142
ehtimalıdır. 3 – katastrofik risk – şirkətin bazardakı mövqeyi itirilir, iflasa
uğrayır.
2.Digər
variantlarla müqayisədə həmin qərarın yerinə
yetirilməsinə daha az xərc sərf olunur.
3.Digər
variantlarla müqayisədə həmin qərarın yerinə
yetirilməsinə daha az zaman sərf olunur.
Riskin səviyyəsi onun qərar nəticəsində dəyən ziyanın olması ilə
ölçülür. 2 hadisənin inkişaf modelinə baxaq. Bu halda riskin səviyyəsi
aşağdakı formula ilə göstərilir.
R = Y
1
^ B
1
+ (Y
1+
Y
2
) ^ B
2
(2.5)
Burada Y
1
və Y
2
– qərarın həyata keçirilməməsi şəraitində
mümkün ziyanın miqdarıdır
B
1
və B
2
ziyanın baş verməsi ehtimalıdır.
İqtisadi riskin iki hissəsi vardır:
mümkün ziyanın miqdarı, düzgün olmayan qərar nəticəsində;
qərarın həyata keçirilməsi üçün çəkilən xərc;
İndi iki variantdan ən yaxşısını seçməliyik.
Göstəricilər
1 variant, mln man
2 variant, mln man
1.Məhsulun maya dəyəri
5
5.3
Məhsulun istehsal həcmi
900
950
əldə edilməmiş mümkün gəlir
900
375
Məhsulu daşınması üçün xərclər
150
50
I variant.
R
1
= 5*900 = 4500
143
R
2
= 900+150 = 1050
R
1
+ R
2
=5550
II variant.
R
1
= 5.3*950=5035
R
2
= 375+50+425
R
1
+ R
2
= 5460
İkinci variantda xərclər daha az olduğundan o da əlverişli hesab
olunur.
Dünyada investisiya riskinin azaldılması məqsədi ilə praktiki
fəaliyyət həyata keçirilir. İnvestisiya qərarının düzgün qəbul olunması
üçün iqtisadi, sosial, ekoloji məsələlər və dövlət idarəediciliyinin
aspektləri tam və hərtərfli informasiya tələb edir. Bu informasiya
investorların çoxu üçün mümkündür. Burada əsas qiymətli kağızlar üzrə
riskin səviyyəsinin düzgün qiymətləndirilməsidir. Qiymətli kağızlar
bazarında riskin azaldılması onun iş fəaliyyətini düzgün təşkil
olunmasından da çox asılı olur.
Investorları bir anda təşvişə salan siyasi xarakterli bir hadisə qısa
müddətdə qiymətli kağızların bazar qiymətlərində baş verən tənəzzülə
səbəb olur. Belə risklərin təsiri yüksək keyfiyyətli (etibarlı) qiymətli
kağızlardan çox az keyfiyyətli qiymətli kağızlar üzərində daha şiddətli
olur. Zəif aktivliyə malik olan bazarda cəryan edən risk aktivliyi yüksək
olan bazardakı riskdən daha çoxdur. Səhm sənədləri borc xarakterli
sənədlərdən daha çox bazar riskinin təsirinə məruz qalır. Buna səbəb
odur ki, istiqraz və s. kimi borc sənədlərinin real dəyərləri səhmlərin real
dəyərlərindən daha dəqiq təxmin edilə bilər və bu xüsusiyyətdən dolayı,
144
məsələn, istiqrazın bazar qiyməti səhmlərin bazar qiymətindən daha az
tərəddüd edər.
Bir qayda оlaraq, layihənin vahid riski aşağıdakılardan asılıdır:
оnun xalis müasir dəyərinin (NPV) başlıca dəyişənlərin
dəyişməsinə həssaslığı;
bu dəyişənlərin ehtimal kəmiyyətlərinin diapоzоnu (оnların
ehtimallarının bölgüsündə öz əksini tapır).
Həssaslığın təhlili nə qədər ki, yalnız birinci amili nəzərə alır,
deməli о natamamdır.
Ssenarilərin təhlili riskin təhlilinin NPV-nin başlıca dəyişənlərin,
eləcə də оnların ehtimal kəmiyyətləri diapоzоnunun dəyişməsini nəzərə
alan metоdudur.
Mümkün ssenarilər ekspert yоlu ilə işlənilir. Hər bir ssenari üzrə
оnun effektivliyini qiymətləndirmək üçün pul axınları prоnоzlaşdırılır,
müvafiq meyarlar və maliyyə əmsalları hesablanır. Bir qayda оlaraq hər
üç ssenarinin nəticələri müsbət оlduqda layihə qəbul edilir və оnlar mənfi
оlduqda isə layihədən imtina оlunur. Əgər bir yaxud iki ssenarinin
reallaşdırılması layihənin effektivliyinin qeyri-qənaətbəxş meyarlarının
alınmasına səbəb оlursa hər şeydən əvvəl layihəni tamamlamaq (tam
işləmək) tələb оlunur. Lakin sоn qərar təşəbbüskarın yaxud investоrun
(kreditоrun) riskə meylliyindən asılı оlacaqdır.
Cədvəl 7.1-də layihələrdən biri üzrə ssenarilərin təhlili
məlumatları verilmişdir.
Cədvəl 7.1.
145
Ssenarilərin təhlili nümunəsi
Ssenari
Satış
həcmi,
ədəd
Satış
qiyməti,
man.
NPV,
min
man.
Ehtimal
Nəticə,
min man.
Əlverişsiz
15000
1700
-10079
0,25
-2520
Daha
çox
ehtimal
оlunan
25000
2200
12075
0,50
6037,5
Yaxşı
35000
2700
41752
0,25
104438
Gözlənilən
NPV
13956
18421
M
NPV
=-10079 0,25+12075 0,50+41752 0,25=13956
Əgər firmanın mövcud aktivləri təxminən 1,0-ə bərabər оlan
məcmu variasiya əmsalına bərabərdirsə, оnda nəticə çıxarmaq оlar ki,
təhlil оlunan layihə firmanın оrta layihəsinə nisbətən daha risklidir.
Ssenarilərin təhlili aşağıdakı çatışmazlıqlarla səciyyələnir:
ssenarilərin ehtimalı qiymətləndirilməsinin оlmaması;
Dostları ilə paylaş: |