211
tapmağa, daim düşünməyə vadar edir və gözlənilməz uğursuzluqlar
zamanı qərarlar qəbul etmək üçün stimul rolunu oynayır. Bu, “1/3
prinsipi” və ya “məntiqli risk” adlanır.
Sahibkar risklərlə daha çox əmtəə və xidmətlərə qiymətlər
qoyulması zamanı qarşılaşır. Bu, xammalın, əməyin, enerjinin
qiymətlərinin müəyyən edilməsi zamanı da eynidir.
Məsələn, şirkətin qiymətqoyma zamanı etdiyi 1%-lik səhv onun
son mənfəətinin 10-12%-liyində əks olunur. Həmin məhsula qarşı tələb
daha elastik olduqda isə bu rəqəm iki dəfə artır. Bu da əlbəttə ki, şirkətin
fəaliyyətində böyük təsirdir. Bu amil onu həm inkişaf etdirdə, həm də
iflasa uğrada bilər.
Həm də nəzərə almaq lazımdır ki, güclü inflyasiya zamanı
məhsula olan qısamüddətli qiyməti proqnozlaşdırmaq çox çətindir və bu
zaman -/+5 % formasındakı səhv adi haldır.
Sahibkarlıq
fəaliyyətində
alternativ
variantların
risk
dərəcələrinin müqayisə edilməsi və onlardan strategiyaya uyğun olaraq ən
rasionalının seçilməsi üçün riskin kəmiyyətcə qiiymətləndirməsini zəruri
edir. Çünki bir sıra hallarda və müəyyən dərəcədə risklərin qarşısının
alınması mümkündür.
Ümumilikdə isə risk nəticəsində yaranan itkilərin azaldılması
üçün risklərn effektiv idarə olunmasını təmin etmək zəruridir. Risklərin
daim və istənilən şəraitdə mövcud olduğunu nəzərə alaraq, onların
fasiləsiz proses olaraq idarə olunması idarəetmənin səmərəliliyini artıra
bilər.
212
İstehsal-ticarət fəaliyyəti zamanı ola biləcək itkiləri əvəzləyə
biləcək fondların sahibkar tərəfindən yaradılması özünüsığortalamanın
əsasını təşkil edir. Özünüsığortalamanın əsas vəzifəsi maliyyə-
kommersiya fəaliyyəti zamanı yaranmış çətinliklərin operativ şəkildə
aradan qaldırılmasından ibarətdir. Özünüsığortalama prosesi zamanı
müxtəlif növ ehtiyat və sığorta fondları yaradılır. Bu fondlar təyinatından
asılı
olaraq
natural
və
pul
formasında
yaradıla
bilər.
Beləliklə, fermerlər və kənd təsərrüfatının digər subyektləri hər şeydən
əvvəl natural formada sığorta fondları yaradırlar: toxum fondu, yem
fondu və s. bunların yaradılması baş verəcək iqlim şəraitindən asılıdır. Pul
ehtiyat fondları gözlənilməz xərclərin, kredit borclarının, sahibkarlıq
fəaliyyətinin likvidliyi xərclərini ödəmək üçün yaradılır. Bu fondların
yaradılması səhmdar cəmiyyətləri üçün mütləqdir.
Səhmdar cəmiyyətləri və xarici kapitalın iştirakı ilə fəaliyyət
göstərən müəssisələrdə qanunvericiliyə uyğun olaraq ehtiyat fondunun
həcmi nizamnamə kapitalının 15%-dən az və 25%-dən çox olmamalıdır.
Səhmdar cəmiyyətləri ehtiyat fonduna həmçinin emissiya gəlirlərini də
daxil edirlər, yəni istiqraz vərəqəsinin satışı zamanı nominal dəyərinin
qalxması hesabına nominal dəyəri ilə satış dəyəri arasındakı yaranan fərqi
də daxil edirlər. Bu məbləğ istiqrazın nominal dəyərindən aşağı
satılmasından başqa heç bir zaman istifadə edilə bilməz.
Səhmdar cəmiyyətlərin ehtiyat fondu gözlənilməyən xərclərin
maliyyələşdirilməsi üçün, həmçinin istiqraz vərəqələrinin faizlərinin və
imtiyazlı səhmlərin dividendlərinin ödənilməsi üçün (bu məqsədlər üçün
gəlirin az olduğu halda) istifadə olunur.
213
Sahibkarlar və vətəndaşlar özlərinin əmlaklarının sığortalanması
üçün qarşılıqlı sığortalama cəmiyyəti yarada bilərlər.
Tövsiyyə olunan ədəbiyyat siyahısı
1.
