Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Yaban Hayatı Ekolojisi ve Yönetimi Bölümü

 
95 
tüketilmiĢ olduğu varsayılarak, bu yiyim alanlarında yaklaĢık olarak kaç  D. micans 
bireyinin  yiyim  yaptığı  hesaplanmıĢtır.  Bu  yiyim  alanları  için  hesaplanan  böcek 
miktarları  ile  ağaçkakan  oyuklarının  sayıları  karĢılaĢtırılarak  geçmiĢ  yıllara  ait 
etkinlik hesaplanmıĢtır. Bu etkinlik miktarı aktüel miktara eklenerek birikimli etkinlik 
hesaplanmıĢtır.  Bu  kuĢların  etkinliği  R.  grandis‟in  etkinliği  ile  karĢılaĢtırılmıĢtır. 
Yükselti  basamaklarına  ve  meĢcere  kuruluĢlarına  göre  bu  kuĢların  aktivitelerindeki 
değiĢiklikler değerlendirilmiĢtir. 
 
 
 
ġekil XX. Büyük alaca ağaçkakan, Dendrocopos major  
Bulgular ve TartıĢma 
Bu  araĢtırma  kapsamında  toplam  4289  ağaç  incelenmiĢ  ve  D.  micans‟ın  bu 
ağaçların %15‟ine zarar verdiği ve %9.9‟unda zararını sürdürdüğü tespit edilmiĢtir. 
Toplam 32831 D. micans bireyi değerlendirilmiĢtir. R. grandis‟in etkinliği, bulunduğu 
galerilerde  %86,  bulunduğu  deneme  alanlarında  %24  ve  tüm  alanda  %12  olarak 
hesaplanmıĢtır.  Ağaçkakan  türlerinin  bulundukları  alanlarda  %12.7  ve  toplam 
alanlarda  %5.3‟lük  aktüel    ve  %14.6  birikimli  bir  etkinliğe  sahip  oldukları 
saptanmıĢtır. Ağaçkakan oyukları 143 deneme alanından 57‟sinde tespit edilmiĢtir.  
Artvin‟de  1985,  Giresun‟da  1990  ve  Trabzon‟da  1998  yıllarında  baĢlatılan 
biyolojik mücadele çalıĢmalarında bugüne kadar üretilen yaklaĢık 5 000 000 adet R. 
grandis toplam 120 000 ha alana salıverilmiĢtir (Alkan 1985, 2000, Alkan ve Aksu, 

---

 
96 
1990,  Alkan-Akıncı  vd.  2004).  Böylece  R.  grandis  üretiminde  milyonlarca  dolar 
harcanarak  %12‟lik  bir  etkinlik  sağlanabilmiĢtir.  Oysa  ağaçkakanlar  hiçbir 
manupulasyon olmadan doğal yoldan %5.3‟lük bir  etkinlik sağlamaktadır.  
Deneme alanlarının  %24‟ü 700-1300 m‟ler arasına, %52‟si 1300-1700 m‟ler 
arasına  ve  %24‟ü  de  1700-1900  m‟ler  arasına  rastlamıĢtır.  Ağaçkakan  oyuklarının 
%34.7‟si  700-1300  m  arasında,  %43.5‟i  1300-1700  m  arasında  ve  %21.8‟i  1700-
1900  m  arasındadır.  Ancak  alınan  deneme  alanlarının  sayıları  dikkate  alındığında 
deneme  alanı  baĢına  ortalama  oyuk  yoğunluğunun  700-1300  m‟ler  arasında  37.1, 
1300-1700  m‟ler  arasında  21.9  ve  1700-1900  m‟ler  arasında  ise  23.3  olmaktadır. 
700-1300 m‟ler arasındaki oyuk sayısı diğer yükseltilere oranla %17 dolayında fazla 
olmuĢtur.  Oyuk  sayısının  böcek  yoğunluğuna  bağlı  olarak  da  değiĢebileceği  göz 
önüne  alınmalıdır.  Böcek  miktarlarının  bu  yükselti  basamaklarına  dağılımları 
sırasıyla  %14,  %57.8  ve  28.2‟dir.  Deneme  alanlarına  düĢen  ortalama  böcek 
miktarları ise yükselti basamaklarında sırasıyla 19.5, 37.5 ve 39 „dur.  
 Sonuç  olarak  birinci  yükselti  basamağında  deneme  alanına  düĢen  ortalama 
böcek  sayısı  19.5  iken  oyuk  sayısı/böcek  sayısı  oranı  1.91  olmaktadır.  Ġkinci  ve 
üçüncü  yükselti  basamaklarında  deneme  alanlarına  düĢen  ortalama  böcek  sayıları 
37.5  ve  39  olurken,  oyuk  sayısı/böcek  sayısı  oranı  0.58  ve  0.59  olmaktadır.  Bu 
durumda  700-1300  m‟ler  arasında  ağaçkakanların  etkinliği,  1300-1700  ve  1700-
1900  m‟ler  arasındakine  oranla  yaklaĢık  3  kat  daha  fazla  olmaktadır.  Tüm  bu 
sonuçlara bağlı olarak ağaçkakan yoğunluğunun 700-1300 m‟ler arasında daha fazla 
olduğu  ortaya  çıkmaktadır.  Bunun  en  önemli  nedeni,  bu  kuĢakta  yapraklı  ve  iğne 
yapraklı karıĢık veya saf ormanlarla diğer bitki türlerinin yakın alanlar içinde yoğun 
olarak bulunmasıdır.  
Ağaçkakan  türleri  yuva  ve  uyku  oyuklarını  hem  geniĢ  yapraklı  hem  de  iğne 
yapraklı ağaçların dikili kuru, kısmen kurumuĢ ve devrik bireylerinde açmaktadırlar. 
Ormandaki  silvikültürel  iĢlemler  sırasında,  belli  alanlarda  ağaçkakanların  yuva  ve 
uyku  oyukları  için  uygun  ağaçlar  bırakılmalıdır.  Dikili  kuru  ve  kısmen  kurumuĢ 
ağaçların  bulunduğu  yaĢlı  orman  parçaları    veya  mevcut  doğal  yaĢlı  ormanlar 
korunarak,  bu  kuĢların  yoğunluğu  arttırılabilir  ve  daha  fazla  harcama  yapmadan 
zararlı  böceklerle  mücadelede  daha  yüksek  bir  etkinlik  sağlanabilir.  Küçük 
ağaçkakanların  korunması  için  planlamanın,  geniĢ  yapraklı  ağaç  türlerinin  baskın 
olduğu  en  az  40  ha  büyüklüğünde  ve  en  fazla  200  ha‟a  bölünmüĢ  bir  ormana 
odaklanması  gerekmektedir  (Wiktander  et  al.  2001).  Tehlike  altındaki  bir  tür  olan 
alabaĢ  ağaçkakan  ile  ilgili  planlama  kararları,  yaĢlı  meĢelerin  korunmasına  ve 

