35
IV. Kitabxanalarda elektron sənəd
mübadiləsi xidmətinin təşkil edilməsi
Dördüncü istiqamət kitabxanalarda elektron sənəd
mübadiləsi xidmətinin təşkil edilməsidir. Bu xidmət oxucu
sifarişini uzaq məsafədən yerinə yetirməklə kitabxanalararası
elektron sənəd mübadiləsini təmin edir.
Son dövrlərdə respublika kitabxanaları kitabxanalararası
abonement xətti ilə oxucuların müxtəlif elm sahələri üzrə
sorğularını təmin etmək üçün yaradılmış digər sahəvi mərkəz-
lərin də sifarişlərini ödəməyə çalışır. Kitabxanaçının kitabxa-
nalararası abonement xətti ilə alınan kitabı istifadə etmək üçün
öz oxucusuna verərkən onu hər cəhətdən məlumatlandırması
vacibdir.
Müasir şəraitdə kitabxanalararası abonement xidmətinə
alternativ xidmət növü kimi elektron sənəd göndərişi xidməti
yaradılmışdır.
Bu xidmət növü
vasitəsilə
kitabxanalar operativ
tammətnli informasiya mübadiləsi edir, oxucular isə öz infor-
masiya tələbatını uzaq məsafədən ödəyə bilirlər.
Elektron sənəd göndərişi ödənişli xidmət növü olmaqla
kitabxanaya əlavə maliyyə vəsaitlərinin daxil olmasını təmin
edir. Ödənişin miqdarı sifarişin xarakterindən və göndəriş
növündən asılı olaraq bazar münasibətləri ilə tənzimlənir.
Nəzərə çatdıraq ki, M.F.Axundov adına Azərbaycan
Milli Kitabxanasında kitabların internetlə sifariş edilməsi ger-
çəkləşdirilmişdir.
Sifarişçi kitabxanaya gəlmədən öz sifarişini kitabxananın
elektron ünvanına göndərməklə bir saat ərzində həmin kitabın
fondda olub-olmadığı barədə cavab ala bilər. Bu cür xidmət
sistemi oxucuya operativ informasiya təqdim etmək və vaxta
qənaət etmək üçün çox əlverişlidir. Bu metod dünyanın bir çox
böyük kitabxanalarında tətbiq edilir.
36
2008-ci ilin mart ayından etibarən oxuculara xidmət
növünün keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə “Məsafədən
sifariş” (Virtual) bölməsi fəaliyyətə başladı. Kitabxananın
saytına (www.anl.az
)
daxil olmaqla bölmə haqqında məlumat
almaq olar. Kitabxananın üzvü olan hər bir oxucu bu xidmət
vasitəsilə kitabxanaya gəlmədən, iş və ya yaşayış yerindən
ayrılmadan İNTERNET vasitəsilə kitab, jurnal və qəzet sifariş
verə bilər. Sifarişlər bazar ertəsindən başqa hər gün saat 10:00-
dan 16:00-dək qəbul olunur.
Oxucular sorğularına uyğun ədəbiyyatı sifariş edir və
sifarişləri 2 saat müddətinə yerinə yetirilir. Şifrəsi oxucuya
məlum olmayan kitabları isə bir gün əvvəl sifariş vermək
lazımdır. Elektron kataloqdan istifadə qaydasını da saytdan
öyrənə bilərlər.
Bu xidmətlə elmi işçilər istisna olmaqla hər oxucu 5
nüsxədən artıq kitab sifariş verə bilməz və sifarişlər 3 gün
müddətinə saxlanılır. Üç dəfə sifariş verib kitabxanaya
gəlməyən oxucudan bir daha sifariş qəbul olunmur. Qəzetlərin
sifarişi həmin gün üçün etibarlıdır. Kitabxananın ümumi
qaydasına uyğun olaraq ədəbiyyatın kitabxanadan kənara çıxa-
rılması qadağandır.
2010-ci ilin mart ayından etibarən kitabxanada olmayan
ədəbiyyatı Rusiya Dövlət kitabxanasından KAA (kitabxanalar-
arası abonement) bölməsi vasitəsilə sifariş etmək olar.
Kitabxanalararası
abonement
bölməsindən
kitabxananın
işçiləri, oxucular, Bakı, Sumqayıt, Abşeron rayon MKS-i və
digər təşkilatlar istifadə edirlər.
