Xaqani Şirvani 890-illik yubileyi münasibəti ilə mərkəzi kitabxanaların uşaq şöbələri, mks-nin şəhər, qəsəbə, kənd kitabxana filialları üçün hazırlanmış metodik vəsait
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ədəbiyyat siyahısı
- HAQQINDA KİTABLARDA
- Xaqani Şirvaniyə həsr olunmuş bədii əsərlər
- Söz mülkünün Xaqanı
- Ünvan:AZ-1022 Bakı şəh.,S.Vurğun küç.88; E-mail: childlibbaku@yahoo.com
23
və ya Ümidim, pənahım Təbrizdir, Təbriz,
O şəhər də mənə mehriban, əziz... II aparıcı: Bəli, gözəl, səmimi kəlam ilk növbədə Xaqaninin bütün varlığı ilə doğma yurduna bağlılığının, Şirvana, Şamaxıya bəslədiyi sonsuz məhəbbətin yüksək bədii təzahürü kimi qiymətlidir. Lakin sona doğru əsərdə ikinci bir motiv- Təbriz mövzusu boy göstərir və sənətkar onu son dərəcə təbii bir ahənglə birinci mövzuya peyvənd edir, nəticədə həm Şamaxı, həm də Təbriz daxil olmaqla bütöv, böyük Azərbaycan mövzusuna qovuşur və bundan qürur duyur. I aparıcı: Xaqaninin bu könüloxşayan beytləri indi hamımızın ən həssas duyğumuza çevrilmiş Cənubi Azərbaycan probleminə dair cildlərlə kitabın epiqrafı olacaq dərəcədə aktual, təbii və ahəngdar səslənir. Şimali Azərbaycanla Cənubi Azərbaycan bir-birinə ədəbilik bağlayan bu canlı atributlar (Şamaxı ana, Təbriz ata, şair isə bir qədər ərköyün təbiətli əziz övlad) Azərbaycanımızın vəhdətini tərənnüm etmək baxımından dahi Xaqaninin əsrlərin arxasından həm o tayda nəsillərimizə vüqarla təqdim etdiyi təkrarsız mənəvi ərməğandır.
Xaqani Şirvani yalnız Azərbaycanın yox, bütün Yaxın Şərq ədəbi-içtimai fikrinin XII əsrdə yetirdiyi ən görkəmli simalardan biri, sənətinin bəzi əzəmətli keyfiyyətləri ilə birincisidir. Tədqiqatçılar haqlı olaraq onu ədəbiyyatımızda fəlsəfi qəsidənin banisi, ilk və ən güclü məsnəvilərin, incə ruhlu qəzəllərin və müdrik rübailərin, nəhayət, kamil mənzum səyahətnamənin yaradıcısı kimi çox yüksək qiymətləndirirlər. Şair xalqın ehtiyaclarına, qüssəsinə və kədərinə bələd idi, onun dərdinə ürəkdən yanırdı və şairin bir çox misralarını
24
doğuran da məhz bu yanğı idi. Xaqani Azərbaycan tarixinə görkəmli dövlət xadimi kimi də daxil olmuşdur. I aparıcı:
Xaqani indi də bizim müasirimizdir. Onun şeiri öz bədii-estetik dəyərini, içtimai ruhunu daim saxlayır, yüksək ideallar uğrunda mübarizədə bizimlə addımlayır. Xaqani poeziyası özündən sonrakı ədəbi prosesə ciddi təsir göstərmişdir. Xaqani öz dövrü üçün əsl yenilikçi sənətkar olmuşdur. Ədəbiyyatımızın Xaqani mərhələsi şeirdə xəlqiliyin, realistik təsvirlərin qüvvətlənməsi, canlı xalq dilinin ədəbi dilə nüfuz etməsi ilə səciyyələnir. II aparıcı: Tədqiqatlarda Xaqani Şirvani ilə Nizami Gəncəvi arasında səmimi dostluq əlaqələrinin olduğu barədə maraqlı məlumatlar var. Xaqani və Nizami yaradıcılığı bir-birini təsdiq edən, tamamlayan, eyni bir dövrün poetik əks-səda olan, ayrılan cizgiləri birləşən, vəhdət yaradan cəhətlərdən olduqca az olan iki qüdrətli poetik hisdir. Hər iki sənətkar dövrün ən mühüm məsələlərində eyni cəbhədə dayanır, şərə, eybəcərliyə, nadanlığa qarşı eyni mövqedən atəş açır, eyni ideallarla çıxış edirlər.
