X fəSİL. Beynəlxalq vergi HÜququ

376. 1. İkitərəfli beynəlxalq sazişlərdə geniş təsbit edilən prinsiplərdən biri də vergi ayrı-seçkiliyinə yol verməmək prinsipidir (369, 370).
Azərbaycan Respublikası hökuməti və Fransa Respublikası hökuməti arasında ikiqat vergitutmanın aradan qaldırılması, gəlir və kapitala görə vergiləri ödəməkdən yayınmanın qarşısının alınması haqqında 2001-ci il Konvensiyasının 24-cü maddəsində qeyd edilir:
a) razılığa gələn dövlətin milli şəxsi digər razılığa gələn dövlətin milli şəxslərinin eyni həraitdə cəlb olunduğu və ya cəlb oluna biləcəyi vergilərdən, yaxud bununla bağlı olan öhdəliklərdən o cümlədən, rezident baxımından fərqlənən, yaxud ağır olan şərtlərlə vergiqoymaya və bununla bağlı olan öhdəliklərə cəlb edilməyəcək. Bu şərt Konvensiyanın 1-ci maddəsinin müddəalarından asılı olmayaraq, razılığa gələn dövlətlərdən birinin, yaxud hər ikisinin rezidenti olmayan şəxslərə də şamil edilir;
b) razılığa gələn dövlətin rezidenti olan fiziki və hüquqi şəxslərə, ortaqlıqlara və ya birliklərə, eyni şəraitdə, bu dövlətin rezidenti olmayan fiziki və hüquqi şəxslər, ortqlıqlar və ya birliklər kimi baxılmayacaq. Bu şərt vətəndaşlığın tərəfindən asılı olmadan, hüquqi şəxs, ortqalıq və ya birlik rezidenti olduğu razılığa gələn dövlətin milli şəxsi olduğu halda da tətbiq edilir. Razılığa gələn dövlətin müəssisəsinin digər razılığa gələn dövlətdə yerləşən daimi nümayəndəliyinə və ya müstəqil fərdi xidmətlər göstərmək üçün malik olduğu daimi bazaya vergi tutulması şərtləri, razılığa gələn dövlətin bu digər dövlətdə eyni fəaliyyətlə məşğul olan müəssisələrinin və ya rezidentlərinin vergiyə cəlb olunması şərtlərindən ağır olamamlıdır.
Digər, qarşılıqlı razılıq və əməkdaşlıq prinsipinə nümumə kimi Azərbaycan Respublikası ilə Belçika Krallığı arasında gəlirlərə və əmlaka görə vergilərə münasibətdə ikiqat vergitutmanın aradan qaldırılması və vergitutmadan yayınmanın qarşısının alınması haqqında 2004-cü il Konvensiyasının 25-ci maddəsi qeyd edilə bilər. Həmin maddədə nəzərdə tutulur ki:
1. Əgər hər hansı şəxs hesab edirsə ki, razılığa gələn dövlətlərdən birinin və ya hər ikisinin hərəkətləri onu bu Konvensiyanın müddəalarına uyğun olmayan tərzdə vergitutmaya gətirib çıxarır və ya gətirib çıxara bilər, bu halda həmin şəxs, həmin dövlətlərin milli qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş müdafiə vasitələrindən asılı olmayaraq, işini rezidenti olduğu dövlətin, yaxud bu iş 24-cü maddənin 1-ci bəndinin təsiri altına düşərsə, milli şəxsi olduğu razılığa gələn dövlətin səlahiyyətli orqanlarına baxmaq üçün təqdim edilə bilər. Ərizə bu Konvensiyanın müddəalarına uyğun gəlməyən vergitutmaya səbəb olmuş hərəkətlər haqqında ilk bildiriş tarixindən etibarən 3 il ərzində təqdim olunmalıdır.
2. Səlahiyyətli orqan ərizəni əsaslandırılmış hesab edərək, eyni zamanda qənətbəxş qərara gələ bilirsə, bu Konvensiyanın müddəalarına yuğun gəlməyən vergitutmanın aradan qaldırılması məqsədilə məsələni razılığa gələn digər dövlətin səlahiyyətli orqanı ilə qarşılıqlı razılıq əsasında həll etməyə çalışmalıdır. Əldə edilmiş hər hansı bir razılıq, razılığa gələn dövlətin qanunvericiliyi ilə hər hansı vaxt məhdudiyyətinə baxmayaraq, həyata keçirilməlidir.
3. Razılığa gələn dövlətlərin səlahiyyətli orqanları bu Konvensiyanın təfsiri, yaxud tətbiqi zamanı qarşıya çıxan bütün çətinlikləri yaxud anlaşılmazlıqları qarşılıqlı razılaşma əsasında həll etməyə səy göstərməlidirlər. Onlar bu konvensiyada nəzərdə tutulmuş hallarda ikiqat vergitutmanı aradan qaldırmaq üçün bir-biri ilə məsləhətləşə bilərlər.
4. Razılığa gələn dövlətlərin səlahiyyətli orqanlarıəvvəlki bəndlərin anlaşılmasından razılığın əldə ediləməsi məqsədilə, üzvləri səlahiyyətli orqanlar və ya onların nümayəndələri ola bilən birgə komissiyanın yaradılması da daxil olmaqla, bir-biri ilə birbaşa əlaqələr yarada bilərlər.
5. Razılığa gələn dövlətlərin səlahiyyətli orqanları bu Konvensiyanın tətbiqi ilə əlaqədar birbaşa əlaqə yaradırlar.
Funksional meyar prinsipi spesifik fəaliyyət zamanı, eləcə də bu və ya digər vergi növünün, həmçinin ərazilik, rezidentlik və ya sıx bağlılıq meyarlarının müəyyən ediləməsinə yönəlir. Spesifik və ya funksional fəaliyyətə uyğun olaraq qitə selfində, həmçinin müstəsna iqtisadi zonada vergiqoymanın həyata keçirilməsi qeyd edilən prinsipin əsasında yönəldilir.
İkiqat vergiqoymadan yayınma haqqında razılaşmanın əsas məqsədi iki dövlətin vergi ödəyicilərinin hüquqlarını nizama salmaq və problemi razılığa gələn hər bir dövlətin vergi strategiyasına uyğun həll etmək təşkil edir.