X.Kazımlı. Qiymətləndirmənin əsasları. Bakı 2008.
2.
Чернов В.А. «Анализ коммерческого риска» Под ред.
М.И.Баканова. Москва «Финансы и статистика» 1999.
3.
Д.С.Морозов «Проектное финансирование: управление
рисками и страхование» Москва 1999.
4.
Грантуров В.М., Орлова В.Н., Синько Н.Е. «Экономический
риск и методы его определения» учебник для ВУЗов Одесса,
УГАС, 1998.
5.
Цай Н., Грабовый П.Г., Марашда, Бесом Сайел, Издательство
«Аланс» 1997 «конкуренция и управление рисками на
предприятиях в условиях рынка»
6.
Лапуста
М.Г.,
Шаршукаова
Л.Г.
«Риски
в
предпринимательской деятельности» Москва ИНФРА-М
1998
214
7.
Грантуров В.М. «Экономический риск: сущность, методы
измерения, пути снижения» Учебное пособие, Издательство
«Дело и Сервис» Москва 1999
8.
М.В. Грачева «Анализ проектных рисков» Учебное пособие
Москва. ЗАО «финститинформ» 1999
9.
Грантуров В.М. «Экономический риск: сущность, методы
измерения, пути снижения» Учебное пособие, Издательство
«Дело и Сервис» Москва 1999
10.
М.В. Грачева «Анализ проектных рисков» Учебное пособие
Москва. ЗАО «финститинформ» 1999
11.
В.В.Боков, П.В.Забелин, В.Г.Федцов «Предпринимательские
риски и хеджирование в отечественной и зарубежной
экономике» Учебное пособие, Москва, 1999.
12.
Н.В.Хох-лов «Управление рисками» Москва 1999.
13.
В
.Е.Есипов, Г.А. Маховикова, В.В.Терехова «Оценка бизнеса»
- СПб: Питер, 2002.
14.
А
.И.Зимин. «Оценка имущества». Москва 2007.
15.
Л
.Н.Тепман. «Оценка недвижимости». Москва 2007.
16.
С
.В.Валдайцев. «Оценка бизнеса». Москва 2008.
17.
М
.А.Федотова, В.Ю.Рослов, О.Н.Щербакова, А.И.Мышанов.
«Оценка для целей залога». Москва «Финансы и статистика»,
2008
Azərbaycan dilində
1.
Apostolik R., Donohu K., Ventb P., “Bankçılıq, Bank
Riskləri və Risk Əsaslı Bank,Tənzimlənmələri üzrə
Xülasə”, Risk Peşəkarlarının Beynəlxalq Assosiasiyası,
2006.
215
2.
“Banklarda risklərin idarə olunması haqqında”
Qaydalar, AR Milli Bankı, B., 2009
3.
Çudakov A.D., “Qiymət və qiymətin əmələ gəlməsi” –
Ali məktəb üçün dərslik. -М.: РДЛ, 2004.-376 s.
4.
Qarayev İ.Ş., Ağabəyov Ş.A. və başqaları “Qiymətin
əmələ gəlməsi”, Bakı, 2000.
5.
Orucov Ə.Ə. red. altında Azərbaycan dilinin izahlı
lüğəti, III cild, Elm, B., 1983.
6.
Sadıqov M., Hüseynov A., Zeynalov V., “Koorporativ
maliyyə”, - B., 504 s.
Rus dilində
7.
Аббасов А.М., Кулиев Т.А., «Экономика в условиях
неопределенности», Б., 2002.
8.
Алгин А.П., «Риск и его рол в обшественной жизне»,
М., 1989
9.
Балдин К.В., С.Н.Воробьев, М. Гардарски, “Риск
менеджмент”, М., 2005 – 285 c.
10.
Большой экономический словарь/ под ред. А.Н.
Азрилияна. – 5е изд.- М., 2002,-1280 с.
11.
Большой aнгло-русский финансово-экономический
словарь/ под ред. В.И.Осипова. – 2е изд.- М., 2002,-
960 с.
12.
Гальперин В.М., Есипов В.Е. «Цены и
ценообразование в рыночной экономике» Часть I,
216
книга 1,2. Теория цены. Санкт- Петербург, 1992.
13.
Грабовый Р.Г., Петрова С.Н., Полтавсев С.И., «Риск в
современним бизнесе», М., 1994
14.
Гранатуров В.М. “Экономический риск: сущность,
методы измерения, пути снижения” Учебное пособие.
М:. Издательство «Дело и сервис», 2002 – 160 с.
15.