M.F.Axundov adına Milli Kitabxananın Elektron
informasiya xidməti və KAA şöbəsi oxuculara təqdim etdiyi
virtual xidmət vasitəsilə rayon və şəhər MKS-lərinin fondunda
olmayan ayrı-ayrı kitablardan (bədii ədəbiyyat istisna olmaqla)
müəyyən hissənin, fəslin, dövri və ardı davam edən nəşrlərdə,
elmi
əsərlərdə, məcmuələrdə
dərc olunmuş məqalələrin
elektron versiyasının yerlərə çatdırılmasını həyata keçirir.
37
Sifarişlər üçün orders@anl.az elektron ünvanına müraciət
edilir. Xidmət
ödənişsizdir. Milli Kitabxanada olmayan
kitabların, dissertasiyaların elektron variantı sifarişlə (sifariş
pulludur) Rusiya Dövlət Kitabxanasından da əldə edilə bilər.
Bu əməliyyatı əyani surətdə təqdim edək. Əvvəlcə Milli
kitabxananın www.anl.az saytına daxil oluruq, daha sonra
açılan səhifənin sol tərəfindən virtual sifariş linkinə
(keçid) vururuq.
Bu əməliyyatı yerinə yetirdikdən sonra virtual sifariş
edəcəyimiz səhifə açılır. Buradan istədiyimiz kitab və ya dövri
mətbuat materialını seçmək üçün link gəlir.
38
Seçilən materialın kitab, jurnal və ya qəzet olmasını
təsdiqləmək üçün istədiyimizin üstündən vururuq və oxucunun
özü haqqında yəni, adı, soyadı, oxucu biletinin nömrəsi, kitab
haqqında məlumatlar, kitabxanaya gələcəyi vaxt və s. məlu-
matları doldurmaq üçün blank açılır. Bu forma aşağıdakı şəkil-
də olduğu kimidir.
39
Blankı doldurduqdan sonra “yolla” düyməsinə vurur və
sifarişin cavabını gözləyirik.
Müasir dövrdə kitabxanalarda oxuculara elektron kitab-
xanaların yaradılmasında baza rolunu oynayan elektron sənəd
göndərişi xidmətini təşkil etmək üçün İnternetə qoşulmuş kom-
pyuter, faks-modem, telefon rabitəsi, skaner və printerin olması
kifayətdir.
Bu iş növlərini geniş işıqlandırmaqda məqsədimiz İnter-
netə çıxışı olan bütün rayon və şəhər kitabxanalarının oxucula-
rın sorğularına hərtərəfli cavab vermək üçün Milli Kitabxanaya
müraciət edə bilmələrini təmin etməkdir.
V.Korporativ kitabxana - informasiya
şəbəkələrinin yaradılması
Kitabxana proseslərinin
kompyuterləşdirilməsi üçün
beşinci istiqamətin yəni, korporativ kitabxana-informasiya
şəbəkələrinin yaradılmasının həyata keçirilməsi məqsədəuyğun
hesab edilir. Çünki hazırda rayon və şəhər kitabxanalarının
çoxu maliyyə vəsaitinin olmaması üzündən AKİS proqramları-
nı əldə edə bilmirlər. Onlar korporativ kitabxana-informasiya
şəbəkəsinə qoşulmaqla özlərinin elektron kataloqunu, elektron
kitabxanasını yarada və oxucularının təlabatına cavab verə
bilərlər. Korporativ kitabxana-informasiya şəbəkəsi paylanmış
şəkildə ərazi cəhətdən uzaq məsafədə yerləşən ayrı-ayrı kitab-
xanaların birgə istifadə edə biləcəkləri kompyuter informasiya
şəbəkəsidir. Korporativ şəbəkə kitabxanaların könüllülük
prinsipi əsasında yaradılmalıdır. Korporativ kitabxana-informa-
siya şəbəkələri kitabxana xidmətinin keyfiyyətinin yüksəldil-
məsini və cüzi maliyyələşmə şəraitində yeni informasiya xid-
mətinin tətbiqini, həmçinin toplu kataloqların idarə olunması
zamanı qüvvələrin birləşdirilməsini, elektron sifariş və göndə-
riş xidmətlərindən istifadəsini və s. təmin edir.
