Wykład nauk platona. Didaskalikos
Yüklə 133,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 5 I NFORMACJE WSTĘPNE
I. K WESTIA AUTORSTWA D
W tradycji rękopiśmienniczej Didaskalikos przypisywany jest nieznane- mu bliżej autorowi o imieniu Alkinoos. W XIX stuleciu niemiecki uczo- ny Freudenthal uznał, że prawdziwym autorem tego dzieła jest jednak nie Alkinoos, lecz Albinus ze Smyrny (gr. ), filozof średnioplatoński (z II wieku po Chr.) ze szkoły Gajusza. Jego zdaniem w rękopisach – a ściś- lej w kodeksie Parisinus Graecus 1962, s. XI, fol. 146 – na skutek błędu w pisowni imię Albinusa zostało mylnie zastąpione imieniem Alkinoosa – greckie zastąpiono greckim i w efekcie zamiast otrzymano 1 . Swoją tezę Freudenthal oparł jednak głównie na doktrynalnej zbieżności Prologos, krótkiego pisma Albinusa, którego autorstwo w tym przy- padku nie ulega wątpliwości, z Didaskalikos. Według niemieckiego uczone- go oba utwory mają taki sam charakter, a główną ich cechą jest eklektyzm – w obu pismach znajdują się te same, zaczerpnięte z filozofii Perypatu i Stoi, idee filozoficzne, do tego wyrażone w tym samym stylu. Potwierdzenie swo- jej teorii znajduje Freudenthal w świadectwach Proklosa, Jamblicha, Stoba- josa oraz Tertuliana. Tezę Freudenthala poparł polski filolog klasyczny Sinko 2 . Sinko, stwier- dziwszy daleko idącą zbieżność doktrynalną Didaskalikos oraz De Platone et eius dogmate Apulejusza z Madaury, uznał, że u podstaw obu dzieł legło ja- 1 J. Freudenthal, Der Platoniker Alkinous und der falsche Alkinoos, „Hellenistische Studien”, III, Berlin 1879, s. 241-327 (s. 275). Badany przez Freudenthala rękopis – to kodeks Parisinus Graecus 1962, s. XI, fol. 146, a sam tekst przedstawia się nastę- pująco: A 2 T. Sinko, De Apulei et Albini doctrinae Platonicae Adumbratione, Cracoviae 1905. 6 Alkinous kieś zaginione pismo Gajusza, o którym różne starożytne świadectwa, w tym autorów analizowanych przez Freudenthala, wspominają jako o filozofie pla- tońskim i jednym z najwybitniejszych nauczycieli tej filozofii 3 . Zdaniem Sinki zarówno Apulejusz, jak i Albinus byli uczniami tegoż Gajusza. Polski uczo- ny za Freudenthalem uważa, że Albinus, zgodnie ze świadectwem Galena z De libriis propriis, wykładał w Smyrnie doktrynę Gajusza w połowie II wieku po Chr (ok. 152 roku) 4 . Apulejusz, zdaniem Sinki, miał przebywać w tym czasie w Atenach 5 . Późniejsi uczeni na ogół nie kwestionują stanowiska Freudenthala w spra- wie autorstwa Didaskalikos. Do wyjątków należy uczony włoski M. Giusta, który podał w wątpliwość stanowisko niemieckiego badacza 6 . Giusta odrzucił zasugerowaną przez Freudenthala hipotezę błędu paleograficznego w imieniu autora Didaskalikos jako bardzo wątpliwą 7
binus, znany jako filozof średnioplatoński z II wieku oraz niekwestionowany autor Prologos, nie mógł być autorem Didaskalikos, bo przeczy temu analiza doktrynalna świadectw Jamblicha, Tertuliana i Proklosa o Albinusie oraz Pro- logos, którego Albinusowego autorstwa nie kwestionuje. Przeanalizowawszy wymienione świadectwa, Giusta doszedł do wniosku, że przypisywane w nich Albinusowi poglądy nie występują w Didaskalikos 8 . Z porównania Prologos (niebudzącego wątpliwości co do swego autora) z Didaskalikos (wątpliwym pod względem autorstwa) wyprowadza wniosek, że występują między nimi zbyt duże różnice doktrynalne, przy nielicznych podobieństwach (których źró- deł upatruje w rozpowszechnionej już podówczas szkolnej tradycji platońskiej lub w jakichś wspólnych źródłach doksograficznych), by można było oba dzieła 3 Tamże, s. 41-43. 