dövr, zaman, cəmiyyət narahat edir. Hər iki şair dövrünün hünərsiz, nadan hakimlərindən şikayətlərdə həmrəy və həmfikirdirlər. Hər iki şairin yaradıcılığında güclü bir inkarçılıq ruhu vardır. İnsana zidd baxış, görüş və ehkamların inkarıdır. İntibah dünyagörüşünün orta əsr şəri, eybəcərliyi qarşısındakı dəhşətidir. Xaqaninin “Töhfətul-İraqeyn”, “Mədain xərabələri” və başqa əsərlərində, Nizaminin “Xəmsə” sində və lirik əsərlərində gözəlliyi təsdiqə yönələn bu inkarın parlaq nümunələri ilə qarşılaşırıq. 25
Xaqani Şirvaninin əsərləri tədqiq edildikdə onun öz dövründəki əsas elmlərə yaxşı bələd olduğu meydana çıxır. Azərbaycan alimlərindən Məhəmmədəli Tərbiyyət Xaqaninin elmləri necə dərindən bildiyi haqqında belə yazır: “Xaqani Şirvani” öz dövrünün işlənməkdə olan elmlərinin çoxuna, xüsusən hikmət, heyət, nücum, musiqi elmlərinə yaxşı bələd idi. Onun əsərlərində bu elmlərdən çox istilahlar vardır; o, tarixi də gözəl bilirdi.
bildirir.
Beyazam məra ta bebini acarəm. “O hansı elmdir ki, mən onu bilmirəm? -məni sınamaq istəyirsən, əsərlərimə diqqət et”. Xaqani bu fikri ərəb dilində yazdığı bir əsərində də təkrar edərək demişdir: “Mən elmlə şərafətlənib onun sayəsində şöhrət tapıram”.
astrologiyasına tamamilə müvafiq olan təbir və fikirləri onun bu elmlə nə qədər mükəmməl bələd olduğunu aydın göstərir. Xaqaninin nücum elminə yaxşı bələd olduğu üçündür ki, ulduzların hərəkətinin küreyi-ərzə və ya insan taleyinə xeyir və zərər verəcəyinə inanmamışdır. Şair “elm” dedikdə yalnız “dini elmləri” deyil, eyni zamanda dövründəki dəqiq elmləri, təbiət elmlərini də nəzərdə tuturdu. II aparıcı: Xaqaninin elmə verdiyi yüksək qiymət onun “Töhfətul-İraqeyn” əsəri ilə məhdud qalmayıb, “Meratussəfa” adlı “Xorasanyabəm” rədifli və s. qəsidələrində, qəzəl, qitə, və
26
rübailərində də dəfələrlə öz ifadəsini tapmışdır. Onun dini ehkamlara tənqidi münasibəti də elmə yüksək qiymət verməsi ilə üzvü surətdə bağlıdır. I aparıcı: Xaqani Şirvani Azərbaycan qadınlarının hüquqsuzluğunu, qara çadra altında keçən həyatını ölümdən betər sayır, onların halına acıyırdı. Şair qadınlığa olan münasibətini kiçik qızının ölümü münasibəti ilə yazdığı qitədə belə ifadə edir:
Yenicə doğulan qızım gördü ki,
Qarşıda gözlənir min bəla, öldü.
