Wojciech gutowski
Yüklə 303,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- P a m ię tn ik L ite r a c k i L X X X I , 1990, z. 4 P L I S S N 0031-0514 WOJCIECH GUTOWSKI
- * Artykuł jest fragm entem przygotowywanej książki Nagie dusze i maski. O młodopolskich mitach miłości.
- 2 Th. G a u t i e r , Panna de Maupin. Przełożył T. Ż e l e ń s k i ( Boy) . War szaw a 1958, s. 53.
- Rozkosz jest celem życia. Raj jest synonim em rozkoszy absolutnej, a w szyscy tak albo inaczej marzą o raju na z ie m i4.
- * K. W y k a , Modernizm polski. Kraków 1959, s. 47. Na początku stulecia
- („Przewodnik Naukowy i Literacki” 1901). 4 M. A r c y b a s z e w , Sanin. Przełożył S t . L. W arszawa 1920, s. 26. 5 A.
- ®K. P r z e r w a - T e t m a j e r , Poezje. Warszawa 1980, s. 295. W szystkie cy
| Wojciech Gutowski Hedonizm młodopolskiej erotyki Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 81/4, 93-118 1990
P a m ię tn ik L ite r a c k i L X X X I , 1990, z. 4 P L I S S N 0031-0514 WOJCIECH GUTOWSKI HEDONIZM M ŁODOPOLSKIEJ EROTYKI * Mit intensywności „Proszę ciągle szukać now ych w rażeń. Nie bać się niczego... N ow y hedonizm — oto czego w iek nasz p o trz e b u je ” 1 — pouczał D oriana G ray a lord H en ryk W otton. Zalecenia te, z nadw yżką zrealizow ane prze.z b o h atera powieści O scara W ilde’a, n ad er tra fn ie c h a ra k te ry z u ją now ą wrażliw ość, k tó ra dom inow ała w lite ra tu rz e i sztuce na przeło m ie X IX i XX w ieku. Czy zresztą zupełnie now ą? Program ow y hedo nizm jako sposób życia i styl twórczości zapow iadał już Théophile G au tie r w przedm ow ie do Pa n n y de Maupin: „rozkosz w y d aje m i się ce lem życia i jed y n ą n a św iecie rzeczą u ży teczną” 2. Hedonizm przełom u w ieków nie był postaw ą jednolitą, opalizował k o ntrastow y m i odcieniam i: od upodobania w niesam ow itych, dekad en ckich sztucznościach (J. K. H uysm ans, Na wspak) do atm osfery „po godnej lubieżności” (P. Louys, P rzygody króla Pauzola), od w y rafin o w anej, groteskow o-surrealistycznej sym boliki erotycznej (A. B aerdsley,
rozkoszy niszczących (O. W ilde, Salome, Portret Doriana Graya) do roz koszy w yzw alających (A. Gide, P o k a rm y ziemskie). W gronie w ielbi cieli zm ysłow ych rozkoszy spotykam y dekadentów (Des E sseintes — Na wspak H uysm ansa; H u b e rt d ’E n trag u es — S y k s t y n a R. de G our- m onta), nih ilistów (Sanin) i proroków nieskrępow anego w italizm u (Po k a r m y ziemskie), ale też b ib lijn ą Salom e (d ram at W ilde’a), T a n n h äu sera (Pod wzgórkiem ) i p rzeb ran y ch w hellenistyczne k ostium y bohaterów prozy Louysa (A f r o d y tę , Pieśni Bilitis).
Idąc śladem rekonesansu K azim ierza W yki, p rzy w y k liśm y uważać, że m łodopolski hedonizm jest dość odległy od p e rw e rsy jn ej i w y zyw a jącej zm ysłow ości lite ra tu ry europejskiego fin de siècle’u. Że jest znacz nie prostszy, m niej w yrafinow any, za to jednoznacznie rozpaczliw y, że p rzede w szy stk im „g ra rolę n a rk o ty k u budzącego k ró tk o trw a łe zapo m n ie n ie ” 3. Istotnie, w y starczy porów nać p rag n ien ia bo h ateró w A rcy- baszew a lub G ide’a z m arzeniam i h ed o nisty T etm ajera, by dostrzec za sadnicze różnice. Rozkosz jest celem życia. Raj jest synonim em rozkoszy absolutnej, a w szyscy tak albo inaczej marzą o raju na z ie m i4. Ach, obraz życia, Natanaelu, jest dla m nie: pełnym soku owocem na w ar gach pełnych p ożąd ania5. Jedno mam tylko pragnienie: rozkoszy, bo rozkosz tylko w iedzę ćm i i zgłuszą, energię m yśli gnie, zadumę płoszy, a nieszczęśliw a jest ważąca dusza. (K. Przerwa-Tetm ajer, Preludia, XV) · Słyszym y w y raźn ie n iespójny dw ugłos: z jedn ej stro n y ra d o s n y .p o s tu la t rozkoszy-praw dy, rozkoszy-w artości, z drugiej zaś propozycja h e- donizm u jak o lek arstw a, stępiającego świadom ość pow szechnego cier pienia. Z resztą w artość tego lek arstw a b y ła dość w ątpliw a. T e tm a je r w iedział, że w duszy jest zawsze coś na dnie, co wśród użycia pragnie, w śród rozkoszy żąda (Koniec w ieku XI X, P 156) W obec tak ie j sam ow iedzy hedonistyczna te ra p ia n ab ierała w ym ow y zgoła trag iczn ej. W yka p o d k reślając ew azyjną i n ark o ty czną fu n k cję ero ty k i hedo n isty czn ej akcentow ał jed en z aspektów postaw y, k tó ra nigdy nie zy skała a p ro b a ty m oralistów i filozofów k u ltu ry . Przeciw nie, łatw o sp rzy m ierzała przeciw sobie rep re z en ta n tó w p rzeciw staw nych św iatopoglą dów. Ż ad en z obrońców w artości etycznych — pojm ow anych społecz nie czy m etafizycznie — nie lubił leniw ych eskapistów , k tó rz y n ad p ra cę i obow iązki p rzek ład ają przyjem ność i piękno. S tąd słowa potępien ia * K. W y k a , Modernizm polski. Kraków 1959, s. 47. Na początku stulecia o erotyce-narkotyku pisał P. C h m i e l o w s k i w artykule N ajn owsze p rą d y w p o ezji naszej („Przewodnik Naukowy i Literacki” 1901). 4 M. A r c y b a s z e w , Sanin. Przełożył S t . L. W arszawa 1920, s. 26. 5 A. G i d e , P okarm y ziemskie. Przełożyła M. L e ś n i e w s k a . Kraków 1981, s. 136. ®K. P r z e r w a - T e t m a j e r , Poezje. Warszawa 1980, s. 295. W szystkie cy taty poezji Tetm ajera z tego wydania, oznaczonego dalej skrótem P. Liczby po skrócie w skazują stronice. Yüklə 303,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|