərdə xalqın məişətinin, arzu və istəklərinin öz əksini tapdığını diqqətə çatdıraraq yazırlar: “Xalq sözünü biz ölkənin əksəriyyətini təşkil edən, bir dildə danişan zəhmətkeşlər mənasında işlədirik. Xalqın həyatını əks etdirmək, xalqın arzularını parlaq bədii surətlərlə ifadə etmək yalnız folklorun xüsusiyyəti deyil, bəlkə bütün bədii ədəbiyyatın vəzifəsidir. Bu cəhət, yəni xalqın istək və arzularını ifadə etmək, xalq məişətini parlaq şəkildə əks etdirmək folklorla yazılı ədəbiyyatı ayıran xüsusiyyət deyil, bəlkə onları yaxınlaşdıran cəhətdir. Lakin folklorun kütləviliyi zəhmətkeş xalqın içərisində yaşaması və şifahiliyi onu ya zılı ədəbiyyatdan fərqləndirir. Folkloru yazılı ədəbiyyatdan fərqləndirən əsas xüsusiyyət onun k ütləvililiyi, geniş xalq içərisində yaşaması və şifahiliyidir” (41, 8-9). Alim “Müxtəsər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” adlı monoqrafiyasında bildirir ki, “Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatının tarixi Azərbaycan xalqının tarixi qədər qə- dimdir. Hələ xalq yazı bilmədiyi dövrlərdə, ibtidai zamanlarda belə onun əmək prosesi ilə əlaqədar yaranmış şifahi ədəbiyyatı var idi. Mədəniyyət inkişaf edib yazı meydana çıxdıqdan sonra da, bu ədəbiyyat yazılı ədəbiyyat ilə yanaşı inkişaf edərək əsrimizə qədər gəlib çatmışdır” (23, 29). Həmçinin Paşa Əfəndiyevin bu fikri də böyük maraq doğurur ki, tariximizin öyrənilməsində H. Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|