Qeybdən gələn o töhfə duydu ki,
Dərdlərə olacaq mübtəla, öldü.
O, böyük qızımı pərdədə görcək.
Dedi:-Kifayətdi, bu cəfa, öldü.
şairlik sənəti haqqında deyirdi: “Hər tərbiyəçi şairliyi bacarmaya bilər. Lakin hər şair tərbiyə verməyi bacarmalıdır.” I aparıcı: Saraydan üz döndərmiş şair daim xalqına arxalanmış, özünü Xaqani deyil, Xəlqani adlandırmış, dərvişi sultandan daha
ləyaqətli saymış,
qəlbin saflığını, könültoxluğunu, düzlüyü, təmiz eşq və məhəbbəti tərənnüm etmişdir. Xaqani Şirvani eyni zamanda öz yurdunu sevən alovlu vətənpərvər, humanist bir şair olmuşdur. Xaqaninin əsərlərində cazibədar vətən torpağının mənzərələri parlaq təsvir edilir. Yüksək bədii dil qızğın ürəklə ana məhəbbətini, əhdə vəfanı tərkedilməz sənətkarlıqla tərənnüm edən Xaqani öz 27
zəmanəsindən razı qalmamışdır. Şair bir şeirində sonsuz ürək ağrısı ilə demişdir. II aparıcı: Çox zəhmət çəkdim mən arzu yolunda
Dünyaya sığmayan hikmətim vardı.
Ona dar gəlirdi hər iki cahan.
Mənə verilənlər olmadı layiq.
Layiq olanı da vermədi dövran. I aparıcı: Şairin həyatının son illəri çox ağır keçdi. Onun çox sevdiyi ailə üzvləri -20 yaşlı cavan oğlu, qızı və arvadı bir- birinin ardınca vəfat etdilər. Qoca şair tamamilə tək qaldı. Ömrünün bu dərdli günləri haqqında bir çox mərsiyələr yazdıqdan sonra, nəhayət, 1199-cu ildə Xaqani Şirvani vəfat etdi və Təbriz şəhəri yaxınlığında, sonralar “Məqbərət-üş- şüəra” adlanan Sürxab qəbristanında dəfn edildi.
özünəməxsus bədii ifadə tərzinə malik olan bir bir sənətkardır. Azərbaycan klassikləri içərisində ancaq o, əruz vəzninin, demək olar ki, bütün bəhrləri üzrə şeir yazmışdır. Xaqani qüdrətli bir şair olduğundan, öz dövründə və sonrakı əsrlərdə geniş şöhrət qazanmışdı.
Azərbaycanın və Yaxın Şərqin onlarla adlı-sanlı şairləri onu özlərinə ustad hesab etmiş və onun ayrı-ayrı əsərlərinə iftixarla nəzirələr yazmışlar.
inqilabçı-demokrat şairimiz Azərbaycan şeirində inqilabçı satiranın böyük siması Mirzə Ələkbər Sabir də vardır. Sabir öz şeir yaradıcılığında Nizami ənənələri ilə birlikdə Xaqaninin mübariz, üsyankar ruhunu yaşatmağa çalışmış, onun əsərləri və
28
həyatı ilə yaxından maraqlandığını bildirmişdir. Sabirin Xaqani ilə tanışlığı çox tez, inqilabçı satirikin gənclik illərində başlamışdır. II aparıcı: Şairin qəzəllərinə bəstəkarlarımız gözəl musiqi bəstələmiş, heykəltəraşlarımız, rəssamlarımız onun obrazını yaratmış, əsərlərinə şəkillər çəkmişlər. Lakin bütün bunlar böyük şairimizin ədəbi irsini bütünlüklə xalqımıza çatdırılmasını hələ təmin etmir.
