Anab L m dali
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
195 Deontoloji, bu açıdan doğruluğu ve hakkı iyiliğe önceleyen bir düşüncedir. O, sonuçları kötü olsa dahi doğru davranışın ahlâkî failin zorunlu olarak yerine getirmesi gereken bir sorumluluğu olduğunu iddia eder. Herkesin ahlâkî ödevler karşısında sorumluluğu vardır. stek ve beklentilerimiz veya davranışın sonunda meydana gelebilecek kötülük, bizim bu sorumluluğumuzu ortadan kaldıramaz. Ahlâkı (uygun kullanımıyla) değere dayandırdığımızda ise ahlâkî yargıların doğruluk veya yanlışlığından bahsedilemeyecektir; ancak onların iyiliğinden ve kötülüğünden bahsedilebilir. Ahlâkî davranış, iyiliği ortaya çıkaran veya artıran, kötülüğü bertaraf eden veya azaltan davranıştır. Bu anlamda “ahlâkî doğruluk” ifadesinin kullanımı uygun değildir. Ahlâkî doğruluk, liberal bir ilkeyi kendinde doğru bir inanç olarak telakki etmeyi ifade eder. Örneğin özgürlük, hiç kimse özgürlüğü istemese ve onu tatmasa dahi o, bir haktır; özgürlük vazgeçilmez bir haktır. Onu başka bir şeyden dolayı istemeyiz; bizzat kendisi iyi olduğu için isteriz. O, bizde bir tatmin duygusu meydana getirmese bile o, onu seçeriz, isteriz. Özgürlük şartlı bir ilke değildir, o, kesindir; çünkü onun değeri bizim dışımızdadır. Sonuççuluk ise ahlâkî yargılar için doğruluktan bahsedilemeyeceğini düşünür. Özgürlük, bir değerdir; yani bireylerin istiyor olmaları onu değerli yapar. Eğer bireyler özgürlüğü istiyorsa onu elde ettiklerinde iç dünyalarında bir tatmin duygusu yaşarlar. O halde özgürlük şartlıdır; çünkü onun değeri bizim onunla elde edeceğimiz haz ve mutluluk gibi bir başka değere bağlıdır. nanç ahlâkı, her türlü inancın ahlâkî olduğunu ileri sürmez ve ahlâkî olan inançları belirlemek için bazı yöntemler geliştirir. Bu yöntemler, ahlâkî inançlarla ahlâkî olmayan inançları birbirinden ayırmak için kullanılır. Bunlar arasında en çok bilineni ve kullanılanı Kant’ın yöntemidir. Kant, doğru ahlâkî kararlar almayı sağlayacak bir azamîleştirme ölçütü geliştirir. Bu, bazı inançları ahlâkî yapan bir ölçüttür; Kant, buna maxim adını verir. Maxim üzerinden ahlâkî yargılarda bulunmak, Kant sonrası liberal düşünürlerin sıkça başvurduğu bir yöntemdir. Bu çalışmada bu yaklaşıma tam deontoloji adı verilir. Çünkü bu yaklaşıma göre ahlâkî inançlar, tıpkı bilimsel inançlarda olduğu gibi herhangi bir dış nedene dayanmaksızın onu doğru yapacak olan bir yöntemle ortaya çıkar. Bizim isteklerimizin veya duygusal bazı tavırlarımızın ahlâkî yargılar üzerinde ne onları doğrulama ne de onlara uygun davranma konusunda bir etkisi yoktur. Bir inancı doğru yapan nedenler, aynı zamanda ona uygun davranmayı sağlayan nedenlerdir. nanca uygun davranmak için onu doğru yapan bu nedenler dışında başka bir nedene ihtiyacımız yoktur. Deontolojinin ikinci bir türü, ahlâkî inançların tek başlarına bizi eyleme yöneltmede yeterli olmadığını söyleyen kısmî deontolojidir. Bu düşünce, Locke’a kadar 196 geri gider. Buna göre ahlâk, inançlara dayanıyor olmasına rağmen bu inançları doğru yapan nedenler, bizi onlara uygun davranmak için yeterince motive edemezler. Onlara uygun davranmayı sağlayan bazı haricî unsurlara ihtiyacımız vardır. Bunlar, bizim bireysel özelliklerimizdir. Menfaat, haz, mutluluk, acıdan sakınma duyguları, ahlâkî davranışa sevk eden unsurlardır. Ancak ahlâka sırf bunlara dayalı bir temel bulmak, hatalıdır. Ahlâkî inançları elde etmek, inanmanın nedenlerini bize verir; ancak davranışın nedenlerini bize veremez. Sonuççuluk da her tür duygusal durumun ahlâkî olduğunu ileri sürmez. Benim Ali’ye eziyet etme isteğim asla ahlâkî olamaz. Bu anlamda sonuççular, ahlâkî duygularla ahlâkî olmayan duyguları birbirinden ayırmaya yarayan bazı yöntemler geliştirirler. Bilinen en meşhur liberal yaklaşım, Hume ve Smith’in başını çektiği ahlâkî duygu teorisi ile Bentham ve Mill’in başını çektiği faydacılıktır. Her iki düşünce de ahlâkı insanda var olan bazı duygulara dayandırırlar. Bunlar; yardımseverlik, sempati, cömertlik gibi duygulardır; ancak tüm ahlâkî duygular, iki temel ahlâkî duyguya indirgenebilir. Bunlar, hazzı elde etme ve acıdan sakınma duygularıdır. Bu anlamda ahlâkî yargı ve davranışlar, hazzı elde etmek ve acıdan sakınmak için vardır. Ahlâk, başkalarının beklentilerine engel olmayacak şekilde arzuların uygun tatminini esas alır. nanç ve duygular arasında ahlâkî olanı tespit etmeye gerekçelendirme diyoruz. Bu anlamda liberal düşünce geleneğinde iki tür gerekçelendirmeden bahsedilebilir. Birincisi, ahlâkî inançların gerekçelendirilmesidir; buna “deontolojik gerekçelendirme” adı verilir. Bu gerekçelendirme şeklinde ahlâkî olan şey, eylemlerde veya bu eylemlerin bize sağlayacağı etkide, sonuçta ve faydada aranmaz. Ahlâk, bizim bireysel arzu ve isteklerimizden bağımsız, bir eylemi bize yaptırtan eylemin ilkesinde aranır. Bu yüzden inanç temelli yaklaşımlar aynı zamanda birer adalet teorileridir. Kişisel arzular, ahlâkın konusu olamaz. kincisi ise değerlerin gerekçelendirilmesidir; buna “sonuççu gerekçelendirme ” denir. Bir eylemi ahlâkî yapan şey, o eylemin (i) bizim üzerimizde ve (ii) hemcinslerimiz üzerinde meydana getirdiği, tasvip ettiğimiz türden duygular ve etkilerdir. Liberal düşünce, ister inanç temelli olsun isterse değer temelli olsun bireysellik, özgürlük gibi ilkelerin daimî savunmasını yapar. Bu anlamda onlar, bireyi dışlayan teoriler değildir. Ancak deontoloji, tüm insanlarda ortak olan bazı özelliklerden yola çıkarak ahlâkî olanın belirlenebileceğini ileri sürer ve ahlâkî evrenselliğin tek bir bireye ait olandan uzak durmakla sağlanabileceğini ön koşul sayar. Fakat sonuççuluk, ortak özelliklerden ziyade bireysel arzu, istek ve eğilimlerin başkalarının da onaylaması durumunda ahlâkın parçası olacağını ve ahlâkın varlığı ve evrenselliğinin bu tür Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|