Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan
sentyabr 2009
S hif 4
qdl ri haqq nda
yeni qaydalar
t rifi verilir v maraql t r fd n qdd mara n t bi ti v h cmi haqq nda mü ahid
uras na yaz l m lumat verm si t l b olunur. Qaydalarda, h mçinin, t l b olunur ki,
irk tin aktivl rinin 5%-d n yüks k olan aidiyy ti t r fl rin qdl ri s hmdarlar n
ümumi y nca nda t sdiq olunsun v h min qdl r haqq nda m lumat ictimaiyy t
aç qlans n. Yeni qaydalar q bul edilm si mühüm ir lil yi olsa da, bazar n bir çox
i tirakç lar onlardan agah deyill r.
Aç qlama
Qanun irk tl rd n
audit yoxlamas
apar lm maliyy
hesabatlar n n
haz ralnmas n
t l b edir, lakin bir
çox irk tl r bu
t l bi yerin
yetirmir
Bütün irk tl rd n balans hesabat v m nf t v z r rl r hesabat n daxil ed n audit
yoxlamas apar lm maliyy hesabatlar n n haz rlanmas t l b olunur. Bir çox SC-
l rd n na d pul dövriyy si hesabat v n zar t ed n v faktiki sahibl r haqq nda
m lumat t l b olunmur. Son zamanlara q d r, irk tl rin ks riyy ti illik hesabatlar v
ya maliyy hesabatlar n haz rlam rd lar v ya s hmdarlara t qdim etmirdil r. QKDK
pozuntulara gör c rim l ri t tbiq etm y ba lay b v art q irk tl rin ks riyy ti
maliyy hesabatlar n haz rlay r. Bir çoxlar is h l d , haz rlam r v bir çox hallarda
keyfiyy t a a d r.
MBHS-dan daha
çox bank v dig r
irk tl r istifad
edir
Banklar v (2008-ci ilin yanvar ay ndan) ictimai h miyy tli qurumlar
2
say lan
irk tl rd n Maliyy Hesabatlar n n Beyn lxalq Standartlar (MBHS) konsolid
olunmu maliyy hesabatlar n n haz rlanmas t l b olunur. Dig r irk tl r Milli
Mühasibat Uçotu Standartlar ndan istifad ed bil rl r. MMUS-lar MHBS-lara
uy unla d r l b, lakin onlar daha sad dir v bununla kiçik v orta mü ssis l r üçün
onlara riay t etm si daha asand r. Daha iri banklar v b zi irk tl r, bir qayda olaraq
xarici investisiyalar qoyulmu v ya n zar t olunan irk tl r MHBS-lar n t tbiqind
ir lil yib, dig r irk tl r is yox. Bir çox irk tl r h l d MMUS-lar t tbiq etmir v
hesabatlar n vergi uçotu sas nda haz rlay r.
Auditin keyfiyy ti
t dric n art r
Bütün SC-l rd n k nar auditorun c lb olunmas t l b edils d , bu yax nlara q d r bir
çoxlar bu t l bi yerin yetirmirdi. Audit yoxlamalar n n keyfiyy ti, h mçinin, bazar n
b zi i tirakç lar nda übh yarad b, lakin yerli bazarda xarici audit firmalar n n say n n
artmas v mühasibat uçotu v audit sah sind t hsilin keyfiyy tinin t dric n artmas
n az banklar v mü yy n irk tl r üçün auditin keyfiyy tini art ra bil r.
Auditorun
müst qilliyi il
ba l t l bl r azd r
Auditorlar irk t birba a ba l ola bilm zl r v pe kar etika m c ll sin riay t
etm lidirl r. Auditorun s hmdarlara hesabatl l haqq nda müdd alar faktiki olaraq
qanundan ç xar l b v v z olunmay b. Audit firmalar v ya partnyorlar n d yi m si
il ba l t l bl r yoxdur v müst qillikl ba l dig r t l bl r minimald r. Bir çox
hallarda, auditorlar mü t ril ri üçün auditd n ibar t olmayan i i yerin yetirir. B zi
hallarda onlar, faktiki olaraq, hesabatlar h m haz rlaya, h m yoxlaya bil rl r.
Auditorlar Palatas pe ni t nziml yir v auditorlar v audit firmalar na lisenziya
verir. Palata yerli audit standartlar n mü yy n edir v 2009-cu ild n ba layaraq
Beyn lxalq Audit Standartlar n n (BAS) t tbiq olunmas n t l b edir. Palata auditorlar
v mü t ril r aras nda yaranm mübahis l ri h ll ed bil r v auditin keyfiyy tini
yoxlay r. O, keyfiyy ti a a olan audit yoxlamalar na gör lisenziyan geri ça ra
bil r v bir neç hallarda geri ça rm d r. Palata lisenziya alm auditorlardan cari
t liml rd i tirak etm yi t l b edir v t liml ri t kil edir. Palata 2008-ci ild n
ba layaraq IFAC- n tam üzvüdür. Bazar i tirakç lar n n Palataya qar münasib ti
Auditorlar Palatas
pe ni t nziml yir
2
Qanuna sas n, ictimai h miyy tli qurumlara s orta irk tl ri, banklar, s hml ri birjada ticar t olunan dig r SC-l r v hökum t t r find n mü yy n
edilmi konkret limitl r cavab ver n dig r kommersiya t kilatlar daxildir. T crüb d , banklar, s orta irk tl ri v b zi iri dövl t mü ssis sind n
ba qa, ictimai h miyy tli qurumun t l bl rin az n zar t olunur v bununla ba l m lumatl l q a a s viyy d dir.
Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan
sentyabr 2009
S hif 5
qar qd r, bir çoxlar müsb t r y bildirib, lakin b zil ri hesabt etdil r ki, o, mühasibat
uçotu v auditin keyfiyy tinin art r lmas sah sind daha s m r li ola bil rdi.
nformasiyan h l
d ç tin ld etm k
olar
2005-ci ilin SN H-d n sonra v ziyy tin yax la mas mü ahid olunsa da, s hmdarlar
v investorlar irk t haqq nda m lumatlar n ld edilm si il ba l probleml rin
olmas n bildirm y davam edirl r. BFB emissiya prospektl ri v kiçik sayda illik
hesabatlar kimi, b zi m lumatlar yerl dirir v N qliyyat Nazirliyinin Reyestrind ,
h mçinin, irk tl r üçün sas m lumatlar var. B zi banklar v bir neç irk tin
ictimaiyy t üçün m lumatlarla internet s hif l ri var.
irk t n zar t v mü ahid uras v idar hey ti
Mü ahid uras v
idar hey ti
aras nda
v zif l rin bölgüsü
bir çox hallarda
ayd n deyil
Az rbaycanda irk tl rin idar etm strukturu iki pill lidir: mü ahid uras v idar
hey ti
3
. Mü ahid uras idar hey tinin f aliyy tin n zar t etm lidir, idar hey ti is
irk tin günd lik f aliyy ti üçün m suliyy t da y r. T crüb d is v ziyy t
h miyy tli d r c d f rql nir v b zi irk tl rd mü ahid uras çox az rol oynay r,
dig rl rind is günd lik idar etm m s l l rin daxil olaraq h dd n art q f al i tirak
edir. Ümumiyy tl , bir çox SC-l rd mü ahid uralar sas funksiyalara, o cüml d n,
korporativ strategiya, maliyy hesabatverm si, riskl rin idar edilm si v siyas t
n zar t etmir.
dar hey tinin
üzvl ri bir çox
hallarda mü ahid
uras v zin
s hmdarlar n
ümumi y nca
t r find n seçilir
Mülki m c ll y sas n, SC-l rin idar hey tl ri s hmdarlar n ümumi y nca v ya
mü ahid uras t r find n seçil bil r. irk tl rin iki pill li idar etm strukturunu
t tbiq ed n bir çox ölk l rd yaln z mü ahid uralar idar hey tini t yin ed bil rl r.
dar hey tinin üzvl rinin s hmdarlar n ümumi y nca t r find n seçilm si
mü ahid uras n n r hb rliy n zar t etm k v onlar m suliyy t c lb etm k
imkan n m hdudla d r r.
T fti komissiyalar
korporativ
strukturun elementi
olaraq qal r
T fti komissiyalar s hmdarlar n ümumi y nca t r find n seçilir v onlar n
üzvl ri mü ahid uras v idar hey tinin üzvl ri deyill r. Onlar maliyy
hesabatlar n n t sdiqind n vergi m s l l ri üzr m sl h tl rin verilm sin q d r
müxt lif m qs dl r xidm t edir. Bir çox hallarda, gördükl ri i in audit komit si v ya
k nar auditor t r find n görül n i d n f rql nm si ayd n deyil. Bu cür orqanlarda
rqi v M rk zi Avropa ölk l rind art q islahatlar keçirilib v ya onlar tamamil
l v olunub v b zi ekspertl r d Az rbaycan üçün bunu tövsiy etmi dir.
4
Hal-haz rda Daxili Audit haqq nda Qanun mü yy n irk tl rin audit komit l rind n
t fti komissiyalar n n gördüyü i i yerin yetirilm sini t l b edir. Anla lmazl
art raraq, banklar n m cburi audit komit l ri var v onlar s hmdar c miyy tl rin t fti
komissiyalar il ox ar funksiyalar yerin yetirir v s orta irk tl rinin “t fti
komissiyalar ” var v onlar uran n audit komit sin ox ard r. Mü ahid uras n n
dig r komit l rind n geni istifad olunmur.
Fidusiar v zif l r
t tbiq olunub
2007-ci ild Mülki M c ll d mü ahid uras n n üzvl ri üçün fidusiar v zif l r
mü yy n edilib. H min v zif l r uy un olaraq, direktorlar v irk tin r hb r v zif li
xsl ri irk t qar m ntiql v vicdanla h r k t etm lidirl r. Direktorlar haqs z
h r k tl r n tic sind irk t vurulmu z r r gör m suliyy t c lb oluna bil rl r,
3
S hmdarlar n say 50 v daha az olan s hmdar c miyy tl rin mü ahid uralar yoxdur v , banklar v s orta irk tl ri istisna olmaqla, s hmdar
c miyy tl ri idar hey ti v zin bir direktoru seç bil rl r. S hmdarlar n say 100 v ondan çox olan irk tl rin ks riyy tind h m mü ahid uras ,
h m idar hey ti var.
4
Bura Çarlz Kenfild v Vüsal Eynullayev, Az rbaycan n Qanunvericiliyind T fti komissiyalar n n l v edilm si v Audit Komit sinin yarad lmas ,
Az rbaycanda Korporativ dar etm cmal (sentyabr 2007) v
T-in Avrasiyan n Banklar nda Korporativ dar etm haqq nda Siyas t S n di (aprel
2008) daxildir.