moliya tizimi bu real iqtisodiyotning faoliyat ko'rsatish shart-sharoit-
larini belgilab beradi. Bozor m unosabatlari sharoitida iqtisodiyotni
tarkibiy qayta qurishda, moddiy va n o m oddiy resurslarni taqsimlashda
h a m d a pul o qim lari o q ilo n a sa rflan ish ida m o liy a tiz im i m u h im
ahamiyat kasb etadi.
Hozirgi davrda moliya tizim i real iqtisodiyotni rivojlantirish,
ijtimoiy m u am m o lam i hal qilishga qaratilgan chora-tadbirlar, dastaklar
ham da moliya institutlarining barch a b o ‘g‘inlari faoliyatining yig'in-
disidan iborat. Shuning uchu n jam iyatni ja m o a t — siyosiy hayotida
oqilona m uvozanatni saqlab turish, u n i rivojlantirishda, davlat organ-
larining barcha b o ‘g‘inlari o'rtasida m unosabatlarni y o ‘lga q o ‘yishda
moliyani boshqarish ju da m urakkab h am d a puxta ishlab chiqilgan
moliya tizimini talab etadi.
M am lakatim izda moliyani boshqarish eng a w a l o davlatimizning
oliy qonunchilik organlari to m o n id an amalga oshiriladi. 0 ‘zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasiga asosan moliyani boshqarish oliy
qonunchilik organlari hisoblangan Oliy Majlisning ikki palatasiga, ya’ni
Senat va Quyi Qonunchilik Palatasiga yuklatilgan. Bunday boshqaruv
eng a w a lo davlat budjetini ko‘rib chiqish, uni tasdiqlash h a m d a budjet
ijrosini tasdiqlashda yuzaga chiqadi. Oliy Majlis b u n d a n tashqari
soliqlar, yig‘imlar, bojlar va boshqa majburiy t o ‘lovlar t o ‘g ‘risidagi
qonunlarini ko ‘rib chiqadi va tasdiqlaydi.
Moliyani boshqarishda oliy qonunchilik organlaridan biri 0 ‘zbe-
kiston Respublikasi Prezidenti devoni hisoblanadi. Amaldagi qo n u n -
chilikka asosan Prezident devoni to m o n id an m am lakatdagi moliya
siyosatini olib borish, iqtisodiyot tarm oqlarini rivojlantirishda soliqlar
bo ‘yicha imtiyozlar berish yuzasidan 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezi-
dentining Farm onlarini qabul qilish uch u n takliflar kiritadi.
Moliyani boshqarishda 0 ‘zbekiston Respublikasi Hisob Palatasi
m uhim o ‘ringa ega. Ushbu organga asosan davlat budjeti va budjetdan
tashqari ja m g ‘arm alar mablag‘larining harakatini m aqsadli nazorat
qilish yuklatilgan. Bundan tashqari, qabul qilingan qonunlam i moliyaviy
nuqtayi nazardan ekspertiza qilishni amalga oshiradi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga asosan m am lakatim izda
moliyani boshqarishda ju d a katta vakolatlar 0 ‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar M ahkam asiga yuklatilgan. U shbu vakolatli organ to m o n id a n
davlat budjetini ishlab chiqish, un in g ijrosini n azorat etish h am da
mam lakatim izda moliya, pul, kredit va fond bozorida yagona siyosat
olib boriladi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar M ahkam asi m am -
7 — O.Yu. Rashidov va bosh.
97
lakatdagi barcha vazirliklar va idoralaming moliya faoliyatini nazorat
qiladi va tartibga solib turadi.
Biz yuqorida t a ’kidlab o ‘tgan moliyani boshqarishdagi um um iy
boshqaruvdan tashqari uni aniq amalga oshiruvchi tezkor(operativ
boshqaruv) moliya apparati mavjud. M amlakatimizda moliyani bosh-
qarishni joylarda ijro etuvchi barcha tashkiliy tuzilm alarning jamlamasi
moliya apparatini tashkil etadi.
Agar biz moliyani boshqarishning um umiy va tezkor sohalarini
um um lashtirsak, u holda moliyani boshqarish tizimini shakllantirib
uni quyidagi chizmada ko‘rishimiz mumkin.
