X fəSİL. Beynəlxalq vergi HÜququ



Yüklə 40,16 Kb.
səhifə1/5
tarix27.12.2022
ölçüsü40,16 Kb.
#97953
  1   2   3   4   5
vergi huququ


X FƏSİL. BEYNƏLXALQ VERGİ HÜQUQU
10.1. Beynəlxalq vergi münasibətlərinin (ikiqat vergi qoymanın aradan
qaldırılmasının) beynəlxalq hüquqi tənzimlənməsinin bərqərar olması
10.2. Beynəlxalq vergi hüququnun anlayışı və təyinatı
10.3.Beynəlxalq vergi hüququnun prinsip və metodları
10.4.Beynəlxalq vergi hüququnun mənbələri
10.1. Beynəlxalq vergi münasibətlərinin

(ikiqat vergi qoymanın aradan qaldırılmasının) beynəlxalq

hüquqi tənzimlənməsinin bərqərar olması
354. Beynəlxalq vergi münasibətlərinin beynəlxalq hüquqi tənzimlənməsi müəyyən bir tarixi dövr keçmişdir. Beynəlxalq vergi münasibətlərinin universal səviyyədə beynəlxalq hüquqi tənzimlənməsi səyləri XX əsrin 20-ci illərinin əvvəllərinə təsadüf edir. Bu səylər Millətlər Liqası dövründən başlamış, BMT çərçivəsində, eləcə də regional qurumlarda, o cümlədən İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatında davam etmişdir.
Lakin ayrı-ayn dövlətlər arasında vergi münasibətlərinin beynəlxalq hüquqi tənzimlənməsi isə daha erkən dövrlərə təsadüf edir. Beynəlxalq ticarət münasibətlərinin inkişafında maraqlı dövlətlər müvafiq dövr üçün xarakterik olan beynəlxalq sülh müqavilələrində vergi münasibətlərinin tənzimlənməsini də nəzərdə tuturdular. Buna misal olaraq Türkiyə və Rusiya arasında bağlanmış Kiçik-Qaynarca sülh Müqaviləsində (1774), vergi məsələləri üzrə inzibati yardımı nəzərdə tutan Belçika-Fransa (1843), Belçika-Hollandiya (1845), birbaşa vergilər haqqında Prussiya-Saksoniya (1869), ikiqat verginin aradan qaldırılması haqqında Prussiya-Avstriya (1899) və s. müqavilələr qeyd edilə bilər.
Vergi qoymanın xüsusi əhəmiyyətini nəzərə alaraq vergi normaları hətta Müharibə qanunları və quru ərazidə müharibənin aparılması adətləri haqqında 1907-ci il IV Haaqa Konvensiyasında da təsbit edilib. Qeyd edilir ki, əgər ərazini tutan tərəf həmin ərazidə öz nəfinə vergi, rüsum və yığımlar nəzərdə tutarsa, bu tədbirlər vergi qoyma sferasında mövcud qaydalara uyğun olmalıdır (m.48).
Vergi normaları Versal sülh Müqaviləsində (1919), Şpisbergen haqqında 1920-ci il Paris Müqaviləsində. RSFSR ilə Persiya arasında 1921-ci il Müqaviləsində və s. təsbit olunmaqla müxtəlif vergi münasibətlərini tənzimləmişdir.
1920-ci ildə Beynəlxalq maliyyə (Brüsel) konfransında müzakirə obyekti olan ikiqat vergiqoyma problemi 1921-ci ildən Millətlər Liqasının diqqət mərkəzinə gətirilir. 1921-1945-ci illərdə Millətlər Liqasının Maliyyə məsələləri üzrə Komitəsi bu sahədə təsis edilmiş Ekspertlər Qrupunun hesabatlarını qəbul edir. Komitənin 1923-1927-ci illər ərzində davam edən sessiyaları nəticəsində Qrup tərəfindən
- birbaşa vergilərə münasibətdə ikiqat vergiqoymanın qarşısının alınmasına dair ikitərəli razılaşma;
- vərəsəlik öhdəliklərinə münasibətdə ikiqat vergiqoymanın qarşısının alınmasına dair ikitərəli razılaşma;
- vergiqoyma ilə əlaqədar inzibati yardım haqqında ikitərəfli razılaşma;
- vergiqoyma məqsədləri üçün dövlətlər arasında sahibkarlıq gəlirlərinin bölüşdürülməsinə dair Nümunəvi konvensiya (1933) layihələri hazırlanır.
Konvensiyalar müzakirə üçün üzv və qeyri-üzv dövlətlərə təqdim edilir.


