Şəhərin aşağı məhəllələrindən, dəniz sahilindən başımızı qaldırıb yuxarı
baxacayıq - çətin anlarımızda ucalardan uca tanrıya üz tutacayıq. Bir də Şəhidlər dağına,
onun əbədi məşəllərinə tapınacayıq...
…Və bu saflaşma, təmizləşmə, müqəddəsləşmə anlarında qəlblərimizə kədərlə
bərabər ümid, işıq, həyat duyğuları da dolacaq...
Yanvar, 1991
YENƏ SÖZ, SÖZ...(FFRİ?)
Bəla burasındadır ki, daha sözlərə inanmırıq. İttifaq müqaviləsinin müzakirəsi
gedir, tərəflərin mövqeləri dəqiqləşdirilir, müddəalar və maddələrə əl gəzdirilir. Buna
görə də adama elə gəlir ki, hamı müəyyən mətnlə razıdır. Bəs kim təminat verə bilər ki,
həmin mətn məhz gələcək İttifaqın əsasıdır, daha gözdən asılan növbəti pərdə, söz
oyunu deyildir; elə pərdə, elə oyun ki, onların arxasında, Oruelin romanında olduğu
kimi, bir-birilə daban-dabana zidd anlayışlar, tamam başqa niyyət və məqsədlər durur.
Axı əvvəlki sovet konstitusiyalarında da respublikaların hətta İttifaqdan çıxmaq,
ayrılmaq hüququ da daxil olmaqla gözəl sözlər və nəcib, ədalətli, xeyirxah müddəalar
az deyildi. Amma nəinki Stalin, hətta Brejnev və Xruşşov dövründə də kimin ağzı nə idi
ki, ayrılmağa can atsın, bu bir yana, bunu sadəcə olaraq dilinə gətirsin? Adamın dilini
dibindən çıxarardılar. Yoxsa, indi biz məhz bu məsələdə keçmiş davranış tərzindən
uzağa getmişik?! Bilirəm, o dəqiqə etiraz edib deyəcəklər: «Axı dövlət əsrlər boyu
qurulmuşdur», «...minillik tarixi olan dövlətimiz var”. Bağışlayacaqsınız, hansı dövləti
deyirsiniz? Axı lap son iki əsrədək Rusiya dövlətinin bir tarixi, Qafqazın öz tarixi,
Türküstanın da öz tarixi olmuşdur. Bir halda ki, bugünkü dövlətimizi çar imperiyasınıi
varisi kimi başa düşürlər, onda qoy zəhmət çəkib nala-mıxa vurmadan açıq-saçıq
bildirsinlər... Odur ki, mətləb nədirsə gəlin mərd-mərdana ondan danışaq, bol-bol
vədlər verməyək, xam xəyallara qapılmayaq, yalanlara uymayaq. Etimad ruhu -
razılaşmaların sözlərindən də, mətnindən də qat-qat vacibdir. Yaxşı, bəs siyasi
mənəviyyatımızı qanunlarda, müqavilələrdə, sazişlərdə təsbit edilmiş hüquq və
vəzifələrə uyğunlaşdırmaq mümkün olacaqmı? Yetmiş ilin acı təcrübəsi kütlələrin
şüuruna uyğunsuzluq fenomeni - söz ilə əməlin uyğunsuzluğu, dəm vurulan niyyətlə
həyata keçirilən niyyətin uyğunsuzluğu, yaxud sadəcə desək, yalan və riyakarlıq
fenomeni yeritmişdir. Elə nəsillər tərbiyə edib yetişdirmişdir ki, indi onlar, demək olar,
heç nəyə inanmır və demək olar, kimsəyə bel bağlayıb etibar etmirlər. Bu və ya digər
xadimin saxta şan-şöhrəti olsa-olsa alayarımçıq bir şeydir, bu məşhurluq sözlərə
əsaslanır və tez bir zamanda da yox olub gedə bilər -- quruca sözlərdən yapılıb axı.
Deyirlər ki, üslub insanın özüdür, onun aynasıdır. Amma üslub həm də cəmiyyətin
göstəricisidir. Bürokratik tərzdə düşünmək və ya yaşamaqla yanaşı, boşboğazlıq və
bəlağət də cəmiyyətimizin üslubuna çevrilmişdir.
Cəmiyyət sözçülüyə, cümləpərdazlığa, ibarəbazlığa mübtəla olmuşdur. Biz
sözlərin içində az qala boğuluruq və Yer kürəsinin altıda bir hissəsini gurultulu,
təmtəraqlı nitqlərdə,boş-boş sözlərdə batırmağa hazırıq.
Nə şirin sözdür «Azadlıq» sözü. Nə qəşəng kəlmədir «Suverenlik» kəlməsi.
Gəlin, ölkənin adını yenidən fikir süzgəcindən keçirək: Suveren Azad Respublikalar
İttifaqı. Nəyi pisdir? Bəs əslində nə dəyişəcək?
İndi özünüz deyin, «SSRİ» abreviaturasındakı «S»lərdən biri («Sosialist») istər
elmi, real, yetkin sosyalizm olsun, istər xoşsifətli,istərsə qaşqabaqlı sosyalizm olsun,
fərqi yoxdur, hər hansı bir sosializm üçün özlüyündə təminat verirdimi? Qaraqabaq
olmağına qaraqabaq idi - amma sosyalizmin bura nə dəxli var? Əgər başqa bir vaxtda
kiminsə ağlına yaltaq bir ideya -- ölkənin adına daha bir «S» hərfi əlavə edib, onu Sovet
Sosialist Stalin Respublikaları İttifaqı adlandırmaq ideyası gəlsəydi, cınqırını çıxarıb
buna etiraz bildirməyə cürət edə bilərdilərmi? Əsla yox! Belə isə necə inanasan ki,
Stalin sosializmi kökündən qazılıb atılmışdır, bir halda ki, yenə də sözlər
ruhlandırıcıdır,amma elə bu sözlər bəyan olunan zaman qan tökülür, öz raketlərimizlə
öz şəhərlərimizə od-alov yağdırılır, haqq-ədalət uğrunda «çarpışan mübarizlər» kimi
qələmə verilənlər yadfikirlilərə divan tuturlar, müxtəlif xalqlara müxtəlif münasibət
bəslənməsi kimi sərsəm faşist ideyası dirçəldilir - sən demə, cəllad xalqlar və qurbanlıq
xalqlar varmış və belə olan surətdə “mənfur» xalqı ömürlük qara siyahıya salmaq, onun
müsibətləri, iztirabları, məhrumiyyətləri barədə əsla düşünmədən, müxtəlif demokratik
nəşrlərin səhifələrində onu mənəvi terrora məruz qoymaq, öz dəlil-sübutlarını,öz
həqiqətlərini yaymaq üçün ona hər cür əngəl törətmək olar.
Bizim nəslin uşaqlıq, yeniyetmə və kənclik çağları- - ömrümüzün ən yaxşı illəri -
üçüncü dünya müharibəsinin - üstəlik nüvə müharibəsi təhlükəsinin mənhus kabusu
altında keçdi. Demə,qarşımıza illər boyu bizi qorxutduqları uydurma xarici təhlükə və
imperialist təcavüzü yox, vətəndaş müharibəsinin kabusu çıxacaqmış.Özü də
Azərbaycan torpqlarına, sovet təbliğatın beynimizə yeritdiyi kimi, Türkiyə və ya İran
deyil, qulağımızın dibindəki qonşumuz -- SSRİ üzrə müttəfiqimiz göz dikibmiş..