40
Elektron sənədlərin və digər resursların istifadəsi üçün ilk
növbədə kitabxananın İnternetlə geniş əlaqələndirilmiş elektron
kitabxanası və ya heç olmasa, inkişaf etmiş lokal kompyuter
şəbəkəsi olmalıdır. Sonuncu deyilən halda kitabxana məsafə-
dən ötürülə bilən informasiya resursları ilə komplektləşdirilə
bilməz, ancaq optik və digər tip disklərdə yazılan kitablar,
jurnallar və profilə uyğun olan məlumat bazaları ilə komplekt-
ləşdirilə bilər. Digər tərəfdən, əlaqədar kitabxanada nadir və
qiymətli nüsxələr (milli ədəbiyyat) rəqəmləşdirilmiş formata
keçirilə, yəni skaner olunub, elektron kitabxanaya daxil edilə
bilər. Bu da elektron sənədlərlə komplektləşdirmənin daxili
mənbəyi hesab olunur. Optik və digər tip disklərdə buraxılan
elektron nəşrlər və məlumat bazaları nəşriyyatlardan və digər
əlaqədar təşkilatlardan adi çap əsərləri kimi pul köçürmə yolu
ilə alına bilər. Elektron sənədlərin və digər əlaqədar resursların
(məsələn, biblioqrafik məlumat bazaları, elektron kataloqlar,
web saytlar və s.) əsas komplektləşdirmə mənbəyi İnternet
resurslarıdır. Bu texnologiyadan istifadə etdikdə tez-tez yeni-
ləşdirilən, əlavələr edilən və pulsuz yayılan elektron sənəd
növlərinin komplektləşdirilməsi əlverişli deyil. Belə halda əla-
qədar elektron sənəd növünün və
massivinin vaxtaşırı
aktuallaşdırılmasını həmin resursu istehsal etmiş (hazırlamış)
qurumun öz üzərinə qoymaq, resursa dair biblioqrafik və ünvan
məlumatlarını isə ya kitabxananın məxsusi elektron katalo-
quna, ya da registrinə (istifadə üçün tövsiyə olunan informasiya
resurslarının siyahısı) daxil etmək daha məqsədəuyğundur.
Müasir şəraitdə informasiya cəmiyyəti kitabxanalar qarşısın-
da, cəmiyyətin hər bir üzvünü informasiya ilə təmin etmək və
artan sorğuları operativ şəkildə ödəmək üçün yeni tələblər
qoyur. Bu isə ənənəvi kitabxana xidmətləri içərisində lazımi
xidmətləri saxlamaqla yanaşı, yeni xidmətlərdən və texnologi-
yalardan istifadə etməyə, elektron kataloq və elektron kitab-
xana yaratmağa, bir sözlə, kitabxanaların müasirləşdirilməsini
zəruri edir.
41
ƏDƏBİYYAT
Azərbaycan Milli Kitabxanası [Mətn]: kataloq /tərt.
G.Səfərəliyeva; red. və burax. məs. K.Tahirov.- Bakı, 2009.-
55, [5] s.
Xələfov, A. XXI əsrin əvvəllərində Azərbaycanda kitab-
xana işinin əsas inkişaf istiqamətləri [Mətn]: (mülahizələr, tək-
liflər və proqnozlar) /A. Xələfov.- Bakı, 2006.- 106 s.
Xələfov, A. Kitabxanaların kompyuterləşdirilməsinin
əsasları [Mətn]: dərslik /A.Xələfov, A.Qurbanov.- Bakı, 2007.-
199 s.
Xələfov, A. Heydər Əliyev və Azərbaycanda kitabxana
işi [Mətn] /A. Xələfov.- Bakı, 2006.- 312 s.
Kitabxana işinə dair normativ aktlar: Qanun və qanun
qüvvəli normativ hüquqi sənədlər toplusu [Mətn] /tərt. ed.
K.M.Tahirov.- Bakı, 2004.- 52 s.
Qasımov, V.
Elm və təhsilin informasiya təminatı
sistemləri [Mətn]: monoqrafiya /V.Qasımov.- Bakı: Elm,
2005.- 116 s.