Желтякина И.А., Махавикова Г.А., Пузиня Н.Я.,
«Цены и ценообразование», Краткий курс. - CПб,
Питер, 2001. -110 с.
16.
Качалов Р.М., “Управление хозяйственным риском.
Введение” – М.: Наука, 2002. – 192с.
17.
Кейнс Дж. М.. Общая теория занятости, процента и
денег, www.ek-lit.agava.ru.
18.
Кемпбелл Р. Макконел, Стенли Л.Брю, «Экономикс»,
изд. Азербайджан. Баку 1992.
19.
Лобанов А., «Риск-менеджмент», журнал «Риск», №
4, 1999. – с. 43-52
20.
Marenkov Н.A. «Цены и ценообразование в рыночной
экономике Росии». - M. Эдиториал УРСС, 2000. - 278
с.
21.
Овчинников Г.П. “Микроэкономика”, СПб.:, 1997.
22.
Прилутский В.А., «Риск и рынок», M., 1994
23.
Риски при осуществлении сделок на рынке ценных
бумаг.
http://stat.bashedu.ru/konkurs/bakirov/aug/index.htm.
217
24.
Салимджанова И.К., «Ценообразование в
налогоблажение» - М.:, Проспект, 2006. -424 s.
25.
Самуэльсон П. «Экономика» М. Прогресс, 1964.
26.
Сасулин А.И., «Цены и ценообразование в системе
маркетинга», - Филин, 1998. - 448 с.
27.
Cимкина Л.Г, Корнейчук Б.В. «Микроэкономика». –
CПб, Питер, 2002. – 464 с.
28.
Скамай Л.Г. “Способы реакции коммерческой
организации на возникающие в процессе
осуществления предпринимательской деятельности
риски”./ http://www.risk-management.ru/arhiv.htm
29.
Слепнева Т.А., Яркин Е.В., «Цены и
ценообразование», - М.:, ИНФРА-М, 2001. - 238 с.
30.
Слепов В.А., Николаева Т.Е, «Ценообразование», -
M. ФБК-Пресс, 2000. - 150 с.
31.
Стоянов Е.С., «Финансовый менеджмент», М., 1993
32.
Страхование предпринимательских рисков / МИР
финансовых технологий/
http://mir.dem.ru/produkt/business_risk.htm
.
33.
Тони Райе, Брайн Койли. Финансовые инвестиции и
риск. М. 2004.- 125 с.
34.
Усоскин В.М., «Современный коммерческий банк».
35.
Филипп Котлер «Основы маркетинга», изд. Прогресс,
Москва 1992.
36.
"Финансово-кредитный словарь", т.3, Москва, 1994 г.
218
37.
Фишер С. Экономика.
38.
Хохлов Н.В. Управление риском. М.: Юнити – Дана,
1999. 239 с.
39.
Черкасов В.В. «Проблемы риска в управленческой
деятельности», М: Рефл-бук, К.:Ваклер, 1999. 288 с.
40.
Шуляк П.Н., «Ценообразование», - М.:, Дашков и К,
2002.
41.
Шуляк П.Н., «Цены и ценообразование», - М.:,
Дашков и К, 2001. -214 с.
İngilis dilində
42.
Frank Night, “Risk, Uncertainty and profit”, 1921
43.
Geoff Kates. Risk management systems 2000. Risk
Professional, #2/1 February 2000. London Informa
Group, 2000. p.19-31.
44.
Luke M.Froeb, Brian F.McCain, Managerial economics,
2009
45.
Morgan Rose, «Risk vs Uncertainity or Mr Slate vs Great
aunt Matilda». www.econlib.org/cgi-
bin/printartcle2.pl?file=columns/teachers/riskuncertainit.
html
46.
Roland Kenett. Towards a grand unified theory of risk.
Operational Risk, London, Infroma Business Publishing,
2000. pp. 61-69.
47.
Richard A.Brealey, Stewart C. Myers, Franklin Allen,
Principles of Corporate Finance, McGraw Hill
219
International Edition, 2008
48.
Robert S.Pinlyck, Microeconomics 7th ed. US, 2006
İnternet saytları
49.
http://www.russian-trader.ru
50.
http://www.aboutrisk.info.com/risk
51.
http://www.cfin.ru/
52.
http://www.economist.com
53.
http://www.ft.com
54.
http://www.bcc.az
55.
http://www.e-qanun.az
56.
http://www.garp.az
57.
http://www.businessdictionary.com
58.
http://www.allaboutrisk.com
59.
http://www.cssn.gov.az
60.
http://www.nba.az
220
Testlər.
1.