4 Tamże, s. 1 i 43. Freudenthal umieszcza pobyt Galena w Smyrnie w zimie na prze- łomie roku 151 i 152 po Chr.: J. Freudenthal, Der Platoniker Alkinous..., s. 242. Dil- lon umiejscawia pobyt Galena w Smyrnie między rokiem 147 a 157: J. Dillon, The Middle Platonists, New York: Ithaca 1977, s. 266. C. Mazzarelli przyjmuje rok 149: C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos. L’Alcinoo dei manoscritti o il medioplato- nico Albino?, „Rivista di Filosofia Neo-Scolastica”, 72, 1980, s. 606-639 (s. 608). 5 T. Sinko, De Apulei et Albini doctrinae..., s. 42. 6 M. Gusta, o ?, „Atti dell’Accademia delle Scienze di Torino, Classe di Scienze morali, storiche e filologiche”, XV, 1960- -1961, s. 167-194 (s. 194). 7 Tamże, s.169-172. 8 Tamże, s. 172-180. Informacje wstępne
7 W YKŁAD NAUK
P LATONA
przypisać jednemu autorowi 9 . To wszystko każe włoskiemu uczonemu odrzu- cić tezę Freudenthala o Albinusowym autorstwie Didaskalikos. Giusta uważa, że autorem Didaskalikos był nie Albinus, ale występujący w rękopisie Parisi- nus Graecus 1962 Alkinoos, nieznany bliżej filozof stoicki z II wieku, którego skłonny jest utożsamić z Alkinousem wymienionym w Bibliotece Focjusza oraz w Vitae Sophistarum Filostratosa 10 . Stanowisko Giusty kwestionujące autor- stwo Albinusa poparł Whittaker 11 . Tezy obu naukowców, Giusty i Whittakera, sprzeczne z dotychczasową opinią, zmusiły innego uczonego włoskiego, Mazzarellego, do ponownego rozważenia tematu autorstwa Didaskalikos. Mazzarelli przestudiował jesz- cze raz wszystkie starożytne świadectwa mówiące o Albinusie, a mianowi- cie świadectwa Galena, Tertuliana, Stobajosa (Jamblicha), Proklosa, Pry- scjana, Efraima Syryjczyka, a także średniowieczny Kanon bizantyjski oraz Codex Parisinus Graecus 1962. Wyniki swoich badań przedstawił w arty- kule L’autore del Didaskalikos. L’Alcinoo dei manoscritti o il medioplato- nico Albino? 12 . Najstarszym tekstem, w którym wymienia się imię Albinusa, jest świa- dectwo Galena z De libris propriis 13 . Galen wspomina tu o swoim pobycie w Smyrnie, dokąd udał się, by słuchać wykładów lekarza Pelopsa oraz Albi- nusa (tego ostatniego nazywa platonikiem). Liczył podówczas, jak sam poda- je, trzydzieści sześć lat. Zdaniem włoskiego badacza mogło to być w 149 roku po Chr. 14 Mazzarelli wziął pod uwagę jeszcze inny fragment Galena. Galen pisze w nim, iż po skończeniu czternastu lat pobierał nauki u filozo- fów z rodzimego miasta, których imion nie podaje. Przede wszystkim uczył się u jakiegoś ucznia stoika Filopatra, ale przez krótki czas również u które- goś z uczniów Gajusza (zbyt zajętego sprawami politycznymi, by mógł wię- cej czasu poświęcić na nauczanie) 15 . Mazzarelli obliczył, że mogło to mieć 9 Tamże, s. 180-186. 10 Tamże, s. 191-194. Swoje stanowisko Giusta podtrzymuje także w: I dossografi di etica, vol. II, Torino 1964-1967, s. 535-538. 11 J. Whittaker, Parisinus Graecus 1962 and the Writings of Alkinous, „Phoenix”, XXVIII, 1974, s. 320-354; 450-456. 12 C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos , s. 606-639 . 13 Galenus, De libris propriis, c. II, p. 97, 6-11 Müller (XIX, 16 Kühn). 14 C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 608. 15 C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 608. Galenus, De cogn. an. morb., c. VIII, p. 31; 23-32, 3 Marquardt (V, 41 Kühn). Informacje wstępne 8 Alkinous miejsce w latach 143-144. Ponieważ Galen nie podaje imienia owego ucznia Gajusza, Mazzarelli nie sądzi, by mógł być nim Albinus ze Smyrny czy któ- ryś z bardziej znanych reprezentantów szkoły Gajusza 16 .