Rüstəmov, Ə. Avtomatlaşdırılmış kitabxana informasiya
sistemləri və şəbəkələri [Mətn]: monoqrafiya /Ə.Rüstəmov,
N.Mustafayeva.- Bakı, 2007.
Rzayev, S.M. Kitabxana xidməti [Mətn]: dərslik /S.Rza-
yev.- Bakı, 2009.- 337 s.
Rzayev, S. Oxuculara xidmət [Mətn]: dərs vəsaiti
/S.Rzayev.- Bakı, 2002.- 64 s.
Abdullayeva, A. Milli kitabxana gənclərin informasiya
mədəniyyətinin formalaşması sistemində [Mətn] /A.Abdullaye-
va //Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik
və təcrübi jurnal.- 2009.- № 1.- S.84-90.
Azərbaycan respublikasında kitabxana-informasiya
sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı
42
[Mətn] //Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri,
metodik və təcrübi jurnal.- 2008.- № 2.- S.7-30.
İsmayılova, N. Əcnəbi müəlliflər elektron kitabxanalar
haqqında [Mətn]
/N.İsmayılova //Kitabxanaşünaslıq və
informasiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2010.-
№1.- S.101-107.
İsmayılova, N. Kitabxana işinin kompyuterləşdirilməsi-
nin prioritet istiqamətləri [Mətn] /N.İsmayılova //Kitabxanaşü-
naslıq və informasiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.-
2010.- №3.- S.76-82.
Əliyeva, L. Elektron kitab mübadiləsi təmin olunur
[Mətn] /L.Əliyeva
//Azərbaycan müəllimi.- 2008.- 18 iyul.-
S.2.
Əliyeva-Kəngərli, A. Azərbaycan MEA-nın Mərkəzi
Elmi Kitabxanası [Mətn] /A.Əliyeva-Kəngərli //Kitabxanaşü-
naslıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.-
2010.- №1.- S.36.
Hacıyeva, M. Milli kitabxana-ənənəvilikdən yeniliyə
[Mətn] /M.Hacıyeva //Mədəniyyət.- 2008.- 15 fevral.- S.10.
Xələfov, A. İnformasiya cəmiyəti və kitabxanaşunaslığın
müasir problemləri [Mətn] /A. Xələfov //Kitabxanaşünaslıq və
biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.- 2010.-
№1.- S.13.
Xələfov, A. İnformasiya cəmiyyətinin formalaşmasında
kitabxanaların vəzifələri [Mətn] /A.Xələfov //Kitabxanaşünas-
lıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.-
2005.- №2.- S.5-10.
Xələfov, A. İnformasiya xidməti [Mətn] /A.Xələfov //Ki-
tabxanalar biliklər cəmiyyətində: (ikidilli Azərbaycan-Rusiya
layihəsi).- 2006.- S.64-74.
Quliyev, O. Müasir informasiyalaşdırma cəmiyyətində
elektron kataloqun tətbiqinin əhəmiyyəti [Mətn] /O.Quliyev
//Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik və
təcrübi jurnal.- 2008.- №2 (23).- S.119-124.
43
Məmmədəli, O. Müasirləşən Milli Kitabxana [Mətn]
/O.Məmmədəli //Xalq cəbhəsi.- 2008.- 14 iyun.- S.10.
Məmmədova, S. Elektron kitabxanaların yaradılmasının
əsas konsepsiyaları [Mətn] /S.Məmmədova //Kitabxanaşünas-
lıq və informasiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.-
2010.- №3.- S.87-90.
Məmmədova, Y. Elektron kataloq və onun kitabxanalar-
da tətbiqinin bəzi məsələləri [Mətn] /Y.Məmmədova //Kitabxa-
naşünaslıq və informasiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi
jurnal.- 2010. - №1.- S.116-119.
Məmmədova, Y. M.F.Axundov adına Milli Kitabxana-
nın elektron kataloqu [Mətn] /Y.Məmmədova //Kitabxanaşü-
naslıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.-
2008. - №1 (22).- S.121-125.
Mirzəliyev, C. İnformasiya cəmiyyətinin formalaşması
və kitabxanalar [Mətn] /C.Mirzəliyev //Mədəniyyət.- 2008.- 17
aprel.- S.11.
