Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
təravətini artırır. «Qayna, samavarım, qayna» mahnısının lad- intonasiyası xalis kvarta (si-mi) intervalı hüdudundadır. Onun lad quruluşu aşağıdakı şəkildədir. Not misalından göründüyü kimi «si» mayə, «re» isə istinad pərdələridir. Melodik fikrin formalaşmasmda əsasən «si», «do», «re» pərdələrinin intonasiyaları xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Onun melostrukturu sadə folklor dilinə uyğun, metrik ölçüsü isə ənənəvi 6/8-dir. «Moderato» tempində, mülayim tərzdə verilmiş bu mahnının ritmoformulları aşağıdakı ritmik konfiqurasiyalardan təşkil olmuşdur: Not misalında verilən 1-2-ci xanələrin ritmik for- t mulları kuplet formasında olan mahnının birinci bəndinin melodik strukturunu formalaşdırmışdır. Misalın 9-10-cu xanələrinin ritmik komponentləri isə nəqəratın melos- trukturunun təməlini təşkil etmişdir. Ritmik konfiqu- göründüyü kimi mahnı mülayim xarakterə malikdir. «Qayna, samavarım, qayna» xalq mahnısının melo dik dili öz melodikliyi ilə seçilir. «Moderato» tempində ifa olunan bu nəğmənin melodik fikrinin əsasını birinci iki xanənin özək melodik tezisi tutur. Bu struktur bütün I% j kupleti əhatə edir və musiqi fikrinin sxematik quruluşu da bu iki xanənin ritmik formulları əsasında ifa olunur. Nəğmənin mətninin misralarının heca quruluşundan və məzmunundan asılı olaraq melodiyanın strukturunda sekvensiyadan istifadə olunmuşdur. Birinci dörd xanədə verilən musiqi fikri, ikinci musiqi fikrində sekvent üsu lundan istifadə olunmaqla bir ton yuxarıda səslənmişdir. Melodik fikrin inkişafmda dəyişən musiqi frazalarınm koda xarakterli ifadə xüsusiyyətləridir ki, bunlar da 6-cı, 8-ci xanələrdə özünü göstərir. Nəğmənin nəqarət hissəsində melodiyanın özək tezis strukturunda ritmik komponentlərin yerdəyişməsi melo diyanın səslənməsində özünü yeni çalarlıq baxımından göstərir. Nəğmənin 10-cu, '14-cü xanələrində musiqi obrazlarının yerdəyişməsi melodik frazanı əvəz edərək intonasiyalara yeni çalarlar gətirmişdir. Melodiyanın son rakı inkişafında həmin intonasiyaların variant dəyişmələri ilə rastlaşırıq. Mahnının musiqi forması 2 hissəlidir. Kuplet və nəqarətdən ibarət olan mahnı 6/8 metrik ölçü əsasında yaranmışdır. Mahnının birinci iki misrası əsasında oxunan musiqi cümləsini «a», o biri iki misranın musiqi cümləsini isə «b» adlandırsaq birinci hissənin musiqi forması a+b olacaq. Mahnının ikinci hissəsində nəqəratda da iki musiqi cümləsindən istifadə olunmuşdur. Birinci musiqi cümləsi «aı», ikinci musiqi cümləsi isə «a 2 »dir. Qalan musiqi cümlələri ikinci hissənin epizodlarının təkrarlarından ibarətdir. Mahnının ümumi sxemi aşağıdakı şəkildədir: __А__+ _ В _ a+b aı+ а 2 ' • «Ay qız, dur gəl, sabah oldu» xalq mahnısı xarakterinə görə oynaq, cəld şəkildə ifa olunur. «Şur» muğamı intonasiyaları üstündə olan bu hava tonal baxımmdan «sol» minora əsaslanır. Xalis kvinta (fa-do) intervalı hüdudunda olan xalq mahnısının melodik fikrinin formayaradıcı strukturunda ladm bütün pərdələri iştirak edir və bununla da intonasiya rəngarəngliyi təmin olunur. Kuplet formasmda olan mahnının kupletinin melodik quru luşu birinci iki xanənin intonasiyalarından təşkil olun muşdur. Nəqərat isə metrik ölçüsünə görə dörd çərəyə bölündüyü üçün onun intonasiyalarının quruluşu 9-cu xanənin ritmik konfiqurasiyaları əsasmdadır. Mahnının ifasında metrik ölçülərin dəyişməsi kupletin dəqiq, iti sürətli gedişini az zaman daxilində təmin edir. Nəqəratda isə intonasiyaların başqa metrik ölçüdə işlədilməsi ifaya daha genişlik, əhatəlilik, bir növ xüsusi pafos gətirir. Bu da onu göstərir ki, ifanın xarakterik xüsusiyyətlərinin müəy yənləşməsində metroritmik formulların intonasiyaların mahiyyətinə təsiri şəksizdir. Sol şurda olan mahnmın lad strukturu belədir: Not misalından göründüyü kimi «sol» mayə səsi, «do» isə istinad pərdələridir. Xalq mahnısının lad- intonasiya dairəsi onun xarakterik xüsusiyyətlərini tam mənada üzə çıxardığı üçün mahnının işıqlı, şən, təravətli səslənməsini təmin etmiş oldu. Kuplet formasında olan malımda kupletin metrik ölçüsü 2/4, nəqarətin ölçüsü isə dörd çərəyə bərabər olan «C»-dir. Kupletin melodik strukturunu birinci iki xanənin ritm-intonasiyaları, nəqarətin melostrukturunu isə 9-cu xanənin ritm formulları təşkil edir: Mahnının 2/4 metrik ölçüdə və «Alleqro» tempində, qeyd edilən ritmik komponentlərlə səslənməsi dəqiq gedişi təmin edirsə, nəqəratda «C» metrik ölçü və 9-10-cu xanələrdə göstərilən ritmoformullar isə bir qədər təmkin, geniş ifa xarakterini aşılayır. Sözsüz ki, bunların hamısı ritmik konfiqurasiyaların mahnının xarakterik xüsusiy yətlərinə təsirindən irəli gəlir. «Ay qız, dur gəl, sabah oldu» xalq mahnısında melodik xəttin inkişafı yüksələn və enən istiqamətlərdədir. Nəğmənin birinci 8 xanəsi kupleti ifadə edir. Sonrakı 9-10- cu xanələr nəqəratı bildirir. Burada melodiya daha geniş, bir qədər də təmkinli ifa tərzi ilə seçilir. Əvvəlki nəğmənin melodik quruluşundan fərqli olaraq burada melodiklik daha cazibəli, oynaq xarakterdədir. Melodik fikrin formalaşmasında iki metrik ölçüdən 2/4 və «C» dən istifadə Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|