105
(zwłaszcza zaś aparat formalny węższego rachunku predyka
tów) nie odpowiadają potrzebom epistemologicznej analizy ję
zyka nauk empirycznych. Jakikolwiek werdykt w tej sprawie
byłby jednak przedwczesny.
Wróćmy obecnie do problematyki poznania teoretycznego.
Odstępując nieco od tradycyjnego porządku wykładu, uważam
za celowe omówić najpierw problematykę
konkretności
praw
dy, przekładając na koniec zagadnienie dialektyki prawdy ab
solutnej i względnej.
Mówiąc najprościej, dochodzenie do prawdy konkretnej jest
tym samym procesem, który nazywaliśmy dotąd
wypełnianiem
pojęcia. To zarazem proces powrotu od konkretu myślowego
do materialnego, od pojęcia do warunków jego realizacji. Pro
ces ten - jak wszystkie inne składające się na
czynną
stronę
odbicia - przebiega rów nolegle w poznaniu teoretycznym
i w materialnej praktyce przekształcania świata. Konkretyzacja
prawdy nie jest bowiem wyłącznie operacjąpoznaw czą, polega
ona raczej na stworzeniu warunków, w których
tendencja,
opi
sana uprzednio w abstrakcyjnym sądzie deontycznym, realizuje
się jako w sferze przedmiotowej. Dogodnym punktem wyjścia
do zobaczenia tej podwójnej (teoretycznej i praktycznej) istoty
zagadnienia konkretności prawdy może być analiza następują
cych tez Lenina, wziętych z jego pracy
Dziecięca choroba „ le-
wicowości ” w komunizmie.
„Cała rzecz polega obecnie na tym, aby komuniści każdego
kraju zupełnie świadomie uwzględnili zarówno podstawowe, za
sadnicze zadania walki z oportunizmem i «lewicowym» doktry
nerstwem, jak i konkretne właściwości, które znamionują tę wal
ką i n ie u c h ro n n ie zn am io n o w ać m u sz ą w k ażdym p o
szczególnym kraju, zgodnie z oryginalnymi cechami jego eko
nomiki, kultury, jego składu narodowościowego (Irlandia itp.),
jego kolonii, jego podziałów religijnych itd. itp. (...) Póki ist-
1 0 6 -----
nieją różnice narodowe i państwowe między narodami i kraja
mi - a różnice te będą się utrzymywały jeszcze bardzo a bard^
długo nawet po urzeczywistnieniu dyktatury proletariatu w ska
li światowej - poty jedność międzynarodowej taktyki komunj.
stycznego ruchu robotniczego wszystkich krajów wymaga nie
usuwania różnorodności, nie znoszenia różnic narodowych (jest
to w chwili obecnej marzenie niedorzeczne), lecz takiego stoso.
wania podstawowych zasad komunizmu (władza radziecka i dyk
tatura proletariatu), które by we właściwy sposób modyfikowa
ło te zasady w szczegółach, praw idłow o je dopasowywało,
przystosowywało do różnic narodowych i narodowo-państwo-
wych”. [Lenin 1978, t. 4, s. 111-112].
Przytoczone sformułowanie stanowi z dwóch powodów in
teresujący m ateriał do analizy epistem ologicznej. Po pierw
sze, znakom icie obrazuje proces w ypełniania pojęcia, w da
nym w y p ad k u je s t to p o ję c ie
dyktatury proletariatu.
Odnajdujem y tu znane ju ż nam przejście od sądu apodyktycz
nego („ruch kom unistyczny pow inien doprowadzić do urze
czyw istnienia dyktatury proletariatu we wszystkich krajach
św iata”, „dyktatura proletariatu jest n o rm aln y m stadium roz
wojowym w budow ie socjalizm u”) do sądu problematyczne
go („w danych w arunkach narodow ych w łaściw a jest taka
a taka forma dyktatury proletariatu”). Problematyczność owe
go sądu polega na tym, że brak tu odpowiedzi na pytanie, jaka
forma dyktatury proletariatu i w ja k ic h warunkach narodo
wych je st właściwa. Lenin określa jedynie pewne zadanie do
rozw iązania, bynajm niej jednak rozw iązania nie podaje. Nie
należy stąd wnosić, że sąd problem atyczny jest poznawczo ja
łowy. Zaw iera on nader istotną myśl, tę m ianowicie, że zada
nie, o którym mowa, jest rozw iązyw alne. Co więcej, wskazu
je właściwą drogę prowadzącą do rozwiązania: formułuje wiele
postulatów dotyczących światowego ruchu komunistycznego,
107
postulatów tych, dyskutowanych w całości cytowanej pracy
Lenina, nie ma tu zresztą potrzeby przytaczać.
A oto drugi powód, dla którego wybrałem rozważany frag
ment pracy Lenina. D ostarcza on paradygm atycznego przy
kładu sytuacji, w której praca teoretyczna - budow a rozw i
niętego p o ję c ia d y k ta tu ry p ro le ta ria tu - sp le c io n a je s t
z działalnością praktyczną, z tworzeniem warunków społecz
nych, w których pojęcie to będzie zrealizowane. Nie je st przy
padkiem, że Lenin nie próbow ał czysto teoretycznie dopaso
wać p o ję c ia d y k ta tu ry p ro le ta ria tu do s p e c y fic z n y c h
warunków narodow ych i ekonom icznych poszczególnych
państw czy krajów. Z daw ał sobie spraw ę z tego, że w danym
wypadku problem je s t nierozstrzygalny poza praktyką poli
tyczną określonej partii kom unistycznej.
M arksistowska teza o k o n k re tn o śc i p ra w d y znaczy -
w przyjętej tu perspektywie - tyle, iż w procesie poznania na
stępuje przechodzenie od abstrakcyjnych konstrukcji myślowych
do ich realizacji w sferze przedmiotowej, przy czym przy każ
dej takiej realizacji samo pojęcie ulega wzbogaceniu, wypełnia
się. Proces ten może być kontynuowany w nieskończoność.
Zarysowany powyżej obraz wymaga istotnej korektury, je
żeli zauważyć, że proces wypełniania pojęcia ulega niekiedy
gwałtownemu przerwaniu; dalsze modyfikacje pewnych pojęć
lub teorii okazują się niecelowe, rozważany ciąg poznawczy gubi
się w ślepym zaułku. Z taką sytuacją mielibyśmy do czynienia,
gdyby badania empiryczne prowadzące do odkrycia ekaglinu
zaowocowały odnalezieniem pierwiastka o cechach radykalnie
różnych od przewidzianych przez Mendelejewa, pierwiastka,
który mimo to zająłby tę samą kratkę w układzie okresowym,
jaką obecnie wypełnia gal. Wiemy, rzecz jasna, że w historii
wypełniania tablicy Mendelejewa do tego typu konfuzji nie do
szło (jeżeli pominąć raczej kontrowersyjną sprawę odkrycia 15
Dostları ilə paylaş: |