Rüstəmov, Ə. Respublika kitabxanalarında əsas proses-
lərin avtomatlaşdırılması [Mətn] /Ə.Rüstəmov, N.Mustafayeva
//Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya : elmi, nəzəri, metodik və
təcrübi jurnal.- 2007.- №2.- S.15-27.
Rüstəmova, R. Elmi kitabxanalarda elektron kataloqla-
rın təşkili xüsusiyyətləri [Mətn] /R.Rüstəmova //Kitabxanaşü-
naslıq və biblioqrafiya: elmi, nəzəri, metodik və təcrübi jurnal.-
2008.- №2 (23).- S.115-118.
Smolina, Y. Kitabxana xidməti ictimai rifah kimi [Mətn]
/Y.Smolina //Kitabxanalar biliklər cəmiyyətində (ikidilli Azər-
baycan-Rusiya layihəsi).- 2006.- S.226-234.
Tahirov, K. M.F.Axundov adına Milli Kitabxana yeni
əsrin başlanğıcında [Mətn] /K.Tahirov //Xalq qəzeti.- 2008.-
30 yanvar.- S.6.
44
Rus dilində
Армс, В. Электронные библиотеки [Текст]: учебное
пособие /В.Армс.- Москва: Пик Винити, 2000.- 274 с.
Бородина, В. Библиотечное обслуживание [Текст]
/В.Бородина.- Москва, 2004.- 168 с.
Земсков, А. Электронные библиотеки [Текст]: учеб-
ник для вузов /А.Земсков, Я.Шрайберг.- Москва: Либерия,
2003.- 352 с.
Земсков, А. Электронная информация и электронные
ресурсы [Текст] /А.Земсков, Я.Шрайберг.- Москва, 2007.-
528 с.
Мелентьева,
Ю.
Библиотечное
обслуживание
[Текст] /Ю.Мелентьева.- Баку, 2006.- 251 с.
Пилко, И. Информационные и библиотечные техно-
логии [Текст]: учебное пособие /И.Пилко.- Баку, 2006.-
342 с.
İngilis dilində
Creating a virtual library: a how-to-do-it manual for
librarians [Text].
-
New York: Neal-Schuman, 1999.- 184 p.
Evans, G. Edward. Introduction to technical services
[Text] /G. Edward Evans, Sandra M. Heft. Englewood, Colo:
Libraries Unlimited, 1994.
-
534 p.
Lerner, Frederick Andrew. The story of libraries: from
the invention of writing to the computer age [Text] /Fred
Lerner. New York: Continuum, 1998. 246 p.
Saffady, William
Introduction to automation for
librarians [Text] /William Saffady Chicago: American Library
Association, 1999.
-
339 p.
45
İnternetdə
www.anl.az
www.preslib.az
www.kitabxana.net
www.kitab.az
www.clb.az
www.ryl.az
www.balakanmks.az
www.quba-information.az
www.qazaxlib.webs.com
www.xataimks.az
www.baku-mskf.az
www.khazar.org
www.csl-az.com
www.lib.bsu.edu.az
46
M Ü N D Ə R İ C A T
Giriş.......................................................................................
3
Kitabxana proseslərinin kompyuterləşdirilməsinin
əsas istiqamətləri ..................................................................
5
Kitabxanaların ənənəvi iş
üsullarının kompyuterləşdirilməsi .......................................
6
Elektron kataloqun yaradılması .........................................
7
Elektron kitabxanaların yaradılması ....................................
8
Kitabxanalarda elektron sənəd mübadiləsi xidmətinin
təşkil edilməsi …………………..........................................
35
Korporativ kitabxana informasiya
şəbəkələrinin yaradılması ………………….........................
39
Ədəbiyyat siyahısı ................................................................
41
47
Elektron məlumat bazalarının yaradılması və
virtual xidmət
(Metodik tövsiyə)
Nəşriyyat rеdaktоru və korrektor:
Mehriban Cəfərova
Ünvan: AZ-1000 Bakı şəh., Хaqani küç. 29
Е-mail: contact@anl.az
URL: www.anl.az
M.F.Aхundzadə adına Azərbaycan
Milli Kitabхanasının mətbəəsində
оfsеt üsulu ilə çap оlunmuşdur.
Sifariş: 4
Çapa imzalanmışdır: 10.01.2012
Tirajı: 150
Pulsuz
Dostları ilə paylaş: |