əksəriyyəti dilimizə tərcümə edilmişdir. Onların içərisində əla tərcümələr az deyil. Şübhə yoxdur ki, bu iş gələcəkdə də davam etdiriləcək və Əfzələddin Xaqaninin əsərlərinin Azərbaycan dilində yeni, tam külliyyatı hazırlanıb nəşr olunacaqdır. II aparıcı: Biz Azərbaycan xalqının olduqca zəngin mədəniyyət tarixini, Azərbaycan ədəbiyyatı dahilərinin əsərlərini əziz tutmalı, onların qədrini bilməli və dərindən öyrənməliyik. Xalqımız
Azərbaycan və eləcə də hər bir xalqın tarixi-mədəni irsinə yüksək qayğı bəsləyir. Azərbaycan Prezidenti İ.Əliyev cənabları milli mədəniyyətimizin parlaması üçün bütün şəraiti yaratmaqdadır. İ.Əliyev bu işə yaxından rəhbərlik və nəzarət edir. Biz bu mühüm göstərişlərə əsaslanaraq öz keçmişimizi, mütərəqqi yazarlarımızı böyük iftixar hissi ilə öyrənib tədqiq etməliyik.
29
ƏSƏRLƏRİ
Seçilmiş əsərləri : Poeziya. - Bakı : Lider nəşriyyatı, 2004. - 672 s. - (Klassik Azərbaycan Ədəbiyyatı). - Kitab Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin "Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında" 12 yanvar 2004-cü il tarixli Sərəncamı ilə nəşr olunub.
Seçilmiş əsərləri : Poeziya. - Bakı : Altun kitab, 2005. - 327 s. - (Azərbaycan Klassik Poeziyası) Dahi şairimiz Xaqani Şirvaninin bu kitabında onun ən məşhur əsərləri verilmişdir. Bunlardan misal olaraq ən məşhur poeması olan "Töhfətül-İraqeyin" (İki İraqın töhfəsi), "Zəmanədən və zəmanə əhlindən şikayət", Qəzəllər, Qitələr, Fəxriyyə, Mədhiyyə və s. kimi əsərləri öz əksini tapmışdır.
Seçilmiş əsərləri : Poeziya - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. – S. 3-183: portr. - (Azərbaycan Ədəbiyyatı).
Seçilmiş əsərləri [Elektron resurs] : Poeziya / məsl. L. Məmmədova [et al.] ; Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi. - Elektronik mətn. - Bakı : İnnovativ Tədris Mənbələri (İTM) QSC, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM) : ağ- qara : il. - (Nizami layihəsi) - (qutuda) Bu topluda 1126-1199-cu illərdə yaşamış görkəmli Azərbaycan şairi Xaqani Şirvaninin "Töhfətül-İraqeyn", "Fəxriyyə" və s. kimi məşhur əsərləri, qəzəlləri, qitələri, rübailəri oxuculara təqdim olunur.
30
Xaqani Şirvani // Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 6 cilddə. c.II. – B.: Elm, 2007. – S. 413-461.
Qacar Ç. Poeziya Xaqanı : Xaqani Şirvani // Azərbaycan qədim və orta əsrlərdə. Görkəmli şəxsiyyətlər. - B. : Oka Ofset, 2012. - S. 98-107.
Nəbiyev B. Ə. Əfzələddin Xaqani Şirvani (1126-1199) // Şamaxı torpağının yetirdiyi böyük Azərbaycan şairləri : elmi- kütləvi oçerklər. - Bakı : Ozan, 2012. - 288 s.
XII əsrin görkəmli Azərbaycan şairi Əfzələddin Xaqaninin həyat və yaradıcılığna həsr olunan milli seminarın materialları. - Bakı : Xatun Plyus, 2009. - 65 s.
