QəRİbov asəF ƏZİzov anar

14.5. Auksion ticarət 
 
Auksion  -  əmtəə  tədavülünün  həyata  keçirilməsinə 
şərait  yaradan  vasitəçilik  fəaliyyətinin  xüsusi  növüdür.  Birja-
lardan  fərqli  olaraq  auksionlar  daimi  yox,  fərdi  xüsusiyyətlərə 
malik  olan  real  əmtəələrin  satışı  ilə  vaxtaşırı  məşğul  olan 
vasitəçi  ticarət  mərkəzləridir.  Auksionlarda  ticarət  açıq  torqlar 
metodu ilə həyata keçirilir. 
Auksionların növləri. Regionların əhatə miqyasına görə 
auksionlar iki növə ayrılır: milli və beynəlxalq. Ən çox yayılan 
auksion  əmtəələri  aşağıdakılardır:  dəri,  yuyulmamış  yun,  iri 
buynuzlu heyvanlar, at, dəniz balığı, tütün, çay və s. 
Auksionlar-müvafıq  binaları  (xidmət  otaqları),  avadan-
lığı və ixtisaslı kadrları olan kommersiya təşkilatlarıdır. Səhm-
dar cəmiyyət formasında yaradılan auksionlar daha geniş yayıl-
mışdır. Çox vaxt bunlar müəyyən növ əmtəələrin ticarətini in-
hisara alan iri şirkətlərdir. Onlar əsasən alış qiymətlərini diktə 
etməklə istehsalçılardan əmtəələri öz hesablarına alırlar, onları 
topdan  satışla  məşğul  olan  vasitəçilərə  satırlar  və  qiymət  fər-
qindən irəli gələn mənfəəti əldə edirlər. Bu auksionlar həm də 
müstəqil  istehsalçılardan  əmtəələri,  sonradan  satmaq  üçün, 
komission  əsaslarla  alırlar.  İri  auksionlar  həm  də  xammal  əm-
təələrinin  mükəmməlləşdirilməsi  üzrə  öz  istehsallarına  malik 
olurlar-məsələn, tədarükçülərdən alınan  yaş  dərinin  aşılanması 
üzrə.  Bu  cür  auksionlarda  ticarət  alıcıların  iştirakı  ilə  açıq 
keçirilir. 
Başqa auksionlar, əmtəələrin komissiya şərtləri əsasında 
yenidən satışı ilə məşğul olan, mükafatlarını satıcılardan, bəzən 

---

223 
 
həm də alıcılardan alan ixtisaslaşmış broker firmalarıdır. Alıcı-
ların  və  satıcıların  özləri  bu  cür  auksionlarda  iştirak  etmirlər, 
onların  göstərişlərini  müəyyən  edilmiş  səlahiyyətlər  çərçivə-
sində  brokerlər  həyata  keçirirlər.  Bəzən  bu  auksionları  qapalı 
adlandırırlar. 
Auksion ticarətin təşkili və texnikası.
 
Vaxtaşırı fəaliyyət 
göstərən  auksionlar  bir  qayda  olaraq  torqların  keçirilməsi 
qrafikini  nəşr  etdirirlər  və  ya  əvvəlcədən  bu  haqda  tədarük-
çülərə və ənənəvi alıcılara xəbər verirlər. 
Tədarükçülərdən  alınan  əmtəələr  ya  yubanmadan  növ-
lərə  ayrılırlar,  ya  da  əlavə  olaraq  satışqabağı  mükəmməlləşd-
irilirlər.  Növlərə  ayırmalar  əmtəələrin  keyfiyyəti  üzrə  aparılır. 
Eyni keyfiyyətli əmtəələr partiyalar
 
(lotlar) üzrə növlərə ayrılır. 
Hər lotdan nümunələr  götürülür.  Lotdakı  əmtəənin  miqdarı bu 
əmtəə  növünün  satışı  adətindən  asılı  olur.  Məsələn,  norkanın 
bir  lotunda  300  dəri,  karakulun  bir  lotunda  –  500-ə  qədər  və 
daha  çox  dəri  olur  və  s.  Hər  lota  nömrə  verilir  və  onların 
auksion satışı bu nömrələr üzrə həyata keçirilir. Uyğun keyfiy-
yətə  malik  lotlar  otrinq  adlanan  daha  iri  partiyalarda  komp-
lektləşdirilir. Otrinqlərdən də nümunələr götürülür. 
Əmtəələrin  növlərə  ayrılması  başa  çatdıqdan  sonra 
auksion  tərkibi  və  nömrəsi  göstərilməklə  lotların  kataloqunu 
nəşr  edir.  Kataloqlar,  auksionun  keçirilmə  tarixi  və  şərtləri 
göstərilməklə,  ənənəvi  alıcılara  göndərilir.  Alıcılar  nümayiş 
etdirilən əmtəələrlə yaxından tanış olmaq, onları maraqlandıran 
lotların nömrələrini və gözlənilən qiymətləri kataloqlarda qeyd 
etmək  üçün,  bir  qayda  olaraq,  auksiona  tez  gəlirlər.  Yeyinti 
məhsullarının auksionlarında alıcılar üçün dequstasiyalar təşkil 
olunur. 
Auksionun  əsas  mərhələsi  peşəkar  auksionçu  və  onun 
köməkçisi tərəfindən aparılan torqdur. Torqların həyata keçiril-
məsinin bir neçə üsulu vardır. 