355. BMT təsis edildikdən sonra məsələnin həlli BMAT-nin əsas orqanlarından olan İqtisadi və Sosial Şura (ECOSOC) həvalə edilir. İqtisadi və Sosial Şuranın 1946-cı il 2 (III) Qətnaməsi ilə Maliyyə Komissiyası təsis edilir. Komissiya maliyyə sahəsində, xüsusilə, onun hüquqi, inzibati və texniki aspektləri ilə bağlı araşdırmalar aparmalı və Şuraya bununla bağlı tövsiyələrini təqdim etməli idi. Lakin müxtəlif səbəblərdən problemin həlli ilə bağlı fəaliyyət əsasən Avropa Əməkdaşlıq Təşkilatına keçirilir.

356. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı çərçivəsində Əmlaka və mirasa görə ikiqat vergiqoymanın qarşısının alınmasına dair Konvensiya layihəsi 1966-cı ildə dərc edilir. Maliyyə Komitəsi 1976-ci ildə 1963-cü il tarixli İkiqat vergiqoyma Konvensiyasının layihəsinə yenidən baxıldıqdan sonra onu qəbul edir. Təşkilatın 1977-ci ildə qəbul etdiyi Gəlir və əmlaka görə ikiqat vergiqoymanın aradan qaldırılması haqqında Model Konvensiyasının dərc edilməsi xüsusi olaraq qeyd edilməlidir. 1977-ci ildə qəbul edilmiş İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı Şurasının Tövsiyəsində qeyd edilir ki, gəlir və əmlaka görə ikiqat vergiqoymaya dair ikitərəfli konvensiyaların bağlanması, müasir dövrün tələblərinə cavab verməyən konvensiyalara yenidən baxılması, həmçinin yeni konvensiyaların hazırlanması zamanı onların rəsmi təfsiri də daxil olmaqla Model Vergi Konvensiyalarına uyğunlaşdırılması iqtisadi sahədə əməkdaşlıq üçün əlverişli şərait yaradır.

357. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı ilə yanaşı ikiqat verginin aradan qaldırılması ilə bağlı tələblər Latın Amerikası Azad Ticarət Assosasiyası (LATFA) çərçivəsində də həyata keçirilib. 1976-cı ildə LATFA ölkələri, üzv ölkələr və regional kənar ölkələr arasında ikiqat vergiqoymanın qarşısının alınması üçün meyarlar qəbul edir.
Subregional səviyyədə 1971-ci il Kartahena Razılaşması; And subregionaldan kənar digər ölkələr arasında ikiqat vergiqoymanın qarşısının alınması haqqında Model Konvensiya; həmçinin And qrupu çərçivəsində ikiqat vergiqoymanın qarşısının alınması haqqında Konvensiyanı qeyd etmək lazımdır.


358. Problemin daha geniş beynəlxalq hüquqi həlli Avropa üçün xaraqterikdir. Buna misal olaraq, Avropa Şurası çərçivəsində tərtib edilmiş vergi münasibətləri üzrə qarşılıqlı inzibati yardım haqqında (1955) Konvensiya qeyd edilə bilər. 1972-ci il Danimarka, Fillandiya, İslandiya, Norveç, İsveç tərəfindən Vergi münasibətlərində inzibati yardım haqqında Konvensiyaya 1973-cü il və 1976-cı illərdə düzəlişlər edilir. 1983-cü ildə Danimarka, Fillandiya, İslandiya, Norveç və İsveç tərəfindən bağlanmış gəlir və əmlaka görə Skandinaviya Konvensiyası həmin dövlətlərin iqtisadi inteqrasiyasında növbəti mərhələ kimi qiymətləndirilməlidir.

359. Heç şübhəsiz ki, regional hüquqyaratma sferasındakı əməkdaşlıq yumuşaq hüquq formasında olsa da, universal tənzimetməyə gətirib çıxarmalı idi. ECOSOC-un 486 (XVI) 1953-cü il qətnaməsində qeyd edilir ki, istər inkişaf etmiş ölkələr, istərsə də inkişafda olan dövlətlər tərəfindən verilən vergi güzəştləri xüsusi investor üçün böyük praktik əhəmiyyət kəsb edir. Bu qətnamə ilə inkişafda olan dövlətlərə tövsiyə edilir ki, birtərəfli qaydada və yaxud da xüsusi müddəalara malik vergi sazişləri bağlamaqla xarici investisiyalardan gəlir vergisi yalnız həmin gəlirin əldə edildiyi ölkədə alınmış olsun. Bu tövsiyə Beynəlxalq Ticarət Palatası tərəfindən də müdafiə edilir.
1950-ci illərin ortalarında inkişafda olan ölkələrin sayının artması və xarici investisiyaların böyük bir hissəsinin inkişafda olan ölkələrə axması nəticəsində BMT ikiqat vergiqoyma məsələsinin tənzimlənməsinə yenidən müraciət etməli olur.


