Bal Arısı Hastalık ve Zararlıları
Sporontlar bölünerek 2 sporoblast meydana gelir. Sporoblastlar daha
sonra gelişerek olgunlaşır. Spor gelişimini tamamlar. Nosema apis
sporları arı tarafındnan alındıktan sonra yeni sporların oluşumu 2-5
gün almaktadır. Parazitin gelişimi ortalama 36 saatte olmaktadır.
Parazit 30˚C’de gelişimini 48 – 60 saat içinde tamamlar. Gelişme
sürecinin her aşamasında yan yana 2 çekirdekçik yer almaktadır. Bu
yapı diplokaryon olarak isimlendirilir.
Nosema apis’le yeni enfekte hücreler sağlamdır. İçlerinde sıkıca
kümelenmiş halde sporlar vardır. Olgunlaşmış N. apis sporları orta
bağırsak epitel hücrelerini genişletip şişirmektedir. Sporlar konakçı
hücrelerinde RNA sentezini belirgin olarak azaltırlar. Enfekte
hücrelerin sitoplazmaları içinde büyük vakuoller, bir araya toplanmış
ribozomlar ve deforme olmuş alanlar mevcuttur.
Arı parazitle enfekte olduğunda 2 hafta sonra bağırsak
epitellerinin içi parazitle dolmakta, enfekte hücreler parçalandığında
bağırsak lümenine dökülen parazitler yeniden başka bir hücreye
girerek yeni bir hücreyi enfekte etmektedir. Parazit epitel hücrelerinde
2 tip spor üretmektedir. Birinci tip spor, epitel hücreleri arasında
hastalığın yayılmasından sorumlu olup endospor kalın bir zarla
sarılmıştır. İkinci tip ise hücre sitoplazması içinde üreyen halidir.
İkinci tip spor, birinci tip sporun genç dönemidir. İkinci tip konakçı
hücresi içinde çoğalır.
Kalın kabuklu spor tipi enfekte arı tarafından dışkıyla boşaltılır.
Sıcak ve kuraklığa karşı son derece duyarlıdır. Sporlar direkt güneş
ışığına maruz kaldığında 15-32 saat içinde ölmektedir. Fermentasyon
ve kokuşma halinde birkaç gün içinde ölmektedir. Donmaya karşı
dirençlidir. Balda 1-11 ay, toprakta 44-71 gün, petek ve dışkıda 1 yıl
canlı kalabilir. 58°C’de 10 dakikada ölür.
Nosema apis, kolonilerdeki enfekte arıların dışkıları ile sağlıklı
arılara bulaşır. Kovan dışında ise parazitli arıların dışkıları ile
kirlenmiş sular ve nektarlardan sporları alırlar. Hastalıklı arıların
çıkardığı dışkılarla kovanlar, çiçekler ve sular enfeste olmaktadır.
Hastalıklı kolonilerde arılar güçden düştüğü zaman diğer kovanların
arıları kovana girerek enfeste bal ve poleni çalarlar. Bu esnada sporları
alırlar. Hastalığın bulaşmasında, enfekte peteklerin kullanılması,
enfekte kolonilerin başka yerlere nakledilmesi, kolonilerin sık sık
rahatsız edilmeleri, koloniler arasındaki yağmacılık faaliyetleri,
arıların kovan şaşırmaları, enfekte ana arı ve arılı peteklerin verilmesi,
31
Bal Arısı Hastalık ve Zararlıları
kovan içinde arı gelişmesine yeterli yerin sağlanmaması, rüzgarlı
havalar, kalitesiz balla beslenme, gürültü, protein yetersizliği,
rutubetin fazlalığı, çevrenin pestisidlerler bulaşık olması, arıcıların
bizzat kendileri, iyi dezenfekte edilmemiş enfeste arıcılık
malzemeleri, nektar ve polen kaynaklarının yetersizliği etkilidir.
Arı kolonisi varroa ile enfeste ise bal arılarının hemolenf
hacminde azalma ve protein metabolizmasında bozulma olduğundan
Nosema apis’e karşı direnç azalmaktadır. Yağışlı ve rüzgarlı
havalarda kolonilerin ergin arıları daha uzun süre kovan içinde
kalmalarına karşın, yağışsız ve rüzgarlı havalarda ergin arılar dışarı
daha çok çıkarak dışkılamakta ve daha kısa yaşamaktadır. Böylece
hastalıklı arı sayısında kendiliğinden azalma olmaktadır. Nosema apis
sporları sayısındaki azalmayı izleyen günlerde kolonide hastalığın
etkisi kaybolmaktadır. İlk enfeksiyon genellikle bağırsağın arka
kısmında meydana gelmektedir. Daha sonra bağırsağın ön kısmına
doğru yayılmaktadır. Nosema apis, bağırsak dışından diğer organlarda
da üremektedir.