---

224 
 
Qiymətin  qalxması  auksionu.  Qiymətlərin  qalxması 
auksionu  səsli  və  səssiz  aparıla  bilər.  Səsli  auksionda  auksi-
onist  növbəti  lotun  nömrəsini  (lotun  nömrəsi  eyni  zamanda 
işıqlı lövhədə nümayiş etdirilir) və ilkin qiymətini olan edir və 
soruşur:  "Kim  daha  çox?"  Alıcılar  hər  dəfə  qiyməti  torqların 
keçirilməsi  qaydalarında  qeyd  edilmiş  minimal  əlavədən  az 
olmayan  miqdarda  qaldırırlar.  Minimal  əlavələrin  miqdarı 
lotun  ilkin  qiymətinin  1,0%-dən  2,5%-nə  qədər  olur.  Əgər 
qiymətin növbəti qaldırılması  baş  vermirsə auksionist üç dəfə: 
“Kim  daha çox?” sualını təkrar edir, çəkici vurur və elan edir 
ki, lot qiyməti son qaldırana satıldı. Auksionçunun köməkçiləri 
hansı  lotun,  hansı  qiymətə,  hansı  alıcıya  satıldığını  qeyd 
edirlər. 
Alıcıların  əvvəlcədən  sözləşməsi  nəticəsində  hər  hansı 
bir  lota  maraq  göstərilməməsi  səbəbindən  müəyyən  edilmiş 
auksion  satış  qiymətinə  nail  olmaq  mümkün  olmazsa, 
auksionist  səbəb  göstərmədən  lotu  torqdan  çıxara,  bir  müd-
dətdən sonra onu yenidən satışa təqdim bilər. 
Səssiz  (kar)  auksion  zamanı  auksionçu  lotun  minimal 
qiymətini  elan  edəndən  sonra,  alıcılar  qiymətin  müəyyən 
edilmiş  hədd  miqdarında  qaldırılması  üçün  auksionçuya  şərti 
işarə verirlər. Auksionçu alıcının adını çəkmədən hər dəfə yeni 
qiyməti elan edir. Əgər auksionçunun üç dəfə "Kim daha çox?" 
sualına şərti işarə verən  olmasa, lot və  ya  əşya axırıncı siqnal 
verən  alıcıya  satılır.  Səssiz  torqun  keçirilməsi  alıcının  adının 
gizli  saxlanmasına  imkan  verir.  Bu  növ  auksionlar  əsasən 
incəsənət  əsərlərinin  və  qiymətli  əşyaların  satışı  zamanı  təşkil 
edilir. 
Qiymətin  aşağı  salınması  auksionu.  Bəzi  auksionlar 
əvvəlcədən  elan  edilmiş  ilkin  qiymətin  qabaqcadan  müəyyən 
edilmiş  miqdarda  azaldılması  ilə  keçirilir.  İştirakçılardan  kim 
birinci "Hə" desə, əmtəə lotunu o alır. 

---

225 
 
Qiymətin  aşağı  salınması  ilə  keçirilən  bəzi  auksionlar 
avtomatlaşdırılmışdır.  Daha  aşağı  qiymətlər  hər  dəfə  lövhədə 
göstərilir.  Lotu  birinci  “Hə”  deyən  və  ya  lövhədə  qiymət 
dəyişməsini  dayandıran  elektrik  düyməni  birinci  basan  alır. 
Alıcı torqun iştirakçısının yerində blokada edilmiş yanan lampa 
ilə müəyyən edilir. 
Avtomatlaşdırılmış  torq  həm  də  qiymətin  qalxması  za-
manı  tərbib  edilir.  Qiymət  qalxdıqca  alıcılar  elektrik  düyməni 
buraxır. Torqu düyməni son olaraq buraxmayan alıcı udur. 
Bir  qayda  olaraq  auksion  torqları  sürətlə  keçirilir.  Bir 
saat  ərzində  300  -ə  qədər  lot  satıla  bilər.  Avtomatlaşdırılmış, 
xüsusilə qiymətlərin aşağı salındığı, torqlarda satış daha sürətlə 
keçirilir - bir saat ərzində 450-600 lot satıla bilər. 
Müqavilələrin sənədləşdirilməsi ausionistin köməkçiləri 
tərəfindən  aparılmış  qeydlər  əsasında  auksionun  müdiriyyəti 
tərəfindən  həyata  keçirilir.  Əmtəələrin  satıcıları  (komitentlər) 
və  alıcıları  nümunəvi  müqavilələri  imzalayırlar.  Komitentlər 
satdıqları  əmtəələrin  pullarmı  alır,  alıcılar  isə  aldıqları 
əmtəələrin  tam  dəyərini  (və  ya  avans)  ödəməklə  onları  auk-
sionun  qaydalarına  uyğun  müəyyən  edilmiş  müddətdə  anbar-
dan aparırlar. 
Auksionlar, kommersiya təşkilatı olaraq, avans vermək-
lə əmtəə tədarükçülərini kreditləşdirə bilərlər. Alıcılar əmtəələ-
ri auksiondan kommersiya krediti əsasında ala, onların haqqını 
əmtəələr satıldıqca və ya istifadə edildikcə ödəyə bilərlər. 
Auksion ticarət tədavül xərclərini azaltmağa, əmtəələrin 
satışını  region  üçün  optimal  sayıla  biləcək  qiymətlərlə  həyata 
keçirməyə və beləliklə də həm satıcı, həm də alıcı üçün kifayət 
qədər optimal şərait yaratmağa imkan verir.