Itkilərin yaranması və mənfəətin əldə оlunmaması ehtimalı-
221
a) müflisləşmədir;
b) riskdir;
c) tədiyyə qabiliyyətli оlmamaqdır.
2. Gəlirlilik nə qədər yüksəkdirsə bir qayda оlaraq –
a) əməliyyat riski yüksəkdir;
b) əməliyyat riski aşağıdır;
c) gəlirliliklə riskin heç bir əlaqəsi yоxdur.
3. Riskin endоgen amilləri fоrmalaşdırır -
a) müəssisənin fəaliyyətinin mikrоmühitini;
b) müəssisənin fəaliyyətinin makrоmühitini;
c) ölkədə siyasi vəziyyət.
4. Qeyri-müəyyənliyin ekzоgen amilidir -
a) əsas istehsal fоndlarının köhnəlməsi;
b) inflyasiya;
c) inkişafın regiоnal və sahəvi xüsusiyyətləri.
5. Riskin şüurlu оlaraq investоrun üzərində saxlanılması nədir?
a) riskdən kənarlaşma;
b) riskin saxlanılması;
c) riskin ötürülməsi.
222
6. Məhsulun reallaşdırılması ilə bağlı riskdir -
a) kоmmersiya riski;
b) istehsal riski;
c) maliyyə riski.
7. Maliyyə riski yaranır -
a) istehsal fəaliyyəti prоsesində;
b) banklarla müəssisələr arasındakı münasibətlərdə;
c) xammal və materialların tədarükü prоsesində.
8. Həm müsbət və həm də mənfi nəticələrin alınması imkanları
verən riskdir –
a) möhtəkirlik riski;
b) xalis risk;
c) sadə risk.
9. Faiz riski -
a) müəssisə tərəfindən əsas bоrcun və faizin
ödənilməməsi təhlükəsidir;
b) valyuta məzənnəsinin dəyişməsi təhlükəsidir;
c) kreditin dəyərinin artması ilə bağlı itki
təhlükəsidir.
223
10. Kredit riskinin aşağı salınması metоdudur -
a) vergilərdən yayınma;
b) müəssisənin tədiyyə qabiliyyətinin müntəzəm
qiymətləndirilməsi;
c) müxtəlif valyutalarda kreditlərin alınması.
11. Riskin qiymətləndirilməsinin mütəxəssislərin sоrğusuna
sadalanan metоdudur -
a) ekspert;
b) statistik;
c) hesablama – analitik.
12. Qeyri – sistematik investisiya riskidir -
a) likvidlik riski;
b) bazar qiymətlərinin düşməsi riski;
c) inflyasiya riski.
13. Təsadüfi kəmiyyətin ehtimallarının bölüşdürülməsi mərkəzidir -
a) təsadüfi kəmiyyətin riyazi gözləməsi;
b) gəlirliliyin оrta kvadratik kənarlaşması;
c) variasiya əmsalı.
224
14. Aşağıdakılardan hansı gəlirlilik vahidinə düşən riski ölçməyə
imkan verir?
a) dispersiya;
b) gəlirliliyin оrta kvadratik kənarlaşması;
c) variasiya əmsalı.
15. Hansı halda diversifikasiya pоrtfelin ümumi riskinin daha aşağı
salınmasına imkan verir?
a) qiymətli kağızların gəlirliliyi mənfi kоrelyasiya
оlunmuşdursa;
b) qiymətli kağızların gəlirliliyi müsbət kоrelyasiya
оlunmuşdursa;
c) qiymətli kağızların gəlirliliyi sərbəst təsadüfi
kəmiyyətlərlə ifadə оlunursa.
16. Diversifikasiya səbəb оlur -
a) qeyri-sistematik risklərin azalmasına;
b) qeyri-sistematik risklərin оrtalaşmasına;
c) qeyri-sistematik risklərin artmasına.
17. Risk – menecment -
a) riskin qiymətləndirilməsi sistemidir;
b) riskin idarə оlunması sistemidir;
c) kоnkret şəraitdə yaşamaq kоnsepsiyasıdır.
225
18. Risk – menecmentin оbyektlərinə aiddir -
a) maliyyə resursları;
b) riskli kapital qоyuluşları;
c) idarəetmə prоsesinin texnоlоgiyası.
19. Riskin aşağı salınması metоdlarına aiddir -
a) riskdən kənarlaşmaq;
b) diversifikasiya;
c) özünüsığоrtalama.
20. Investisiya risklərinin yaranması mənbəyidir -
a) faiz dərəcələrinin artması;
b) pulun alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşməsi;
c) mübadilə məzənnəsinin tərəddüdləri.
226
Dostları ilə paylaş: |