Klinik Muayene : Nosema apis enfeksiyonlarda özel klinik
belirtiler yoktur. Hastalık çevre koşullarına bağlı olarak akut ve
kronik olarak seyretmektedir. Çevre şartları kötü olduğunda akut
olarak şekillenen hastalık; hava şartları, nektar ve polen durumu
uygunsa kronikleşmektedir. Kronik dönemde hastalık gözden
kaçmakta, kronik halde ölüm oranı %10-30 iken akut halinde %100’e
ulaşmaktadır. Bal arılarının erginlerinde hastalık yapmaktadır.
Larvalar genellikle enfekte olmaz, bazan ölüm yapabilmektedir. Erken
ilkbahar döneminde yumurtalardan larva çıkışında %15 azalma vardır.
Sağlıklı kolonilerde bu oran %1 civarındadır.
Hastalık, ana arı ve erkek arılardan daha çok işçi arılarda
görülmektedir. Bunun nedeni işçi arıların temizlenme davranışlarıdır.
Erkek arılar ve ana arılar, işçi arılar gibi kendilerini
temizlemediklerinden daha hastalanmaktadır. Nosemalı arılar sağlıklı
arılardan daha erken tarlacı olmaktadır. Hastalıklı yetişkinlerin yaşam
süreleri, sağlıklı arılardan % 22-44 oranında daha kısadır.
Ana arının ovaryumu zarara gördüğünden yumurtlama
kapasitesi azalır. Sağlıklı ana arıların yumurtaları 60-100x140-160µm
büyüklüğünde ve dış yüzeyi düzgündür. Enfekte ana arıların
yumurtaları dejenerasyona uğramaktadır. Bu sebeple ana arıların
32
Bal Arısı Hastalık ve Zararlıları
ürettikleri yumurta yapısına bağlı olarak yumurtadan çıkan larva
sayısında azalma vardır. Kovandaki arılar bu nedenle yeni ana arı
üretme faaliyeti başlamaktadır.
Enfekte epitel hücrelerinin yıkımlanmasından dolayı
metabolizma faaliyetleri azalmaktadır. Arılar aldıkları gıdadan
faydalanamadıklarından bağırsakları şişmekte ve hacimleri
büyümektedir. Bu sebeple uçmaları zorlaşmaktadır. Kovan önlerinde
kanatları açık halde uçamayan, karınları şişkin arılar görülmektedir.
Hastalıklı olanlar ya hiç uçamamakta yada kısa uçuşlar yapmaktadır.
Çerçevelerin üzerine, kovan dip tahtasına yada kovan dışına lekeler
halinde dışkılar bırakmaktadırlar. Ağır enfeksiyonlarda genellikle
dizanteri görülmektedir. Hastalığı şiddetli geçiren arıların kılları
dökülmekte, parlak ve yağlı bir görünüm almaktadır. Yazın
enfeksiyon düşük düzeydedir. Sonbaharda küçük bir artış
göstermekte ve kış mevsiminde yavaşça yükselmektedir. İlkbaharda
yavru büyütme sezonu başladığında enfeksiyon düzeyi hızla
yükselmektedir. Nosema apis’ten ileri gelen ölümler genellikle Şubat-
Mart aylarında meydana gelmektedir. Nosemadan ileri gelen ölümler
kışların daha sıcak geçtiği bölgelerde ise Şubat- Nisan aylarında
gerçekleşmektedir. Kronik enfestasyon esnasında kolonide yavru, bal
ve polen üretimi azalır. Uygun olmayan çevre şartları altında hastalık
hızla kronik şekilden akut şekle dönüşmektedir.
Nosema apis enfeksiyonunun hipofarengeal bezlerine zararlı
etkisi sonucunda yeterli yavru gıdası üretilmemektedir. Kovanda
yavru üretimi azalmaktadır. Kolonide ölen arı sayısı, petek
gözlerinden çıkan genç işçi sayısından daha az olmaktadır. Zaman
geçtikçe kolonideki arı sayısı azalmadığından kovan içi faaliyetleri
sağlıklı biçimde yapılamamaktadır. Yaptığımız gözlemlerde koloninin
arı sayısı bir avuç kalmakta ve bir süre sonra kovanı terk etmektedir.
Kovanda yeterli bal ve polenin olması sonucu değiştirmemektedir.
Enfekte arıların sindirim sistemi mukozası tahrip olduğundan
sekonder enfeksiyonlara karşı daha duyarlı hale gelmektedir. Nosema
apis’in patolojik etkisine bağlı olarak viral enfeksiyonlar ortaya
çıkmaktadır. Black queen cell virus, Y virus ve Filamentöz virus’un
görülmesi ile nosema apis arasında bağlantı vardır. Black queen cell
virus, Y virus ve Filamentöz virus enfeksiyonlarının önlenmesi için
Nosema apis ile mücadele şarttır.
33
Dostları ilə paylaş: |