Avtomobil texnikasi
Yüklə 6,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
74 Benzinin buxarlanma qabiliyyəti qığılcımla alışdırmalı mühərriklər üçün ən mühüm xassələrdən biridir. Buxarlanma qabiliyyəti benzinin fraksiya tərkibinə görə araşdırılır. Fraksiya tərkibi 100 ml yanacaq qızdırılılarkən onun müxtəlif hissələrinin %-lə buxarlanma temperaturlarını göstərir və laboratoriya şəraitində xüsusi distillə qurğusunda təyin edilir. Standart benzinlərdə buxarlanmanın başlanğıc temperaturu 30÷50°C, son temperaturu isə 190÷205°C hədlərində olur. Müxtəlif növ benzinlərin fraksiya tərkibi cədvəl 9.1-də göstərilmişdir. Benzinin sıxlığı və özlülüyü onun karbüratorda, yanacaq borularında hərəkətinə, buxarlanmasına və s. böyük təsir göstərir. Karbüratorun üzgəc kamerində yanacağın səviyyəsi onun sıxlığından asılıdır. Sıxlıq azaldıqda səviyyə yuxarı qalxır, bu isə öz növbəsində artıq yanacağın sərfinə səbəb olur. Sıxlıq areometrlə ölçülür və hazırda istifadə olunan benzinlərin sıxlığı 700÷750 3 m kq hədlərində dəyişir. Yanacağın özlülüyü onun daxili sürtünməsini xarakterizə edir. Neft yanacaqlarının kinematik özlülüyü Vilhelm Ostvaldın kapilyar viskozimetri ilə ölçülür və müxtəlif növ benzinlər üçün 0.6÷1.0 cSt (santistoks: 1 сSt = 1 s mm 2 = 10 −6 s m 2 hədlərində dəyişir (cədvəl 9.1). Benzinin tərkibindəki qeyri-üzvi birləşmələr (suda həll olan turşular, qələvilər və s.) metal hissələrinin korroziya- sına səbəb olur. Ən çox korroziya təsiri göstərən kükürdlü birləşmələrdir. Yanma məhsullarında SO 2 olduqda mühərrikin hissələrinin korroziyası sürətlənir. Müəyyən edilmişdir ki, benzində kükürdün miqdarı 0.05%-dən 0.35%-ə qədər artdıqda silindrin yeyilməsi 3 dəfə, yuxarı kompressiya üzüyünün yeyilməsi isə 4 dəfə artır. Benzindəki kükürdlü birləşmələr qələvi məhlulu ilə təmizlənir. Təmizləndikdən sonra isə mis lövhədə benzinin korroziya təsiri yoxlanılır. Texniki şərtlərə görə benzində kükrdlü birləşmələrin miqdarı 0.15%-dən çox olmamalıdır (cədvəl 9.1). Benzinin detonasiyaya davamlılığı onun istehsal üsulundan və kimyəvi tərkibindən asılıdır. Məsələn, tərkibi əsas etibarı ilə parafin və naftenlərdən ibarət olan benzinlər detonasiyaya daha çox meyllidir. Aromatik karbohidrogenlər isə əksinə, benzinin detonasiyaya davamlılığını artırır. Ona görə də katalitik krekinq üsulu ilə alınan benzinlərin tərkibində aromatik birləşmələr və izoalkanlar daha çox olduğundan onların detonasiyaya davamlılığı da daha yüksəkdir. Benzinin detonasiyaya davamlılığı oktan ədədi ilə qiymətləndirilir. Oktan ədədi izooktanın (C 8 H 18 ) adı ilə bağlıdır. İzooktan detonasiyaya davamlılığı yüksək olan yanacaqdır. Odur ki, maye yanacaqların bu xassəsi izooktanla müqayisə olunur. Şərti olaraq izooktanın oktan ədədi 100 vahid qəbul edilir. Detonasiyaya davamlılığı ən aşağı olan heptanın (C 7 H 16 ) oktan ədədi isə sıfır götürülür. Yanacağın oktan ədədi, detonasiyaya davamlılığına görə onunla eyni olan izooktan-heptan etalon qarışığındakı izooktanın faizlə miqdarına deyilir. Məsələn, 70 % izooktan və 30 % heptan qarışığı ilə eyni antidetonasiya keyfiyyətinə malik olan benzinin oktan ədədi 70-ə bərabərdir. Yanacaqların oktan ədədi İT9-2 qurğusunda motor və tədqiqat üsulları ilə təyin edilir. Cədvəl 1-dən göründüyü kimi motor üsulunda benzinin oktan ədədi az alınır, çünki bu üsulla oktan ədədi nisbətən gərgin iş rejimində təyin edilir. Benzinin detonasiyaya davamlılığı motor üsulu ilə təyin edilmiş oktan ədədinə daha çox uyğun gəlir. Oktan ədədi yüksək olan yanacaqlar üçün nəzərdə tutulmuş mühərriklərin sıxma dərəcəsi oktan ədədi aşağı olan yanacaqla işləyən mühərrikin sıxma dərəcəsindən böyük olur. Benzinlərə ''antidetonator'' adlanan xüsusi maddələr, aşqarlar qatmaqla da onların detonasiyaya davamlılığını artırmaq olar. Bunların içərisində ən təsirli aşqar tetraetilqurğuşundur (TEQ). TEQ-in antidetonasiya