377. Ümumilikdə, ikiqat vergiqoymadan yayınma haqqında müqavilələr gəlirin mənbəyindən asılıaolaraq iki meyara (stendart-prinsipə) ərazilik və rezidentliyə əsaslanır. Birinci halda, vergi, əmlakın yerləşdiyi dövlətdə ödənilirsə, ikinci halda, vergi ödəyicisinin rezidenti olduğu dövlətdə ödənilir.
Bir sıra müqavilələrdə isə verginin hər iki dövlət ərazisində ödənilməsi imkanına da baxılır. Azərbaycan Respublikası hökuməti ilə Rusiya Federasiyası hökuməti arasında gəlirlərə və əmlaka görə vergilərə münasibətdə ikiqat vergiqoymanın aradan qaldırılması haqqında 1997-ci il Sazişinin 6-cı maddəsinin 1-ci bəndində qeyd edilir ki, razılığa gələn bir dövlətin rezidentinin razılığa gələn digər dövlətin ərazisində yerləşən daşınmaz əmlakdan (o cümlədən kənd və ya meşə təsərrüfatından gəlirlər daxil olmaqla) əldə etdiyi gəlirlər həmin digər dövlətdə vergiyə cəlb edilə bilər.
Yenə də həmin Sazişin 4-cü maddəsinin 1-ci bəndi rezidentlik meyarına əsaslanaraq qeyd edilir ki, bu Sazişin məqsədləri üçün “Razılığa gələn Dövlətin rezidenti” termini bu dövlətin qanunvericiliyi əsasında yaşayış yerinə, daimi olduğu yerə, qeydiyyat yerinə, idarəetmə yerinə yaxud digər oxşar meyarlara görə vergiyə cəlb edilməli olan şəxsi bildirir. Bununla belə, bu termin, yalnız razılığa gələn dövlətdəki mənbələrdən alınan gəlirlərə yaxud orada yerləşən əmlaka görə bu dövlətdə vergiyə cəlb olunan şəxslərə aid edilmir.
Əksər halda vergi ödəyicisi yaşayış yeri olduğu dövlətdə ikiqat vergiqoymadan hüquqi müdafiə olunmaq məqsədi ilə, adında olan əmlakını qeydiyyata aldırmalıdır.
Honkonq, Çin və Cənubi Amerika ölkələrinin vergi sistemi bir qayda olaraq birinci prinsipi rəhbər tutur. Bir sıra ölkələr isə vergiyə cəlb olunmadan fiziki şəxsin vətəndaşlığı və hüquqi şəxsin qeydiyyata alındığı yer prinsipindən çıxış edir. Buna tipik misal kimi, ABŞ-ın vergi sistemini göstərmək olar.