360. BMT çərçivəsində müzakirələr zamanı qeyd edilir ki, beynəlxalq ikiqat vergiqoymanın qarşısının alınması və ya aradan qaldırılması eyni əsasda eyni vergi ödəyicisinin iki və ya daha artıq ölkədə oxşar vergilər ödəməyə cəlb edilməsi əmttə və xidmət mübadiləsinə, eləcə də kapitalın və şəxslərin hərəkətinə ciddi maneələr törədir.
Bu problem beynəlxalq investisiya mühiti ilə sıx bağlı olduğundan bəzi mütəxəssislər belə bir fikir irəli sürürlər ki, ikitərəfli vergi konvensiyalarının başlıca məqsədi vergi ödəyicilərinin (birbaşa və dolayı vergilər də daxil olmaqla) ikiqat vergilərə qarşı tam müdafiə edilməsi, eləcədə beynəlxalq ticarət və investisiya hərəkətinə maneə olan halların qarşısının alınmasıdır. Belə razılaşmalar, o cümlədən beynəlxalq səviyyədə vergi ödəyiciləri arasında ayrı-seçkiliyin qarşısını almaq, həmçinin beynəlxalq əməliyyatların həyata keçirilməsinin davam edə biləcəyi çərçivədə səmərəli hüquqi və maliyyə şəraitini yaratmaq məqsədi daşıyır. Beləliklə, vergi razılaşmaları inkişafda olan ölkələrin tərəqqisi istiqamətində məqsədlərin reallaşması üçün əlverişli olmalıdır. Bununla yanaşı, vergi razılaşmalarında vergi orqanlarının arasında əməkdaşlığı inkişaf etdirmək vəzifəsi də qoyulur.


361. İkiqat vergiqoymanın aradan qaldırılması istiqamətində xüsusi tədbirlər 1960-cı illərə təsadüf edir. Dövlətlərarası iqtisadi mübahisələrin ayrılmaz tərkib hissəsi kimi ikitərəfli vergi konvensiyalarının bağlanması təcrübəsi genişlənir. 19565-ci ilə qədər yalnız çox az sayda müqavilə inkişaf etmiş və inkişafda olan ölkələr arasında bağlanmışdı. Qeyd etdiyimiz kimi, BMT çərçivəsində hüquq yaradıcılığı prosesinə İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının rəyləri əhəmiyyətli təsir etmiş olur. Təşkilatın Maliyyə Komitəsinin bu məsələ ilə bağlı rəydə qeyd edilir ki, ənənəvi vergi konvensiyaları müəyyən mənada inkişafda olan dövlətlər üçün nəzərdə tutulmamışdır. Komitə həmçinin qeyd edirdi ki, əsas məsələ ondan ibarətdir ki, kapital ixrac edən ölkələrin öz aralarında ticarət və investisiya münasibətlərinin inkişafı və inkişafda olan dövlətlər və kapital ixrac edən ölkələr arasımda iqtisadi əlaqələrin yüksək səviyyədə qurulması baxımından əhəmiyyətli hesab etdikləri vergi konvensiyaları yetərli səviyyədə bu işə təsir göstərə bilmir. Sənayeləşmiş ölkələr arasında bağlanan hazırki müqavilələr bəzən rezident ölkədən gəlirdən imtina etməyi tələb edir. Əksər hallarda isə rezident ölkə mənbə ölkəsi kimi çıxış edir. Belə qayda inkişafda olan dövlətlər və sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr arasında tətbiq edilə bilməz. Məsələ ondadır ki, inkişafda olan dövlətlər və inkişaf etmiş dövlətlərdə əldə olunan gəlirlər kifayət qədər fərqlənir. Buna baxmayaraq müvafiq vergi konvensiyalarında təsbit edilən bir sıra müddəalardan həm kapital ixrac edən ölkələr, həm də inkişafda olan dövlətlər arasında bağlanan müqavilələrdə də geniş istifadə edilir.