---

 
97 
tesisine odaklanmıĢtır; gelecekte de oyuk açmaya uygun ağaçların bulundurulması 
dikkate alınmaktadır (Pasinelli 2000). Finlandiya‟da aksırt ağaçkakanın yok olmasını 
önlemek  için  ağaçkakanın  tercih  ettiği  geniĢ  yapraklı  orman  ağı  önerilmiĢtir 
(Virkkala et al. 1993). Ayrıca ağaçkakan türlerinin çeĢitliliği ile diğer orman kuĢları 
türlerinin sayısı arasında da pozitif bir iliĢki bulunmuĢtur (Mikushski et al. 2001). 
Ladin  ormanlarımızın  en  zararlı  kabuk  böceği  türü  konumundaki  Ips 
typographus  (L.)  (Coleoptera:  Scolytidae)‟un  zarar  yaptığı  ormanlardaki,  inceleme 
alanları içinde ağaçkakanların fazlasıyla etkin oldukları ve bu böceğin zarar verdiği 
ağaçlarda  D.  micans‟takine  oranla  çok  daha  fazla  oyuk  oluĢturdukları  tespit 
edilmiĢtir. Ancak, bir ağaç üzerindeki I. typographus miktarı D. micans‟a oranla çok 
daha fazla olduğundan tam bir değerlendirme için çok daha kapsamlı bir sayım ve 
hesaplamanın yapılması gerekmektedir. Ancak belirlenen ortalama böcek miktarları 
ile  bu  böceğin  zarar  verdiği  ağaçlar  üzerinde  gözlemlenen  oyuk  miktarları  bu 
kuĢların  I.  typographus  üzerinde  de  D.  micans‟takine  yakın  bir  etkinliğe  sahip 
olduklarını ortaya koymaktadır.  
 
 
6. Türkiye’de Orman Zararlıları ile Biyolojik Mücadele  
 
6.1. Çam Keseböceğine KarĢı Biyolojik Mücadelede  
Calosoma sycophanta L. (Coleoptera: Carabidae) Üretimi 
Lepidoptera  tırtıllarının  bir  avcısı  olarak,  Calosoma  sycophanta L.‟nın  önemi 
yıllardır  bilinmektedir.  Lymantria  dispar  (L.)  ve  Euproctis  chrysorrhoea  (L.)‟nin 
1900‟lerin baĢında New England‟daki kapsamlı salgınları sırasında C. sycophanta‟nın 
bu alanlara yerleĢtirilmesi için kararlı gayretler gösterilmiĢtir. Öncelikle Avrupa‟dan 
sağlanan 2364 avcı böcek, 1905 ve 1910 yılları arasında salıverilmiĢ ve yerleĢtirme 
baĢarıyla  sonuçlanmıĢtır  (Burgess  1911).    YerleĢmesinden  sonra,  bu  böceğin  yıllık 
yayılıĢı  ile  ilgili  ayrıntılı  çalıĢmalar  yapılmıĢtır  (Burgess  and  Collins  1915).  C. 
sycophanta  genç  larvalarının  hareketli  bir  kağıt  yüzey  üzerinde  aldığı  yolun 
çizilmesiyle,  besin  veya  uygun  nem  koĢulları  olmadan  bu  larvaların  1.7  mil  kadar 
yol  alabildikleri  belirlenmiĢtir  (Burgess  1911).  Mevcut  kaynaklardan  C.  sycophanta 
erginlerinin genellikle çok çevik ve atik olduğu (Burgess 1911; Burgess and Collins 
1915, 1917), bu türün yayılıĢının larva erginlerinin toprak yüzündeki hareketlerinin 

---