378. Ikiqat vergiqoymadan yayınma haqqında sazişlər milli vergi qanunvericiliyini unifikasiya etmir, sadəcə olaraq, ikiqat vergiqoymadan yayınmanın meyarını hədlərini müəyyən edirlər. Adətən ikiqat vergiqoymadan yayınma haqqında müqavilədə
- razılığa gələn dövlətlər arasında vergiyə cəlb olunma ilə bağlı problemlərin nizama salınması məqsədilə fiziki, hüquqi şəxslərə və vergilərə münasibətdə tətbiqi nəzərdə tutulan normaların sisteminin formalaşdırılması;
- müqavilələrin şamil edildiyi vergilərin dairəsinin müəyyən edilməsi;
- diskiriminasiyaya yol verməmək, qarşılıqlı hüquqi yardım və informasiya mübadiləsi;
- mübahisə doğuracaq sualların həlli prosedurunun müqaviləni imzalayan dövlətlərin vergi orqanları tərəfindən müəyyən edilməsi;
- vergi yığılmasında qarşılıqlı yardım göstərilməsi kimi məsələlərin həlli nəzərdə tutulur.
Beynəlxalq ikiqat vergiqoymanın aradan qaldırılmasında dövlətlərin iqtisadi inkişaf səviyyəsi, təbii resusların, əməkçi miqrantların vəziyyəti mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu və ya digər məsələdən asılı olaraq müvafiq vergi növünün hansı dövlətdə ödənilməsi müəyyən edilir. Belə ki, gəlir vergisinin alınmasında “lex domicilü” prinsipi maliyyə orqanları üçün daha əlverişli və cəlbedicidir. Bu da onunla bağlıdır ki, verginin toplanılmasının və hüquqa uyğunluğunun məhsuliyyəti vergi orqanlarından birbaşa vergi ödəyicilərinin üzərinə düşür. Vergi ödəyiciləri də məhsuliyyətdən ehtiyat edərək məcburiyyət qarşısında öz gəlirlərini bildirib ona uyğun vergi ödəyirlər. Bu vəzifələrin yerinə yetirilməsi üzərində nəzarətin ən sadə yolu, şübhəsiz ki, vergi ödəyicisinin olduğu yer üzrə həyata keçirilir. Vergilərin toplanılmasına nəzarət sahəsində “lex domicilü” prinsipinin tətbiqi fiskal maraqlardan irəli gələrək adətən, gəlir vergisinin kifayət qədər yüksək dərəcəsini müəyyən etməyə xidmət edir. Lakin bu da praktiki cəhətdən vergilərin ümumi toplanmış məbləğinin artımına deyil, azalmasına gətirib çıxarır. Başqa sözlə, gəlirlər əsasən yığılan vergilərin ümumi məbləğinin artması ilə yox azalması ilə nəticələnir.

