Xalqaro auditorlik tashkilotlari Reja: Kirish
Yüklə 84,26 Kb.
|
Rossiya Federatsiyasi prezidenti tomonidan 2001 yil avgust oyida “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonun imzolandi va Rossiyadagi “qonunsiz” auditorlik faoliyatining 14 yillik rivojlanishi tugadi. 2008 yil dekabr oyida shu qonunga o’zgartirishlar kiritilib yangi qonun imzolandi Ushbu davrni tahlil qilar ekanmiz, shuni aytish kerakki, normativ boshqarish tizimi asosida amal qilib kelayotgan auditorlik faoliyati auditorlik kasbining Rossiyada va xalqaro miqyosda boshlang’ich rivojlanishini etarli darajada ta’minladi. Birinchi “audit” tushunchasi sobiq Ittifoq Ministrlar Kengashining 13.01.1987 yildagi № 47 Farmonida keltirib o’tilgan bo’lib, unda “qo’shma korxonalarda soliq solish to’g’riligini aniqlashda, ularning moliya-xo’jalik va tijorat faoliyatlarini tekshirish” lozimligi ko’rib chiqilgan. Besh yil mobaynida bir nechta farmonlar asosida tartibga solinishi oqibatida auditorlik faoliyati rivojlandi. 1992 yilda Rossiya Federatsiyasining Yuqori Kengashi tomonidan ikki o’qishda “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonun loyihasi qabul qilindi. Lekin shu payt yuzaga kelgan siyosiy inqiroz oqibatida Qonun Prezident tomonidan tasdiqlanmay qolib ketdi. 1993 yilda Prezident qarori asosida “Rossiya Federatsiyasidagi auditorlik faoliyatining vaqtinchalik qoidalari” amal qila boshladi va uning amal qilishi sakkiz yilga cho’zilib ketdi. 1995 yildan boshlab auditorlik faoliyati to’g’risidagi qonun ustida ishlash yangidan boshlandi va juda sekin - 5 yil davom etdi. Bu vaqt mobaynida audit mustahkamlanib, yirik auditorlik firmalari vujudga keldi, davlat moliya organlarining ularni tartibga solish talabi yuzaga kela boshladi, auditorlik tekshiruvlarini o’tkazish qoidalari ishlab chiqila boshlandi. 1999 yil o’rtalarida davlat moliya tizimi asosida tayyorlangan qonun loyihasi hech qanaqa muhokamasiz va hech kimning tashabbusisiz yana 2 ta mavhum loyihalar bilan birgalikda Davlat Dumasida edi. Qonun ustida ishlash faqat, u kelgusida davlatning iqtisodiy dasturlari rivojlanishida muhim deb sanalalgan hujjatlar tarkibiga kiritilgandan keyingina jadallashdi. 2000 yil aprelda qonun loyihasi birinchi o’qishda qabul qilindi. Rossiya auditorlar kasbdoshlari (mutaxassislar) va auditorlar hamda konsultantlar milliy Federatsiya birlashmalari tomonidan ko’tarilgan qonun muhokamasi butun Rossiya Federatsiyasi bo’yicha davom etdi. Ular auditorlik tashkilotlari va turli auditorlik qatlamlarining fikr-mulohazalarini yig’ib borishdi.Ular tomonidan yig’ib borilayotgan fikrlar, taklif-mulohazalar va ma’lumotlar internet saytlarida bevosita yoritilib borilardi: http://www.rka.org.ru/ va http://www.nfca.ru/. Ushbu saytlarda, shuningdek, yuqoridagi 2 ta birlashmaning (RAK) va (AKMF), muhokamasida bo’layotgan qonun loyihasiga o’zgartishlar va tuzatishlar kiritish ustidagi ishlari kuzatilib borilardi. Qonun loyihasiga kiritilayotgan tuzatishlarni umumlashtirish maqsadida, Davlat Dumasi qoshida 200 kishidan iborat Ekspertlar Kengashi tashkil etildi. Lekin ular biror marta ham to’liqligicha yig’ilishmadi. Amaldagi auditorlar va auditorlik birlashmalari vakillari esa, ushbu organ faoliyatiga jalb qilinmas edi. Oqibatda, qonun loyihasi yuzasidan vujudga kelgan taklif va mulohazalar hisobga olinmay qolib ketdi. Rossiya auditorlar kasbdoshlari(mutaxassislar) va auditorlar hamda konsultantlar milliy Federatsiya birlashmalari tomonidan “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonunni qayta ishlab chiqish yuzasidan takliflar tushdi. Ushbu Qonunda ko’plab kamchiliklar mavjud edi. Ushbu Qonun Rossiya Federatsisining Fuqarolik kodeksiga, Federal qonunlarga va boshqa normativ hujjatlarga zid edi. Shu bilan birga, Qonunda Rossiya Federatsiyasi Prezidenti tomonidan berilgan № PR- 1160,07.06.2000 yildagi xulosasidagi ayrim ogohlantirishlar ham inobatga olinmaganligi aniqlandi. Shuningdek, Qonun loyihasi butun jahon qabul qilgan mustaqillik va konfidentsiallik tamoyillariga zid kelishini ham aytib o’tish lozim. 2001 yilning 13 iyulda bahorgi sessiyalaridan birida, Davlat Dumasi “Auditorlik faoliyati to’g’risida” gi Federal Qonunni qabul qildi. 20 iyulda Qonun muhokamasi Federatsiya Kengashidan o’tdi va 7 avgustda Rossiya Federatsiyasi Prezidenti tomonidan imzolandi. 2001 yil 9 avgustda esa “Rossiya gazetasi” da Qonun rasman bosib chiqarildi. Qonunning qabul qilinishi davlatning iqtisodiy hayotida muhim ahamiyatga ega bo’ldi. Bosilib chiqqandan so’ng, endi uning pozitiv tomonlari ko’rina boshlandi. Auditning huquqiy institutini rivojlantirishda "Auditorlik faoliyati to'g'risida" gi 119-FZ-sonli Federal qonuni asosiy rolni o'ynadi. Biroq amalga oshirilgan tarkibiy islohotlar mamlakat jamoatchilik bilan aloqalar sohasidagi qonunchilikni modernizatsiya qilishni talab qildi. Yuqorida qayd etilgan Federal qonun 2008 yil 30 dekabrdagi 307-sonli Federal qonun bilan almashtirildi. 307-sonli "Auditorlik faoliyati to'g'risida" gi Federal qonunida aytilishicha Litsenziyalash auditorlik tashkilotlari va auditorlarning o'zini o'zi tartibga soluvchi tashkilotlarga majburiy a'zoligi bilan almashtiriladi. Shu sababli, ushbu Federal qonunning qabul qilinishi "Auditorlik to'g'risida" qaytarib bo'lmaydigan shakllanishini tasdiqladi Rossiya Federatsiyasining auditi va yaratilgan keyingi o'zgarishlar istiqbollari huquqiy tartibga soluvchi audit sohasi hisoblanadi. Rag'batlantirish mexanizmi davlat tomonidan tartibga solish usullarini takomillashtirish bilan birgalikda audit sohasida o‘z-o‘zini tartibga solish, taqdim etilayotgan auditorlik xizmatlari sifati va samaradorligini oshirish imkonini beradi. .Bugungi kunga kelib, o'z-o'zini tartibga soluvchi auditorlik tashkilotlarining rolini kuchaytirish uchun shart-sharoitlar ishlab chiqilgan, ammo ko'plab masalalar ochiqligicha qolmoqda va ular puxta tahlil qilishni talab qiladi. Boshqa faoliyat tajribasini o'rganar ekan, shuni ta'kidlash kerakki o'z-o'zini tartibga solish mexanizmini ishlab chiqishga vaqt talab etiladi, shuningdek professional jamiyat va davlat vakillarining jiddiy va konstruktiv ishini talab qiladi. Taniqli frantsuz olimi Leon Sey fikricha, buxgalteriya hisobi kelajak uchun yo’l ochib bermaydi, ammo qaysi yo’ldan yurganligimizni va qaerda turganligimizni ko’rsatib beradi. Buxgalteriya hisobida eng asosiysi - bu nazorat. "Nazorat asosida, - deb yozadi L.Sey, - ishonchsizlik yotadi va bu ishonchsizlik ishonch bilan o’lchanmaydi"; nazoratda eng muhimi - "o’z narxi" - tannarx hisoblanadi. Qaerda raqobat bo’lsa, qaerda bozor narxlarning doimiy o’zgarishini bilsa, tannarx xo’jalik hayotining asosiy ko’rsatkichiga aylanadi. Qaerda sotiladigan mahsulotga preyskurant o’rnatilgan bo’lsa, kalkulyatsiya kerak emas. Shunday qilib, L. Sey o’sha vaqtlardayoq audit va bozorning "narxini tushungan". Frantsuz ilmiy g’oyalarining haqiqiy gullab-yashnashi ikki muallif asarlari bilan bog’liq. E.Leste va A. Gilbo hisobning uch funktsiyasi doktrinasini ilgari surdilar: maxsus mantiqni ishlab chiqish, ob’ektlarni tasniflashtirish va hokazolar bilan bog’liq hisobchilik funktsiyasi; sinfiy manfaatlarni qiyoslovchi ijtimoiy funktsiyasi; hisob axborotlari yordamida xo’jalik jarayonlarini boshqarish imkoniyatini beradigan iqtisodiy funktsiyasi. Bu funktsiyalar "boshlang’ich hisobchi" nomli maxsus konstruktsiya yordamida amalga oshiriladi. "Boshlang’ich hisobchi" deganda ular "o’ziga xos bo’lgan majburiyatlar natijasida o’zining mulki va xo’jalik operatsiyalari ta’sirida mulkning o’zgarishi to’g’risida hisobchilik ishlarini yurituvchi shaxs"ni tushunadilar. AQShda ichki auditorlarning professional tashkilotlari 1941 yilda tashkil topgan bo’lib, Ichki auditorlar instituti – IAI (IIA – Institute of Internal Auditors) deb nomlangan. U hech qancha vaqt o’tmasdan «Taraqqiyotga hamkorlik orqali erishiladi» degan shior bilan chiqqan. O’tgan asrning 70-yillarida institut o’zining xalqaro markazini Florida shtatiga ko’chirgan. Ushbu institut faoliyati quyidagilar negizida qurilgan: Ichki auditorlarning bunday birlashishi ularning tarqoq kuchlarini o’z manfaatlarini himoya qilish maqsadida birlashtirish hamda malaka mahoratini yanada rivojlantirish va faoliyat samaradorligini oshirish zarurligidan kelib chiqqan. Institut ichki aditorlar faoliyatini muvofiqlashtiradi va tartibga solib turadi, umumta’lim faoliyatini ta’minlaydi va mazkur professional amaliyot me’yorlarini ishlab chiqadi. U o’z funktsiyalarini va ichki auditorlar xizmatlarini doimiy ravishda kengaytirib kelmoqda. Institut ichki auditorlarning professional olamida yuqori obro’ga ega. Uning dunyo bo’yicha 100 dan ortiq mamlakatlarda ishlaydigan a’zolari bor. Institutning AQShdagi bo’limlaridan tashqari Avstraliya, XXR, Hindiston, Isroil, Yaponiya, Malayziya, Yangi Zelandiya, Janubiy Afrika Respublikasi, Angliya va Shimoliy Irlandiya kabi mamlakatlarda milliy institutlari mavjud. Yüklə 84,26 Kb. Dostları ilə paylaş:
|