Soltanov M. Xaqani Şirvani (1126-1199) // Şair və yazıçılarımızın həyatından maraqlı anlar. - Bakı : "AM 965" MMC, 2010. - S.7-9. Yusifli X. Xaqani və Nizami // Nizami Gəncəvi: Sələflər və xələflər - Bakı : Adiloğlu, 2011. - 480 s. Kiril qrafikası ilə
Araslı H. Xaqani Şirvani : Şairin həyatı və zəngin irsi haqqında. - Bakı : Yazıçı, 1982. - 62 s. Sultanov M. S. Xaqani Şirvani : Həyatı və yaradıcılığı haqqında. - Bakı : Azərnəşr, 1954. - 112 s.
Anar. Xaqani - 25 : Azərbaycan Yazıçılar Birliyi - 75 // Ədəbiyyat qəzeti. - 2009. - 4 dekabr. - N 46. - S. 1-2. Fərəcov S. Fəth etdi söz ilə bütün dünyanı... : Xaqani
31
yaradıcılığında sözün dəyəri // Mədəniyyət. - 2013. - 10 iyul. - № 49. - S. 15. Xaqani Şirvani (1126-1199) // Savalan. - 2008. - 12-15 dekabr. - S. 2. Mehdibəyova M. Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında qəriblik mövzusu // Azərbaycan. - 2006. - №7. - S.167-171. Mehrəliyeva N. Söz mülkünün Xaqanı : Əfzələddin Xaqani Şirvani haqqında // Yeni Mədəni-maarif jurnalı. - 2008. - № 4. - S. 20-22. Məmmədov E. Xaqaninin yenə də bəxti gətirmədi // Ədəbiyyat qəzeti. - 2016. - 16 yanvar. - № 2. - S. 9. Milli seminar : Əfzələddin Xaqani-810 // Mədəniyyət. - 2009. - 11 dekabr. - N 87. - S. 1. Nəbiyev B. Poetik istedadla həyat həqiqətinin nadir vəhdəti : Beynəlxalq Xaqani seminarı // Ədəbiyyat qəzeti. - 2010. - 8 yanvar. - № 1. - S. 1-2. - Məqalə müəllifin Beynəlxalq Xaqani seminarında (Bakı - 11 dekabr 2009-cu il) çıxışı əsasında yazılmışdır. Sabutay. Söz mülkünün xaqanı : Xaqani - 810 / Sabutay. // Mədəniyyət. - 2009. - 18 dekabr. - № 88. - S. 5. Üsyankar Xaqani // Ədəbiyyat qəzeti. - 2011. - 15 iyul. - № 26. - S. 1. Yusifli V. Müdrikliyin qələbəsi : ədəbi tənqid tariximizdən : Xaqani yaradıcılığı // Ədəbiyyat qəzeti. - 2016. - 6 fevral. - № 5. - S. 24.
Çəmənli M. Xaqani Şirvani : hekayə // Savalan. - 2014. - 10-13 yanvar. - № 1. - S. 3,8.
32
Hüseynov Ə. Üsyankar Xaqani : romandan parça : rus dilindən tərcümə // Azərbaycan. - 2011. - № 4. - S. 129-159. Xəlil Z. Şairin yuxusu : Pyes // Seçilmiş əsərləri. - B. : Öndər, 2004. - S.151-258. İsmayılov M. Xaqani : Tarixi roman. - Bakı : Yazıçı, 1983. - 360, [1] s. – kiril qrafikası ilə. Rahim M. Xaqani : mənzum dram // Seçilmiş əsərləri. 2 cilddə. - B. : Avrasiya Press, 2006. – C.2. - S. 201-366.
Ədəbiyyat siyahısı Məlumat-biblioqrafiya şöbəsinin müdiri Sevil Əhmədovaya aiddir.
33
(metodik vəsait)
Kompyuter yığımı və dizayn: Aynurə Əliyeva Ünvan:AZ-1022 Bakı şəh.,S.Vurğun küç.88; E-mail: childlibbaku@yahoo.com URL:www.clb.az F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanasında çap olunmuşdur. Sifariş: 16 Çapa imzalanmışdır: 115.08.2016 Tirajı: 100 Pulsuz.
Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|