379. Bir qayda olaraq vergi ödəyiciləri vergi dərəcələri aşağı olan dövlətlərə “qaçqınla” və həmin ərazidə yaşayış yerlərini göstərməklə yanaşı, həm də müəssisələrini həmin ərazidə qeydiyyatdan keçirirlər.
Bu təcrübə də nəticə etibarilə offşorların yaranmasına səbəb olmuşdur. Offşor-ərazi dövıət və ya dövlət ərazisi sayılsa da, burada, daha yüksək güzəştli vergi rejimi (gəlirə görə 3-5% vergi) müəyyən edilir və maliyyə əməliyyatlarının həyata keçirilməsi zamanı məlumatlar gizli saxlanılır (32).
Aşağı vergi dərəcələri olsa belə vergi ödəyicilərinin sayının çox olması nəticəsində büdcəyə kifayət qədər maliyyə axını təmin edilir və bununla yanaşı ərazidə məşğulluq səviyyəsi yüksəlmiş olur.
Müəyyən hallarda ofşor-ərazilər çirkli pulların, korrupsiyadan gələn vasitələrin yuyulmasına şərait yaratsa da, beynəlxalq hüquqi aləmdə anti-offşor kollektiv tədbirlərinə hələ də rast gəlinmir. Dövlətlərin maliyyə orqanları arasında da qarşılıqlı nəzarətdən kənar transferlərlə mübarizə cəhdi də diqqətdən yayınmamalıdır. Bu sahədə qəbul edilən beynəlxalq hüquq normaları (məsələn, Cinayətkar fəaliyyətdən əldə edilən gəlirlərin yuyulması, müəyyən edilməsi, götürülməsi və müsadirəsi haqqında 1990-cı il Avropa Şurasının (Strasbuq) Konvensiyası), ayrı-ayrı tövsiyə xaraqterli sənəd (Çirkli pulların yuyulması ilə mübarizə problemləri üzrə Xüsusi maliyyə Komissiyasının (FATA) Tövsiyyəsi və s.) və standartlar, o cümlədən, beynəlxalq təşkilati mexanizmlər maliyyə sferasında iqtisadi cinayətkarlığa qarşı mübarizənin beynəlxalq hüquqi tənzimlənməsinin bərqərar olmasına dəlalət edir.
Beynəlxalq ikiqat vergiqoymanın aradan qaldırılmasında öncə qeyd etdiyimiz hər iki meyarın (377) tətbiqi qaçılmazdır. Belə ki, nümayəndəlik meyarına əsasən xaricdə əldə olunan gəlirlərə tətbiq olunan vergi statusu vergi ödəyicisi üçün əlverişli olduğu halda, ərazilik dövlət üçün sərfəlidir. Lakin hər iki halda, bir tərəfdən, büdcə üçün itki, digər tərəfdən, əlavə vergi yükü mümkündür. Bunu nəzərə alaraq xarici investorları ikiqat vergiqoymaya cəlb etməmək üçün iki əsas vasitə:

• dövlətdaxili qanunvericiliyin harmonizasiyası;

  
  

• ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilələrin imzalanması həyata keçirilir.

  
  

Ayrıayrı dövlətlərin daxili vergi qanunvericiliyindəki mövcud kolliziyaları nəzərə

alsaq beynəlxalq hüquqi təminat baxımından ikinci meyar daha əlverişlidir.


