11
siyasəti də uyğunlaĢmalıdır ki, alınan təhsil müəssisələrin tələblərini ödəsin (biznes ehtiyaclarına
uyğun olaraq çoxlu dərəcələr və fənlər). Azərbaycan üçün ölkənin yerli Ģəraitini nəzərə alaraq
yeni tələblərlə daxili bazara arxalanmaq arasında balans tapmaq lazım olacaq.
Azərbaycanın inkiĢaf modelinin dəyiĢən Ģəraitə uyğunlaĢdırılması Hökumətin rolunun
korreksiyasını nəzərdə tutur. Belə ki, Hökumətin rolu infrastrukturun qurucusundan (qlobal
böhrandan öncə bu məsələ çox ciddi xarakter daĢıyırdı) qeyri-neft ixraca (və BXĠ-lərə) yardım
və dəstək verməyə istiqamətlənməlidir. AdambaĢına dayanıqlı artım təkçə ixracın artırılmasını
nəzərdə tutmur. Bu, yüksək əlavə dəyərə malik olan ixracın artırılmasını da əhatə edir.
Tədqiqatların nəticələri göstərir ki, ölkələrin zənginliyinə onların ixrac rəqibləri təsir göstərir.
Belə ki, əgər hər hansı ölkə daha varlı ölkənin istehsal etdiyi malı istehsal edib ixrac edirsə o özü
də varlanır. Bu tədqiqatın nəticələri göstərir ki, məsələn Azərbaycan qısa müddətdə pomidor və
fındıq ixracı vasitəsilə xarici valyutada gəlirlərini artıra bildiyi halda , Azərbaycana dayanıqlı
qeyri-neft iqtisadiyyatının inkiĢafı və orta gəlir səviyyəsi yuxarı olan ölkələr sırasında bərqərar
olmaq üçün yüksək keyfiyyətli kondisionerlərin, qənnadı məmulatlarının və proqram təminatının
(yəni o məhsulların ki, onları daha zəngin ölkələr istehsal və istehlak edir) ixracını öyrənməyə
zərurət var. Eyni zamanda, Hökumət üçün potensial qeyri-neft ixracı mallarının müəyyən
olunması çox çətindir. Hökumət üçün yeganə yaxĢı siyasət aĢağıdakı ola bilər (a) ölkəni daxili və
xarici investorlar üçün cəlbedici etmək məqsədilə ölkədə biznes mühitinin yaxĢılaĢdırılması
sahəsində iĢ aparmaq və (b) investorlar tərəfindən müəyyən olunan bütün problemləri tez bir
zamanda həll etmək. Sahibkarlığın qarĢısında duran inzibati və infrastruktur problemlərinin
aradan qaldırılması üçün Hökumət dövlət qurumlarına müvafiq tapĢırıq vermək səlahiyyətinə
malikdir və o bu səlahiyyətindən istifadə etməlidir. Digər sözlərlə Hökumət özəl sektora sərbəst
fəaliyyət göstərmək üçün Ģərait yaratmalıdır.
Təqdim olunan Ölkə üzrə Ġqtisadi Memorandumda Azərbaycanın adambaĢına düĢən gəlirinin
artırılmasının davam etdirilməsi üçün həll olunmalı problemlər müəyyən olunub. Eyni zamanda,
hesabatda çoxlu tövsiyələr və digər ölkələrin təcrübəsi əks olunub. Ümidvarıq ki, qeyd olunanlar
növbəti onillik ərzində ölkənin cəsarətli və ambisioz məqsədlərinə nail olmağa yardım edəcək.
12
ÖN SÖZ
Dünya Bankının Azərbaycanla irimiqyaslı əməkdaĢlıq proqramı mövcuddur və proqramın
məqsədi Azərbaycana orta gəlir səviyyəsisinin yuxarı olan ölkə olmaqda, ölkədə yoxsulluğun
azaldılması, uzunmüddətli iqtisadi fəaliyyətin dayanıqlığın və diversifikasiyanın təmin olunması
kimi inkiĢaf hədəflərinə çatmaq üçün yardım etməkdən ibarətdir. Dünya Bankının proqramının
bir hissəsi iqtisadi infrastrukturun qurulması və sosial problemlərin həlli üçün vacib olan
layihələri həm-maliyyələĢdirmədən ibarət olsa da, proqramın digər hissəsi həyata keçirilən
siyasətlərin və müvafiq institutların gücləndirilməsi üçün zəruri olan dialoqu, bilik mübadiləsini
nəzərdə tutur; bu da Azərbaycanın daha yaxĢı diversifikasiya olunmuĢ və dayanıqlı iqtisadi
bazaya keçməsinə yardım edir. Azərbaycanla əməkdaĢlığa dəstək olan qeyri-maliyyələĢdirmə
məhsulları texniki yardım xidmətləri və analitik hesabatları nəzərdə tutur (təqdim olunan hesabat
kimi). ƏməkdaĢlıq strategiyası həyata keçirilərkən Dünya Bankı və Hökumət digər inkiĢaf
institutları ilə əməkdaĢlıqdan da faydalanır. Bu hesabatın hazırlanması zamanı da onlarla çox
məhsuldar fikir mübadiləsi aparılmıĢdır.
