Geotermal energiya va uning kelib chiqish tarixi

3. GEOTERMIK ELEKTR MANBAI TURLARI
Geotermik energiyadan energiya ishlab chiqarish uchun bug’ va issiq suvga kirish uchun yer osti suv omborlariga bir mil chuqurlikdagi quduqlar qazib olinadi, ular elektr generatorlariga ulangan turbinalarni haydash uchun ishlatiladi. Asosan, uch xil geotermik elektr stantsiyalari mavjud:
Quruq bug’ zavodlari: Quruq bug’ - bu yerdan bug’ chiqarilib, to'g'ridan-to'g'ri turbinani boshqarish uchun ishlatiladigan eng dastlabki geotermik texnologiya.
Bug'li bug’ zavodlari: Yorqin o'simliklar yuqori bosimli issiq suvdan foydalanadi va uni salqin, past bosimli suvga aylantiradi.

6-rasm: Quruq bug 'zavodlari


Ikkilik bug’ zavodlari: Ikkilik o'simliklar turbinani haydash uchun bug'ga aylanadigan pastki qaynash harorati bo'lgan ikkinchi darajali suyuqlik orqali issiq suv o'tkazadi.
Yer yadrosidagi harorat deyarli 7200 ° Farengeytga teng. Bunday yuqori harorat ko'p miqdorda barqaror energiya va katta miqdordagi gigavatt elektr energiyasini ishlab chiqarishi mumkin.
Ushbu panellar oddiyroq va eski dizaynga ega. Ular bug 'to'g'ridan-to'g'ri haroratda ishlatadiganlardir taxminan 150 daraja yoki undan yuqori turbinani boshqarish va elektr energiyasini ishlab chiqarish.
Ushbu zavodlar quduqlar orqali yuqori bosimli issiq suvni ko'tarish va past bosimli idishlarga kiritish orqali ishlaydi. Bosim tushirilganda suvning bir qismi bug'lanadi va turbinani haydash uchun suyuqlikdan ajralib chiqadi. Boshqa holatlarda bo'lgani kabi, ortiqcha suyuq suv va quyultirilgan bug 'suv omboriga qaytariladi.
Geotermik elektr stansiyalarning (GeoTES) bir qator alohida xususiyatlariga quyidagilar kiradi:
• geotermik elektr stansiyasining to'liq o'rnatilgan quvvatidan foydalanishni ta‘minlaydigan energiya zaxiralarining doimiy ravishda ortiqchaligi;
• avtomatlashtirishning juda oddiyligi;
• yuzaga kelishi mumkin bo'lgan favqulotda holatlarning oqibatlari stansiya hududi bilan chegaralanadi;
• energiya olisgda sarflanadigan mablag' hisobiga olingan elektr energiyasining narxi boshqa turdagi qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanadigan elektr stansiyalarini yaratishda sarflanadigan mablag'larga qaraganda ancha kam bo'lishi. Geotermik elektr stansiyalarni uchta asosiy turga bo'lish mumkin:
• quruq bug' hisobiga ishlaydigan stansiyalar;
• bosim ostida issiq suv energiyasi asosida ishlaydigan stansiyalar;
• geotermik issiqlik miqdori ikkilamchi suyuqlikka (masalan, freon yoki izobutan) berilib, klassik Rankin sikli asosida sodir bo'ladigan ikkilangan siklda ishlaydigan stansiyalar. uchinchi turdagi stansiyaning sxematik diagrammasi ko'rsatildi. Issiqlik elektr stansiyalarida suvni isitish va elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun issiqlik tashuvchi sifatida geotermik manbalardan foydalanishning birlashgan tizimlari eng katta ta‘sirni yuzaga keltiradi, bu tabiiy qazilma yoqilg'i sezilarli tejashni ta‘minlaydi va elektr energiyani ishlab chiqarish va samaradorligini oshiradi. Past darajadagi energiyani konvertatsiya qilishda birlashtirilgan tizimlar elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun dastlabki harorat T=70-80 °C dan yuqori bo'lgan issiqlik tashuvchilaridan foydalanishga imkon beradi.
Bugungi kunda 58 ta mamlakat o'zlarining geotermik zaxiralaridan nafaqat elektr energiyasini ishlab chiqarishda, balki to'g'ridan-to'g'ri issiqlik energiyasi shaklida foydalanmoqdalar: vannalar va suzish havzalarini isitish uchun - 42%; isitish uchun - 23%; issiqlik nasoslari uchun - 12%; issiqxonalarni isitish uchun - 9%; baliq xo'jaliklarida suvni isitish uchun - 6%; sanoatda - 5%; boshqa maqsadlar uchun - 2%; qishloq xo'jaligi mahsulotlarini quritish, qorlarni eritish va kondsionerlar uchun - 1% ishlatiladi.
AQSh, Italiya, Rossiya va boshqa mamlakatlarda qurilgan geotermik elektr stansiyalar o'ziga xos kapital sarflash va olinadigan elektr energiyaning narxi bo'yicha zamonaviy issiqlik elektr stansiyalari va atom elektr stansiyalardan olinadigan elektr energiyasining narxlari bilan raqobatlasha oladi.
Islandiyadagi geotermik elektr stansiya 2008-yilda dunyoda elektr energiyasini ishlab chiqaruvchi geotermik stansiyalarning o'rnatilgan quvvati qariyb 11 million kVtni va ishlab chiqarish hajmi 55 milliard kVt soatni tashkil etdi. Mutaxassislar bashoratiga ko'ra, geotermik stansiyalardan olingan elektr energiyaning quvvati 2030-yilga kelib 40-70 million kVtgacha yetadi. Ukraina davlati geotermik energiyaning katta zaxiralariga ega bo'lib, sanoatni rivojlantirishga yaroqli geotermik suvlarning zaxiralari Transkarpat, Nikolaev, Odessa, Xerson viloyatlarida joylashgan. Geotermal zaxiralardan foydalanishda eng istiqbolli hudud- Karpat viloyati hisoblanadi. Poltava, Xarkov, Sumi va Chernigov hududlarida geotermal suvlarning unchalik katta bo'lmagan zaxiralari mavjud. Geotermal energiyaning yillik texnik salohiyati 12 million tonna yoqilg'i ekvivalentiga teng deb baholanmoqda, bu mamlakatda geotermik energetikaning rivojlanish istiqbollarini ta‘minlaydi.

Muhammadyusuf Muhammadjonov 7-20 EAICHT