380. Ikiqat vergiqoymadan yayınma haqqında müqavilələr razılığa gələn dövlətlərin
milli qanunvericilik aktları ilə sıx qarşılıqlı əlaqədədir. Məsələn, İngiltərədə 1945-ci il Maliyyə Qanununa (Finance Act) əsasən gəlir vegisinə, habelə digər dövlətlərin ərazisindəki başqa vergi növlərinə münasibətdə ikiqat vergiqoymadan istisnaya yol verilir. Daha sonradan bu qanunun inkişaf etdirilərək Gəlir vergisi (İncome Tax Act) haqqında 1952-ci il Qanununa transformasiya edilmişdir.
İnkişaf etmiş dövlətlərdə qanunların üst-üstə düşən maddələrinin harmonizasiyası nəticəsində inkişafda olan dövlətlərələ münasibətdə investisiya əlaqələrini həyata keçirməyə imkan verən model qayda formalaşdırılıb. Həmin qaydaya görə, daxili vergi yurisdiksiyası beynəlxalq müqavilə ilə tənzimlənir. 1945-ci il Maliyyə Qanununun 17-ci maddəsinə əsasən, gələcəkdə ikiqat vergiqoymadan yayınma haqqında müqavilələrdə nəinki gəlir vergisinə münasibətdə, eyni zamanda, xarici dövlətlərin qanunvericiliyinə uyğun olaraq vergiyə cəlb olunan müxtəlif növ maliyyə məsələlərinə aid normalar öz əksini tapmışdır. Müvafiq mexanizm beynəlxalq müqavilələrə də implementasiya edilib. Məsələn, İngiltərə və Pakistan arasında bağlanmış ikiqat vergiqoymadan yayınma haqqında müqavilədə müvafiq qayda öz əksini tapmışdır.
Bəzi digər olkələr, məsələn, ABŞ, Yaponiya inkişafda olan ölkələrdən əldə olunan gəlirlərin vergidən azad olunması haqqında digər meyarı tətbiq edirlər.
İnkişafda olan ölkələrin zəif iqtisadiyyatı ilə əlaqədar inkişaf etmiş dövlətlərlə və inkişafda olan dövlətlər arasında investisiya münasibətləri birtərəfli hərəkət xaraqteri daşıyır. İnvestisiyanın qarşılıqlı axımının olmaması, vergiyə cəlb olunmada qarşılıqlı münasibətləri istisna edir. Buna görə də, inkişaf etmiş dövlətlərdə xarici mənbələrdən, xüsusən də, inkişafda olan dövlətlərdən əldə olunan gəlirlərin vergidən azad olunmasına müsbət yanaşılır. Bura gəlir və mənfəət, həmçinin xaricdə davamlı olaraq əldə olunmuş dividentlər aiddir. Müvafiq normalara Niderland, Kanada, Fransa və İsveçrə qanunvericiliyində də rast gəlmək olar. Həmin hüquqi təcrübə investisiyaları inkişafda olan dövlətlərə ixrac edilir. Qeyd edilən dövlətlərdə xarici verginin kreditləşdirmə sistemi də fəaliyyət göstərir. Bu sistem ABŞ, AFR, İngiltərə, Yaponiya və digər ölkələrdə tətbiq edilir. Sistemin məğzi ondan ibarətdir ki, bu dövlətlər xaricdən əldə olunmuş gəlirləri vergiyə cəlb edərək beynəlxalq müqavilə qaydalarında qarşılıqlı razılığa uyğun olaraq vergi dərəcəsini iqtisadi əməkdaşlığa uyğunlaşdırırlar.

381. Beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq onu demək olar ki, vergi münasibətlərində də beynəlxalq hüquq normaları milli hüquq normalarına münasibətdə prioritet təşkil edir. AR VM-nin 2.5 maddəsində qeyd edilir ki, AR-ın tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdə vergilərlə bağlı bu Məcəllə ilə ona müvafiq olaraq qəbul edilmiş normativ hüquqi aktlarla nəzərdə tutulmuş müddəalardan fərqli müddəalar müəyyən edildikdə, müvafiq beynəlxalq müqavilələrin müddəaları tətbiq edilir.
Qeyd etdiyimiz kimi, vergiqoymanı istisna etmək məqsədilə beynəlxalq vergi müqavilələri vergi yükünü azaldan müddəalar təsbit edirlər. Vergi yükünü azaldan müddəaların, qaydaların ifadə edilməsindən öncə meydana çıxan müxtəlif,kolliziya müəyyən edilməlidir. Müvafiq olaraq ikiqat vergiqoymadan yayınmanın birinci mərhələsində müqavilə iştirakçısı olan dövlətlərdə mövcud olan rejimin və gəlirin mənbəyinin müəyyən edilməsi qaydasındaki müxtəliflik həll edilməlidir. Vergi yurisdiksiyalarının rəqabəti nəticəsində bu və ya digər şəxsin rezident kimi tanınması onu müxtəlif ölkələrdə vergi ödəyicisinə çevirir. Məsələn, bir dövlətdə şəxsin faktiki iştirakı onu müvafiq münasibətin subyektinə çevirirsə, digərində vətəndaşlıq, başqa birində isə həmin şəxsin iqtisadi, əmlak maraqları onun vergi mükəlləfiyyətli olmasına gətirib çıxarır. Bu məqsədlə müqaviləyə şəxsin ikili nümayəndəliyinin aradan qaldırılması ilə bağlı maddə əlavə edilir. Digər tərəfdən, müqavilə iştirakçısı olan dövlətlərdaən biri hər növ gəliri vergiyə cəlb etmək hüququna malik olur.


382. Türkiyə Respublikası ilə AR arasında gəlirlərin ikiqat vergiyə cəlb edilməsinin qarşısının alınması haqqında Sazişin 4.2 maddəsində rezidentlik
- yaşayış, daimi olduğu, qeydiyyat idarəetmə yeri;
- sıx bağlılıq;
- onların əsasında müəyyən edilə bilməzsə, vergi orqanlarının qarşılıqlı razılığı əsasında həll edilir.
Azərbaycan Respublikası hökuməti ilə Rusiya Federasiyası hökuməti arasında gəlirlərə və əmlaka görə vergilərə münasibətdə ikiqat vergiqoymanın aradan qaldırılması haqqında 1997-ci il Sazişinin 4.2. maddəsində qeyd edilir ki, fiziki şəxs razılığa gələn hər iki dövlətin rezidentidirsə, onun statusu aşağıdakı qaydada müəyyənləşdirilir:
a) əgər Razılığa gələn bir dövlətdə onun sərəncamında daimi yaşayış yeri varsa, o, həmin dövlətin rezidenti hesab olunur. Əgər hər iki razılığa gələn dövlətdə onun daimi yaşayış yeri varsa, daha sıx şəxsi və iqtisadi əlaqələrə malik olduğu (həyati mənafelərinin mərkəzi), razılığa gələn dövlətin rezidenti hesab olunur;
b) əgər onun həyati mənafelər mərkəzinin hansı razılığa gələn dövlətdə olduğunu müəyyən etmək mümkün deyilsə və ya razılığa gələn dövlətlərin heç birində daimi yaşayış yeri yoxdursa, həmin fiziki şəxs adətən yaşadığı dövlətin rezidenti hesab olunur;
c) əgər o, adətən hər iki razılığa gələn dövlətdə yaşayırsa və ya adətən həmin dövlətlərdən heç birində yaşamırsa, o, vətəndaşı olduğu razılığa gələn dövlətin rezidenti hesab edilir;
d) əgər hər iki razılığa gələn dövlət ona öz vətəndaşı kimi baxırsa və ya o, onların heç birinin vətəndaşı deyilsə, razılığa gələn dövlətlərin səlahiyyətli orqanları bu şəxsin vergiyə cəlb edilməsi məsələsini qarşılıqlı razılaşma yolu ilə həll etməlidirlər.
Beləliklə, bu halda nümayəndəlik (rezident və qeyri-rezident) meyarı həlledici əhəmiyyət kəsb edir.
Ikinci mərhələdə müqavilə iştirakçısı olan dövlətlərdə ikiqat vergiqoymanın yaranmasına səbəb olan, vergiyə cəlb olunan gəlirlərin anlayış fərqinin həll edilməsi təmin edilir.
AR-in Avstriya Respublikası ilə bağladığı İkiqat vergini aradan qaldırmaq haqqında Konvensiyanın 7-ci maddəsində qeyd edilir ki, razılığa gələn dövlətin müəssisəsi razılığa gələn digər dövlətdə yerləşən daimi nümayəndəlik vasitəsilə sahibkarlıq fəaliyyəti göstərmirsə, onun sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə etdiyi mənfəət yalnız adı birinci çəkilən dövlətdə vergiyə cəlb olunur. Əgər müəssisə sahibkarlıq fəaliyyətini yuxarıda göstərilən tərzdə həyata keçirirsə, bu halda onun mənfəətinin yalnız bu daimi nümayəndəliyə aid olan hissəsi razılığa gələn digər dövlətdə vergiyə cəlb edilə bilər.


383. Ikiqat vergiqoymanın aradan qaldırmaq üçün tətbiq edilən vasitələr də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Ikiqat vergiqoyma özünü vergi dərəcələrinin azaldılmasında göstərir. Bir qayda olaraq, ikiqat vergiqoymanın aradan qaldırılmasında 3 əsas metod
- vergidən azadetmə;
- vergi krediti;
- vergi güzəştləri tətbiq edilir.
Vergidən azadetmə metodunda qəbul edən dövlət xarici mənbələrdən əldə olunan konkret kateqoriya gəlirlərə görə onun ərazisində olan ödəyicini vergilərdən azd edir. Adətən vergidən azadetmə birbaşa gəlirlərə tətbiq edilir, dolayı gəlirlər (faiz, qonorar və dividendlər, istehlak vergiləri) isə vergiyə cəlb olunur. Bu metoda Avstriya, Belçika, AFR, Filandiya, Fransa, İslandiya, Lüksemburq, Niderland, İsveçrənin və s. iştirakı ilə bağlanan müqavilələrdə rast gəlmək olar.
Vergi kreditinin əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, dövlət fiziki və hüquqi şəxsi vergiyə cəlb etsə də, imzaladığı ikiqat vergiqoymadan yayınma haqqında müqavilələrə nəzərən analoji vergilərə münasibətdə bir sıra istisnalara yol verilə bilər.
Azərbaycan Respublikası hökuməti ilə Fransa Respublikası hökuməti arasında ikiqat vergitutmanın aradan qaldırılması, gəlir və kapitala görə vergiləri ödəməkdən yayınmanın qarşısının alınması haqqında 2001-ci il Konvensiyasının 23-cü (ikiqat vergitutmanın aradan qaldırılması) maddəsində qeyd edilir ki, Azərbaycana münasibətdə: əgər Azərbaycanın rezidenti bu Konvensiyanın şərtlərinə uyğun olaraq Fransada vergiyə cəlb olunmalı əmlakın sahibidirsə və ya gəlir əldə edirsə, bu əmlaka və ya gəlirə görə Fransada ödənilmiş verginin məbləği ona həmin əmlak və ya gəlirlə əlaqədar Azərbaycanda hesablanan vergidən çıxılmalıdır. Lakin çıxılan məbləğ, Azərbaycanın qanunvericiliyinə və vergi qaydalarına uyğun olaraq, həmin əmlak və ya gəlir Azərbaycanda hesablanan vergi məbləğindən artıq olmamalıdır;
Fransaya münasibətdə; bu konvensiyanın müddəalarına əsasən Azərbaycanda vergiyə cəlb oluna bilən və ya yalnız Azərbaycanda vergiyə cəlb olunmalı gəlirlər, Fransanın milli qanunvericiliyinə əsasən korporotiv vergidən azad olunmayan gəlirlərdirsə, bu Konvensiyanın digər müddəalarından asılı olmayaraq, Fransa vergisi hesablanan zaman nəzərə alınmalıdır. Bu zaman həmin gəlirlərdən Azərbaycan vergisi çıxılmamalı, lakin Fransanın rezidenti (i) və (ii) yarımbəndlərindəki şərtlərə və məhdudiyyətlərə uyğun olaraq, Fransa vergisinə qarşı vergi krediti alınmalıdır.