Bu sənədin əsas mesajı Azərbaycanın diversifikasiya səylərinin (əsasən qeyri-neft ixracıyla
ölçülən) gücləndirilməsindən ibarətdir ki, bu da qlobal iqtisadiyyatın dərin böhranla üzləĢdiyi
Ģəraitdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Ġqtisadiyyatın diversifikasiyası ölkənin neftdən asılılıq
səviyyəsini aĢağı sala və yoxsulluğun azaldılması sahəsində çətinliklə əldə olunmuĢ
nailiyyətlərin dayanıqlığının təmin olunmasına yardım edə bilər. Bununla yanaĢı, bu məqsədə
nail olmağın əsas elementləri xarici ―know-how‖ cəlb olunması və bazar institutlarının
gücləndirilməsidir. Belə ki, fiskal dayanıqlığın təmin olunması və iqtisadiyyatda dövlətin
rolunun azaldılması müntəzəm, lakin uzlaĢdırılmıĢ fiskal düzəliĢləri tələb edir. Eyni zamanda,
dövlət idarəçilik sisteminin müasirləĢdirilməsi böyük prioritet təĢkil edən məsələyə çevrilməlidir
ki, bu da ilk növbədə özəl sektorla iĢləyən qurumlara aid olmalıdır. Məhz bu sektorlarda həyata
keçirilən islahatlar özəl sektorda mühitin yaxĢılaĢdırılmasının aparıcı qüvvəsi olacaq. Qeyd
olunanlarla yanaĢı hökumət əmin olmalıdır ki, dövlətə məxsus olan kommunal xidmət
müəssisələri (məsələn elektrik enerjisi və telefon xidmətləri) maliyyə baxımından dayanıqlı
olsunlar və onlar müəssisələrə və ev təsərrüfatlarına göstərilən xidmətlərin səviyyəsini
yaxĢılaĢdırmaqda davam etsinlər. ġübhəsiz ki, qlobal böhran maliyyə sektoruna ehtiyatlı dəstək
verilməsini tələb edir. Lakin, bu hesabat ölkənin maliyyə infrastrukturunun gələcəkdə daha çox
inkiĢaf etməsi zərurətini göstərir (böhrandan əvvəlki vəziyyətdə olduğu kimi). Orta müddətdə
rəqabətli olmaq baxımından Azərbaycan üçün iĢçi qüvvəsinin bilik və bacarıqlarının
artırılmasına ehtiyac duyulur. Qlobal təcrübədən çıxıĢ edərək demək olar ki, ölkələr
iqtisadiyyatlarının dəstəklənməsi məqsədilə stimul zərfini hazırladıqda, istənilən iqtisadiyyatın
effektivliyinin artırılması üçün kifayət qədər vasitə mövcuddur (məsələn, Çilinin rəqabətlilik
qrupunun müasirləĢdirilməsi və yaxud ABġ və Avropa ölkələrində enerji effektivliyinin
artırılması üçün investisiyalar). Bu baxımdan, Azərbaycan qlobal böhrandan sonrakı dövr üçün
daha yüksək rəqabətli qlobal iqtisadiyyata hazır olmalıdır. Eyni zamanda hesabat tövsiyə edir ki,
Hökumət cari və yeni siyasətləri həyata keçirərkən müxtəlif qurumlar arasında uzlaĢdırma
məsələlərini gücləndirsin ki, bu da son məqsəd olaraq iqtisadiyyatın diversifikasiyasına fayda
versin; diversifikasiyanın monitorinqi üzrə nailiyyətlərin əldə olunması da təkidlə tövsiyə olunur.
Bu hesabat 2007-ci ilin oktyabr və 2008-ci ilin dekabr ayları ərzində Azərbaycanda iqtisadi
idarəçiliyin gücləndirilməsi və rəqabət qabiliyyətinin artırılması sahəsində aparılan birillik iĢin
nəticəsidir. Sonrakı vaxtın əksəriyyəti nəticələrin əlavə müzakirələrinə və tərcümənin
keyfiyyətinin (texniki cəhətdən dəqiq) təmin olunmasına sərf olunub. ĠĢlərin çoxu Ölkə üzrə
Ġqtisadi Memorandum (ÖĠM) çərçivəsində həyata keçirilib. Eyni zamanda bu hesabat struktur
islahatlarla bağlı texniki yardıma (TY) (fiskal dayanıqlıq və hökumətə fiskal dayanıqlıq alətlər
Dostları ilə paylaş: |