362. Inkişaf etmiş dövlətlər və inkişafda olan dövlətlər arasında ikitərəfli vergi müqavilələrinin bağlanması praktikasına BMT-nin İqtisadi və Sosial Şurası tərəfindən xüsusi əhəmiyyət vermişdir.
ECOSOC 1967-ci il 4 avqust tarixli, 1273 (XLIII) saylı Qətnaməsilə müxtəlif iqtisadi inkişaf səviyyəli dövlətləri, regional və vergi sistemlərini bərabər səviyyədə təmsil edən və namizədliyi dövlətlər tərəfindən irəli sürülən, lakin “öz şəxsində fəaliyyət göstərən” vergi orqanlarının məmurlardan ibarət “ad hoc” (ekspert) İşçi Qrupu təsis edir. İşçi Qrupunun əsas vəzifəsi vergi münasibətlərinin tənzimlənməsi sahəsində maraqlı olan beynəlxalq təşkilatlarla müvafiq məsləhətləşmələrin aparılması vasitəsilə inkişaf etmiş və inkişafda olan ölkələr arasında vergi müqavilələrinin bağlanılması prosesinin sadələşdirilməsi, onların təkminləşdirilməsi, bir sözlə nümunəvi mexanizmin təsis edilməsi olmuşdur. Qrupun vəzifələrindən biri də müvafiq vergi konvensiyalarının hər iki qrup dövlətlər üçün məqbul ola bilməsi bə həmin ölkələrin maraqlarının tam formada qorunması məqsədilə əsas prinsip və metodların işlənib hazırlanması olmuşdur.
İlk növbədə ekspertlər qrupu müvafiq kateqoriya dövlətlər arasında ikitərəfli müqavilələrin əsas prinsiplərini müəyyən edirlər.
BMT Model Konvensiyasının hazırlanması üzrə işçi qrupunun fəaliyyəti dövlətlərlə yanaşı, bilavasitə beynəlxalq təşkilatlar: Beynəlxalq Valyuta Fondu, Dünya Bankı, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı, Amerika Dövlətləri Təşkilatı, Beynəlxalq Ticarət Palatası və digərləri tərəfindən də dəstəklənmişdir.


363. BMT Model Konvensiyasının yekun mətni 1979-cu ildə (Cenevrədə) qəbul edilir. Beynəlxalq ikiqat vergiqoyma məsələlərini davamlı olaraq tədqiqat etmək üçün İqtisadi və Sosial Şura 1980-cı ildə Ekspertlər Qrupunun adını dəyişdirərək Vergi münasibətləri sahəsində əməkdaşlıq üzrə “ad-hoc” ekspert Qrupu (Ad Hoc Grop of Eperts on İnternational Copperation in Tax Matters) kimi müəyyən edir. Hal-hazırda ekspertlər qrupu 25 üzvdən ibarətdir. Onlardan 10-u inkişaf etmiş dövlətlərdən, digər 15-i isə inkişafda olan və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdəndir.
Konvensiyanın yeni redaksiyası 1999-cu ilə təsədüf edir BMT Model Konvensiyasına yenidən baxılmasında əsas məqsəd beynəlxalq ticarət və investisiya mühitinin, eləcə də inkişaf etmiş dövlətlər və inkişafda olan dövlətlərin beynəlxalq vergi siyasətində 1980-cı ildən keçən müddətdə baş vermiş dəyişiklik və inkişaf templərinin bir daha nəzərdən keçirilməsi olmuşdur.


364. BMT Model Konvensiyası ikiqat vergiqoymanı aradan qaldırmaqda ərazi (mənbə) və yaşayış yeri prinsipi arasında bir növ kompromis mövqedən çıxış edir. Hərçənd ki, hazırki Model Konvensiya İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının Model Konvensiyasına nisbətdə mənbə prinsipinə daha çox önəm verir. Bu da onunla bağlıdır ki, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin klubu kimi çıxış edir. BMT-nin Model Konvensiyası isə təbii ehtiyatların əsasən inkişafda olan, eyni zamanda keçid iqtisadiyyatlı dövlətlərdə olduğunu nəzərə almalı idi. Ona görə də, universal Model Konvensiya kompromis mövqeyə əsaslanır.
Model konvensiyaların beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə əhəmiyyəti onunla izah edilir ki, bu sahədə dünyada 180-dən çox ölkənin iştirakını əhatə edən 2070-dən çox ikitərəfli vergi sazişləri qəbul edilmiş və bu proses sürətlə genişlənməkdədir.


Yüklə 40,16 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə