Xalqaro birliklar tizimi – si

1.5 SI birliklari umumiy nisbiylik nazariyasi strukturasida.
SIning asosiy birliklari, relyatvistik effektlarga e’tibor qaratilmagan Maxsus birliklarning
olinsa, ro‘yxati, Xalqaro
ta’riflarning, ma’lum standart hodisalar yuz beruvchi muayyan kichik bir Astronomiya Ittifoqi
(XAI) ning 1991 yildagi
makon uchungina o‘rinli ekanligi oydinlashadi. Ular maxsus birliklar XXI- Bosh Assambleya- nomi bilan ma’lum bo‘lib, bu birliklar, mahalliy relyatvistik effektlar sida qabul qilingan A4 inobatga olingan tarzda, xususiy nisbiylik bilan keltirib chiqariladi. Fizik rezolyutsiyasida keltiril-
doimylar – tegishli maxsus birliliklar orqali ifodalangan xususiy qiymatli gan bo‘lib, ular, STKQ
ning Umumiy nisbiylik nazariyasini Metro-
Birlik uchun ta’rifning amaliy keltirib chiqarilishida, odatda, biror logiyaga tatbiq etish
xususiy holatning qiymati bilan taqqoslanadi. Chastota standartlari Ishchi guruhi tomonidan
yordamida 1997 yilda e’lon
qilingan (Metrologia,
1997, 34, 261-290)
www.Orbita.Uz kutubxonasi
Xalqaro birliklar tizimi – SI
19
w w w . O r b i t a . U z : I l m i y – o m m a b o p a d a b i y o t l a r t u r k u m i d a n .
Tovush, me’yoriy atmosfera bosimi sharoitidagi havo bosimining kichik tebranishlarini keltirib chiqaradi va uni inson qulog‘i his qiladi (eshitadi). Quloqning sezgirligi tovush chastotasiga bog‘liq, lekin u, kattalik sifatida chastota yoki bosim o‘zgarishlarining oddiy funksiyasi emas. Shuning uchun ham akustikada, qabul qilingan tovushning yo‘lini (yo‘nalishini) aniqroq belgilash uchun, chastota bo‘yicha kuchaytirilgan (yuqori chastotali) kattaliklardan foydalaniladi. Chastota bo‘yicha susaytirish vositalari esa, masalan, ishlab chiqarishda, quloqlarni shovqindan himoyalash uchun qo‘llanadi. Yuqori chastotali akustik to‘lqinlar effektidan diagnostika va terapiya maqsadlarida foydalaniladi.
Ionlanuvchi nurlanishlar, nurlanuvchi moddaga energiya uzatadi (nurlantiradi). Massa birligida yutilgan nurlanish dozasi yutilgan nurlanish dozasi deyiladi. Ionlanuvchi nurlanishlarning katta dozalari to‘qimalarini o‘ldiradi va u nurlantirish terapiyasida qo‘llanadi. Turli xil radiatsion nurlanishlarning terapevtik samaradorliklarini taqqoslash uchun, shunga muvofiq biologik ustama funksiyalaridan foydalaniladi. O‘lim dozasigacha olib bormaydigan, biroq unga yaqin dozlardagi nurlanishlar, tirik organizmlarda jiddiy hastaliklar keltirib chiqarishi, masalan, saraton paydo qilishi mumkin. Shunga muvofiq ravishda, xavfsizlik nuqtai nazaridan sozlangan past qiymatlardagi nurlanish dozalari funksiyalari, nurlanishdan himoya vositasi sifatida qo‘llanadi.
Tibbiy tashxis va terapiyada, ma’lum bir moddalarning biologik faolligini aniqlovchi yana shunday o‘lchov birliklari sinfi borki, ularni SI birliklari orqali ifodalashning iloji yo‘q. Chunki, bu toifa moddalarning tibbiyotda qo‘llanilishi imkonini berayotgan ma’lum bir biologik ta’sir mexanizmlari, uning uchun fizik-kimyoviy parametrlar nuqtai-nazaridan o‘lchamlarga ega bo‘ladigan darajada yetarlicha to‘liq tekshirilgan emas. Ularning inson sog‘ligi va salomatligi uchun muhimligini inobatga olib, Jahon Sog‘liqni Saqlash Tashkiloti (JSST), bunday moddalar uchun biologik faollikni aniqlovchi JSST Xalqaro O‘lchov Birliklari (XO‘B) ni joriy etish mas’uliyatini olgan.