– na początku 28 rozdziału tego dzieła, przytaczając poglądy Albinusa na temat metempsychozy 17 . Zgodnie z tym świadectwem Albinus miał doktrynę wędrówki dusz przypisywać nie pitagorejczykom, a Hermesowi Trismegi- stosowi. Mazzarelli uważa jednak, że jest to raczej pogląd samego Tertuliana aniżeli Albinusa. W drugim fragmencie, a mianowicie w końcu 29 rozdziału swego dzieła, Tertulian, polemizując z teorią metempsychozy i krytykując je- den z ważniejszych dowodów Platona na nieśmiertelność duszy przedstawio- nych w Fedonie, a mianowicie dowód z przeciwieństwa życia i śmierci 18 , wy-
mienia Albinusa jako tego, który za bardzo zawierzywszy Platonowi, nie za- uważył, że życie i śmierć zbyt radykalnie się wykluczają, by mogły przechodzić w siebie, jak chciał Platon. Albinus mianowicie przyjął (błędnie, zdaniem Tertuliana), iż przeciwieństwem życia jest śmierć, a skoro z życia przechodzi się do śmierci, uznał przeto za konieczne, by ów proces miał również swoją odwrotną drogę – ze śmierci do życia. Sam Tertulian tymczasem uznaje wpraw- dzie istnienie par przeciwieństw, podważa jednak pogląd, jakoby musiały się one rodzić jedne z drugich. Wbrew Albinusowi uważa, że życie i śmierć, jako absolutnie różne od siebie, radykalnie się wykluczają 19 . Imię Albinusa pada również w świadectwie Stobajosa, dotyczącym Jam- blicha i jego nauki o duszy. Albinus pojawia się tu jako wyznawca poglądu, że powodem wcielenia duszy ma być błąd popełniony przez wolną wolę 20 . Czterokrotnie wspomina Albinusa Proklos w swoich komentarzach do dialogów Platona, raz w komentarzu do Państwa, trzy razy w komentarzu do Timajosa. W komentarzu do Państwa pisze o nim jako jednym z najważniej- szych platoników, którzy zrozumieli prawdziwy sens mitu Era z tegoż dzie- ła 21
16 C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 608. 17 Tamże. Tertulian, De anima, 28, 1. 18 Patrz: Platon, Fedon, 70 C – 72 D. 19 C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 608-609. Tertulian, op. cit., 29, 4. 20 C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 609. Stobajos, I 375, 10 Wachsmuth. 21 C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 609. Proclus, In Platonis Rem Publi- cam commentarii, II, 96, 10-15 Kroll. Informacje wstępne 9 W YKŁAD NAUK
P LATONA
temat platońskiej kwestii stworzenia świata 22 . W tym samym komentarzu do Timajosa Proklos wymienia Albinusa razem z Gajuszem. Tym razem mówi o ich wykładni sposobów, które Platon miał stosować przy przedstawianiu swojej nauki. Według nich Platon wykorzystywał bądź ścisłą metodę nauko- wą, bądź zadowalał się prawdopodobieństwem, stosownie do sposobu istnie- nia rzeczy, którymi się zajmował w swoim wykładzie – zgodnie z zasadą, że sposób prowadzenia rozumowania powinien być adekwatny do sposobu ist- nienia rzeczy 23 . Trzeci raz w Proklosowym komentarzu do Timajosa pojawia się imię Albinusa w kontekście nauki o nieśmiertelności duszy. Proklos wy- mienia Albinusa (obok innego platonika, a mianowicie Attyka) jako tego, który przypisuje Platonowi pogląd, zgodnie z którym tylko racjonalna część duszy jest nieśmiertelna, podczas gdy części nieracjonalne są śmiertelne. Mazzarelli zbadał łacińskie świadectwo Pryscjana o Gajuszu i niejakim La- winiuszu. Imię tego ostatniego występuje tu w drugim przypadku (Lavini). Włoski uczony za Freudenthalem 24 przyjmuje, iż pod łacińskim imieniem Lavinius kry- je się nie kto inny, jak tylko Albinus, którego imię w greckim dopełniaczu AL- BINOY zostało przez Pryscjana przekręcone na LAVINI 25 .
Syryjczyka, który wymienia Alkinousa jako autora jakiegoś nieznanego skąd- inąd pisma traktującego o niecielesnym 26 .
C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 610. Proclus, In Platonis Timaeum commentaria, I, 219, 2-11 Diehl. Co do stanowiska Alkinousa patrz: Dadaskalikos, XIV, 169, 32-34. 23 C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 610, Proclus, In Platonis Timaeum commentaria, I, 340, 24-341, 1 Diehl. 24 J. Freudenthal, Der Platoniker Alkinous und der falsche Alkinoos, „Hellenische Studien”, Heft III, Berlin 1879, s. 275. 25 C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 611. Priscianus, Solutiones eorum de quibus dubitavit Chosroes Persarum rex, In Plotini Enneades, 553b, 30-33 Dübner. 26 C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 611. Ephraim Syrus, Prose Refutations of Bardisan, Marcion and Mani, tłumaczenie z syryjskiego na angielski przez C.W. Mitschell, Londyn 1921, vol. II, p. III. Informacje wstępne Yüklə 133,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|