təsiri onunla izah olunur ki, qurğuşun oksidi yanma prosesində aktiv maddələrin (onları peroksid molekulları adlandırırlar) əmələ gəlməsinə mane olur və yanacağın detonasiyaya davamlılığını artırır. Müxtəlif üsullarla istehsal olunan benzinlərə eyni miqdarda TEQ qatıldıqda, onların detonasiyaya davamlılığının dəyişməsi müxtəlif olur. TEQ ən çox distillə benzininin detonasiyaya müqavimətini artırır. Onun 1 kq-na 0.82 q TEQ qatdıqda, oktan ədədi 10÷15 vahid artır. Həmin 75 miqdarda TEQ termiki emal benzininə qatıldıqda isə oktan ədədi cəmisi 5÷8 vahid çoxalır. Müxtəlif növ benzinlərdə TEQ-in miqdarı cədvəl 9.1-də göstərilmişdir. Cədvəl 9.1-dən göründüyü kimi avtomobil benzinləri başlıca olaraq oktan ədədinə görə növlərə bölünür. Hər bir benzin növünün adındakı ''A'' hərfi onun avtomobil üçün nəzərdə tutulduğunu, ''İ'' hərfi oktan ədədinin tədqiqat üsulu ilə təyin olunduğunu (əgər ''İ'' hərfi yoxdursa bu o deməkdir ki, oktan ədədi motor üsulu ilə təyin edilmişdir), rəqəmlər isə benzinin oktan ədədini göstərir. Yuxarıda deyildiyi kimi, sıxma dərəcəsi böyük olduqda ona uyğun olaraq benzinin oktan ədədini də artırmaq lazımdır. Deməli, hər bir mühərrik sıxma dərəcəsinə uyğun olan benzinlə işləməlidir (məsələn: karbüratorlu mühərriklər üçün sıxma dərəcəsinin oktan ədədinə nisbəti təxminən 1:10-a bərabərdir). Avtomobil mühərriki özünə uyğun olmayan benzinlə işlədikdə, detonasiya hadisəsi qüvvətlənir və mühərrikin göstəriciləri pisləşir. 9.3. Dizel yanacaqları. Dizel mühərriklərində işlədilən yanacaqlar neft emalının ağır məhsulları hesab olunur. Avtomobil və traktor dizellərində istifadə olunan dizel yanacaqlarının fiziki-kimyəvi xassələrini xarakterizə edən əsas göstəricilər cədvəl 9.2-də göstərilmişdir. Buxarlanma qabiliyyəti dizel yanacaqlarının başlıca keyfiyyətlərindən biridir. Əvvəl qeyd edildiyi kimi, yanacağın buxarlanma qabiliyyəti onun fraksiya tərkibi ilə xarakterizə olunur. Dizel yanacağının tərkibi əsas etibarı ilə yüksək molekullu karbohidrogenlərdən alkanlar, siklanlar və aromatik birləşmələrdən ibarətdir. Buna görə də onun buxarlanma keyfiyyəti aşağı olur. Yanacağın özlülüyü, yaxud daxili sürtünməsi onun yanacaq borularında hərəkətini, tozlanma keyfiyyətini və s. xarakterizə edir. 20°C-də dizel yanacaqlarının özlülüyü 2.5÷8.5 cSt olur. Yanacağın özlülüyü normadan böyük olduqda onu qızdırmaq lazımdır. Temperatur yüksəldikcə yanacağın özlülüyü azalır ki, bu da yanacağın keyfiyyətli buxarlanmasına və onun hava ilə yaxşı qarışmasına səbəb olur. Cədvəl 9.2 Göstəricilər Dizel yanacağının növləri A Z L ZC DA DZ DL DC 1. Fraksiya tərkibi: -buxarlanmanın başlanğıc temperaturu 170 175 200 200 175 200 200 200 -10%- buxarlanma [°C] 195 200 235 235 200 235 240 235 -50%- buxarlanma [°C] 240 250 280 280 255 280 290 280 -90%- buxarlanma [°C] 330 340 360 340 330 340 360 340 -buxarlanmanın son temperaturu [°C] - - - - - - - - 2. 20 0 C-də sıxlıq 3 m kq 830 840 860 840 830 840 860 845 3. 20°C-də kinematik özlülük [cSt] - 5÷8.5 5÷8.5 2.5÷4 2.5÷4 3.5÷6 3.5÷8 - 4. Alışma temperaturu [°C] 40 65 65 65 35 50 60 90 5. Kükürdün miqdarı [%] (ən çoxu) 0.4 0.5 0.5 0.5 0.2 0.2 0.2 0.2 6. 100 ml yanacaqda qətranın faktiki miqdarı [mq] (ən çoxu) 30 30 40 30 30 30 50 50 7. Donma temperaturu [°C] -55 -35 -10 - -55 -35 -10 - 8. Setan ədədi (ən azı) 45 45 45 45 45 45 45 50 Yanacaq qızdırıldıqda onun səthində əmələ gələn buxarın hava ilə qarışığı müəyyən bir şəraitdə kənardan alov yaxınlaşdırıldıqda alışır. Bu zaman yanacağın malik olduğu temperatur alışma temperaturu adlanır. O, yanacağı yanğın təhlükəsi cəhətdən də xarakterizə edir. Alışma temperaturu laboratoriya şəraitində Martens-Pensk metodu ilə təyin olunur. Yüngül dizel yanacaqlarının alışma temperaturu 40-90°C, ağır yanacaqlarınkı isə (solyar yağı və s.) 160°C-yə yaxın olur. Yüklə 6,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|