384. Vergi krediti ilə güzəştlərin təqdim olunması Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsində də nəzərdə tutulmuşdur. Qeyd etmək lazçmdır ki, vergi Məcəlləsinin bu barədə də maddəsi 1979-cu il Model Konvensiyasının müvafiq müddəasindan kifayət qədər bəhrələnib. Belə ki, Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin 127-ci maddəsində qeyd edilir ki, rezidentin AR-in hüdudlarından kənarda Azərbaycanın mənbəyindən olmayan gəlirlərdən ödənilmiş gəlir vergisinin və ya mənfəət vergisinin məbləğləri Azərbaycanda vergi ödənilərkən nəzərə alınır. Bu maddəyə uyğun alınan məbləğ Azərbaycan Respublikasında həmin gəlirdən və ya mənfəətdən müəyyən edilmiş dərəcələrlə tutulan verginin məbləğindən çox olmamalıdır.
Vergi güzəşti xaricdə ödənilmiş vergiyə vergi ödənilməli məbləğdən çıxılan xərclər kimi baxılır. Vergi güzəşti vergini deyil, xaricdə ödənilmiş vergi məbləğinin vergiyə cəlb olunma baza hissəsini azldır.
AR qanunvericiliyində verginin xaricdə ödənilməsi zamanı digər metodun da tətbiq edilməsini nəzərdə tutur. Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin 128-ci maddəsində qeyd edilir ki, rezident güzəştli vergi tutulan ölkədə gəlir əldə edən qeyri-rezidentin nizamnamə fondunun 20%-dən çoxuna bilavasitə və ya dolayısı ilə sahibdirsə, yaxud, öz növbəsində onun səsvermə hüququ verən səhimlərinin 20%-dən çoxunun sahibidirsə, rezidentin həmin gəliri onun vergi tutulan gəlirinə daxil edilir.
Qanunvericilikdə güzəştli vergi ölkəsinin anlayışı da ifadə edilib. AR VM-ə görə güzəştli vergi tutulan xarici ölkə dedikdə, vergi dərəcəsi bu məcəllədə müəyyən edilmiş dərəcələrdən iki dəfə və ya daha çox aşağı olan və ya maliyyə məlumatının, yaxud əmlakın faktiki sahibi və ya gəlir(mənfəət) götürən şirkətlər haqqında məlumatın məxfiliyinə dair qanunun mövcud olduğu ölkə başa düşülür.


385. Vergi güzəştləri kapital qoyuluşunu, beynəlxalq ticarəti genişləndirdiyi üçün dövlətlər bu məsələyə xüsusi önəm verməkdədirlər. Təsadüfü deyil ki, xarici investisiyaların cəlb edilməsində vergi güşətləri hələ XII əsrdə İtalyada xarici investorlar üçün tətbiq edilirdi. Vergi güzəştləri, eləcə də vergilərin beynlxalq hüquqi tənzimlənməsi inteqrasiya, qloballaşma prosesində iqtisadi inkişafı sitimullaşdirmağa xidmət edir. Bu mənada dövlətlərin Dünya Ticarət Təşkilatında təmsil olunma səviyyəsi genişləndikcə vergi məsələlərinin daha geniş aspekti universal beynəlxalq hüquqi tənzimetməyə məruz qalacaq.