Microsoft Word birja isinin t?Skili v? Idar? Ediln?SI. doc
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
üçün, Moskvanın hökumət dairələrində etiraf edirlər ki, Rusiyanın neft şirkətləri raq və ranın hökumət məmurları ilə həmin ölkələrin neft və neft məhsullarını beynəlxalq bazara qeyri-leqal çıxarmaq məqsədilə gizli əməkdaşlıq mövcuddur (ona baxmayaraq ki, BMT beynəlxalq terrorizmi dəstəklədikləri və kütləvi silahı əldə etmək cəhdlərinə görə raq və ranın üzərinə məhsul satmağa və onlara bu və digər işdə yardım etməyə embarqo qoymuşdur). Təbiidir ki, hələ 70-ci illərdə başlamış bütün proseslər ayrı-ayrı dövlətlərin daxili bazarları və ümumən dünya bazarlarında neft və neft məhsullarına tələb, təklif və qiymətlərin düzgün müəyyənləşdirilməsi və idarə olunması imkanlarını qat-qat azaldır. Eyni zamanda bazarın özəyini təşkil edən elementlərdə tərəddüdlər və onlarla əlaqədar qeyri- müəyyənliklər bazar münasibətləri vasitəsilə bir-biri ilə bağlı olan subyektləri daha sabit satış bazarları axtarmağa və neft və neft məhsullarının istehsalı və satışı üzrə fyuçers əqdlərinin birja ticarəti sistemini yaratmağa sövq etmişdir. Bəllidir ki, kommersiya kontraktlarını alıb-satdıqda, tərəflər məhsulları həqiqətən göndərmək, yəni sövdələşmənı başa çatdırana qədər müəyyən vaxt əldə edirlər. Həmin müddət ərzində istehsalçılar müqavilə şərtinə görə məhsullarının alınacağına əmin olaraq, öz istehsalını rahat səmərəli planlaşdırır, təşkil edir və məhsulu lazımi keyfiyyət və kəmiyyətdə əqddə göstərilən vaxt ərzində əvvəlcədən müəyyən edilmiş yerə çatdırırlar. Təxminən iyirmi il bundan əvvəl Nyu-Yorkun əmtəə birjasında mazut və dizel yanacağı ilə əlaqədar ticarət sövdalaşmaları aparılmağa başlamışdır. Həmin birja təcrübə topladıqca dizel yanacağı əqdlərinin bağlanmasında marağı olan tərəfləri daha çox cəlb etdiyi aşkar olunmuşdur. Nyu- Yorkun əmtəə birjasında yalnız bir gün ərzində neft və neft məhsulları üzrə 20-dən – 40 minə kimi müqavilələr bağlanır. 1980-ci ilin ortalarından isə Nyu-York əmtəə birjasında etilləşdirilmiş benzin üzrə kontraktların bağlanılması və alınıb satılması sistemi tətbiq edilmişdir. Sonralar onlar etilləşdirilməmiş benzin müqavilələri ilə əvəz olunmuşdur. Lakin xam neft üzrə fyuçers əqdlərinin genişləndirilməsi nəticəsində həmin birja xeyli güclənmiş və çox saylı neft sənayeçiləri və topdan satıcılarının kömək və dəstəyini qazanmışdır. Həmin qarşılıqlı həvəsləndirilən fəaliyyət əmtəə birjasında fyuçers əqdlərinin real məhsula dəyişdirilməsi və bu yeni şəraitdə tərəflərin özləri məhsulgöndərmə şərtləri, neftin növləri və qarşılıqlı hesablamalar ilə əlaqədar daha da genişləndirilmişdir. Səkkiz il keçdikdən sonra ilk dəfə neft və neft məhsulları əqdləri Sinqapur beynəlxalq valyuta birjasında peyda oldu. Avropada isə 80-ci illərin sonundan Rotterdamın opsion və fyuçers birjasında dizel yanacağı və neftin «brent» növü üzrə ticarət həyata keçirilir. Londonun beynəlxalq neft birjası 1981-ci ildə yaranmışdır. Mövcud statusuna görə həmin birja mənfəətsiz və məhdud təminatlı (məsuliyyətli) təşkilatdır. Bu birjanın idarəedici orqanı on iki nəfərdən ibarət direktorlar şurasıdır. Onlardan səkkiz nəfəri tam üzvlərdən, biri yerli üzvlərdən, ikisi seçilmiş direktorların özləri tərəfindən seçilir, nəhayət bir nəfər birjanın ixracat direktoru vəzifəsinə təyin olunur. London beynəlxalq neft birjasında ticarət açıq qaydada broker çalalarında – xüsusi işçi yerlərində çalışan brokerlərin iştirakı ilə həyata keçirilir. Tərəflər arasında hesablaşmaları isə London hesablaşma palatası, yəni Beynəlxalq əmtəə hesablaşması palatasının filialı həyata keçirilir. London neft birjasının üzvləri beynəlxalq səviyyədə bank, ticarət və neft sənayesi sahələrində tanınmış qabaqcıl broker şirkətlərində təmsil olunurlar. Bütün dünyada neft və neft məhsulları üzrə fyuçers və opsion əqdləri qiymət risklərinin sığorta edilməsi və ya alver məqsədilə istifadə olunur. 7.2. Fyuçers ticarətində texniki təhlil Azərbaycan Respublikasında bazar iqtisadiyyatına keçid azı 1991-ci ildə bəyan edilməsinə baxmayaraq, ölkəmizdə bu proses çox ləng gedir. Ölkəmizdə bu işin uzadılması dövlətçilik və milli mənafelərimizə ciddi ziyan vurur. Çünki iqtisadiyyat və əhalinin vəziyyəti qan itirməkdə olan xəstəni xatırladır: vaxtında tədbir görülməzsə onların daxili imkanları tükənər və məhvə və ya dönülməz prosesə gətirib çıxara bilər. Belə ki, indiyənə kimi ölkəmizdə bazar iqtisadiyyatının təşkili, idarə edilməsi və işləməsinə bilavasitə təsir göstərən infrastruktur şəbəkələri tam formalaşmayıb və bəziləri heç yoxdur. Misal üçün Azərbaycan Respublikasında indiyənə kimi fyuçers bazarları və onların tərkib hissələri olan fyuçers birjaları yaradılmayıb, əmtəə və digər növ birjalarda bu kimi sövdələşmələr aparılmır. Onu qeyd edək ki, fyuçers sövdalaşmalarının əsasını forvard qiymətlərinə uyğun bağlanmış forvard sazişləri (əqdləri) təşkil edir. Forvard qiymətləri (forward price) tərəflər arasında bağlanmış müqaviləyə əsasən müəyyən vaxtdan sonra göndəriləcək məhsulun qiymətlərinin təzahürüdür. Bu kimi sövdalaşmaların digər şərtləri və incə məsələləri rəsmi surətdə forvard əqdlərində (forward contract) təsdiqini tapırlar. Beləliklə, forvard əqdi istehsalçı və bilavasitə alıcı, ola bilsin istehsalçı və vasitəçi kimi kommersiya kombinasiyaları sövdələşmələri nəticəsində, qarşılıqlı razılığa uyğun meydana çıxmış gələcək ticarət əməliyyatlarını qanulaşdıran hüquqi müqavilə sənədidir. Həmin kontrakt iki tərəfmüqavil tərəfindən müvafiq qaydada təsdiq edilir və onun şərtlərinə uyğun bir tərəf digər tərəfə əvvəlcədən razılaşdırılmış qiymətlə müəyyən miqdar və təyin Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|