M oliya tizim ida 0 ‘zbekiston Respublikasi M oliya vazirligi m uhim
o ‘rin egallaydi. Buning asosiy sababi, Moliya vazirligi nafaqat moliya
siyosatini ishlab chiqib, uni amalga oshiradi, balki o ‘z vaqtida davlat
ijroiya organlari tom onidan bajarilishini bevosita nazorat etadi. Moliya
ni boshqarishda Moliya vazirligiga amaldagi qonunchilikka asosan
quyidagi vazifalarni bajarish yuklatilgan:
— m anfaatd o r vazirliklar va idoralar bilan birgalikda milliy iqtiso-
diyotni rivojlantirish yuzasidan qisqa ham d a uzoq m uddatli reja-
taxm inlarni ishlab chiqishda ishtirok etadi;
— m am la k a t oliy ijroiya organlari bilan birgalikda davlatning
markazlashgan pul mablag‘lari resurslariga bo ‘lgan ehtiyojini aniqlaydi
va uni davlat ham da mahalliy budjetlar o'rtasida taqsimlash yuzasidan
takliflar ishlab chiqishda ishtirok etadi;
— davlat budjetining loyihasini tayyorlash yuzasidan ishni tashkil
etadi, mahalliy budjetlar u c h u n umumdavlat soliqlaridan ajratmalari
m e ’yorlari loyihasini ishlab chiqadi, ajratiladigan subvensiya hamda
dotatsiyalarning miqdorini belgilaydi;
— davlat budjeti va budjetdan tashqari jam g 'arm alarning ijrosini
t a ’m inlaydi;
— D avlat Soliq Q o'm itasi bilan birgalikda soliq tizimi va soliq
siyosatini takomillashtirish yuzasidan takliflar ishlab chiqishda ishtirok
etadi;
— m anfaatdor vazirliklar, idoralar va kom paniyalar bilan birgalikda
narx-navo siyosatini (ta ’riflar, imtiyozlar) aniqlashda ishtirok etadi;
— D avlatning qisqa h a m d a uzoq m uddatli obligatsiyalarni m uo-
m alaga c h iq a rish va u larn i joylashtirish b o ‘y ich a takliflar ishlab
c hiqadi;
—
milliy qim m atli q o g 'o z la r bozorini shakllantirish va uning
faoliyatini takomillashtirish yuzasidan takliflar ishlab chiqadi;
— m am lakatda sug‘urta faoliyatini takom illashtirish yuzasidan olib
boriladigan ishlarda ishtirok etadi va nazorat qiladi;
— Vazirlar M ahkamasining topshirig‘i va vakolati b o ‘yicha xalqaro
m oliya tashkilotlari (Xalqaro V aluta fondi, X alqaro Tiklanish va
T araqqiyot Banki va boshqalar) bilan ham korlikni amalga oshiradi;
— 0 ‘zbekiston Respublikasining tashqi davlat qarzdorligi yuzasidan
dasturlar loyihasini ishlab chiqadi va boshqalar. 0 ‘zbekiston Respub-
likasi M oliya vazirligi o ‘ziga yuklatilgan vazifalarni o ‘zining tarkibiy
b o ‘g ‘inlari orqali amalga oshiradi. Bu tarkibiy tuzilishni 5-chizm ada.
Shuni t a ’kidlash lozimki, O 'zbekiston Respublikasi M oliya vazirligi
va u n in g joylardagi bo‘g ‘inlari o ‘z faoliyatini «Budjet tizimi t o ‘g ‘ri-
sida»gi Q onuniga asosan tashkil etadi ham d a am alga oshiradi.
O ‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotiiung b ozor m unosabatlariga
bosqichm a-bosqich o'tishi va yangi soliq q o n u n in in g qabul qilinishi
natijasida davlat darom adlarida soliqlar va yig‘im larning aham iyatini
oshirishga t a ’sir ko ‘rsatdi. Soliq qonunchiligini takom illashtirish va
davlat budjetiga darom adlar tush u m in i oshirish m aqsadida Moliya
vazirligi tarkibidan maxsus vakolatga ega b o ‘lgan m arkazlashgan soliq
organlari tizimini tashkil etishga katta ehtiyoj sezildi.
0 ‘z b e k isto n Respublikasi Oliy Kengashi 1991-yil 14 -iy u n d a
« 0 ‘zbekiston Respublikasi davlat soliq organlari t o ‘g ‘risidagi nizom »ni
tasdiqladi. Ushbu nizomga asosan Vazirlar M ahkam asining 1991-yil
12-avgustida 217-sonli « 0 ‘zbekiston Respublikasi davlat soliq organlari
to ‘g ‘risida»gi qarori qabul qilindi. Ushbu qon un chilik asosida soliq
organlarining mustaqil davlat soliq xizmati sifatidagi faoliyati boshlandi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat Soliq Q o ‘m itasining m aqom i, uning
asosiy vazifalari, funksiyalarining doirasi va faoliyatining kengayishi
natijasido 1994-yil 14-yanvarda 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
« 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar M ahkam asi qoshidagi Davlat bosh
soliq boshqarmasini O'zbekiston Respublikasi Davlat Soliq Q o ‘mitasiga
aylantirish to ‘g ‘risida»gi Farm oni qabul qilindi. Ushbu farm onni amalga
oshirish uchun O'zbekiston Respublikasi Vazirlar M ahkam asining 1994-
yil 18-m artda « 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq q o ‘mitasini tashkil
etish va faoliyat ko‘rsatishi masalalari t o ‘g ‘risida»gi 114-sonli qarori
qabul. qilindi. Ushbu m e ’yoriy hujjatga asosan 0 ‘zbekiston Respublikasi
Davlat Soliq Qo'm itasi m am lakatim izda soliq va bojxona siyosatini
amalga oshirish ham da davlatning iqtisodiy m anfaatlarini va mulkiy
huquqlari himoyasini ta ’minlash sohasidagi davlatning vakolatli organi
ekanligi belgilab qo‘yildi.
Dostları ilə paylaş: |