Xaqani Şİrvani s e ç IL m iş



Yüklə 7,11 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/218
tarix26.03.2018
ölçüsü7,11 Mb.
#34425
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   218

məftun olan kəs dərviş deyil,  gərək dərviş yoxsulla şahı bir gözlə görə".  "Torpaq 

sənin  dayən  olub,  südünü  əmmisən,  o  da  sənin  qanını  əməcək.  Sənin  qanın 

dayənin  verdiyi  süddəndir.  Əlində  tutduğun  badə  cavanlar  qanıdır,  içmə, 

Zalımların  nəfsi  kimi  bu  qaniçən  dünyanın  içi  məzarıstan,  eşiyi  isə  bağ- 

bağçadır" .

Qəsidənin  hər  beyti,  hər  sözü  humanizmlə,  feodal  orta  əsrinin  qayda- 

qanunlarmm  inkarla  doludur.  Hər beytdə  dərin və  geniş  məzmun,  yığcamlıq və 

konkretlik var.  Başqa əsərlərində olduğu kimi burada da şairin əsas tənqid hədəfi 

zülm  və  ədalətsizlikdir.  Qəsidədə  zalımlara  nifrət,  qəzəb  hər  dəfə  yeni  bir 

ehtirasla  özünü  biruzə  verir.  Xaqani  də  dahi  müasiri  Nizami  kimi  zalımları 

düşünməyə, peşiman olmağa səsləyir:

Tökər sübhə qədər qan yaş gözündən sel kimi məzlum,

Boğar zalımları rahat yataqda qanli tufanı 

Əlac axtar qəza təqdirinə, sən əzdiyin aciz,

Düşübsə torpağa, ahı yıxar ərşi-müəllanı.

Salıbsan Bijəni həbsə, sən ey Əfrasiyab, yatma,

Durubdur pusquda Rüstəm, əlində tiği-bürram.

Edibsən it kimi pislik, peşiman ol, çağır "əl-əfv",

Ki, it də söyləyər "əf-afv", nəyin olsa peşimanı.

Xaqani  şeri  coşqun,  ehtiraslı  poeziyadır.  Bu  poeziyada  gözəlük  ehtirasla 

təsdiq olunduğu kimi  eybəcərlik,  şer,  zülm  də  eyni  ehtirasla inkar edilir,  üstəlik 

onda  inkar  daha  güclüdür.  " Qəsideyi-şiniyyə"  bu  baxımdan  müstəsnalıq  təşkil 

etmir.  Bu  zəngin  məzmunlu  əsərdə  də  şairin  dövrünə  məxsus  eybəcərlik  və  şer 

rəngarəng  boyalarla  qələmə  almır,  inkar  edilir.  Burda  "Mədain  xərabələri"  ilə 

səsləşən parçalar da çoxdur.

Xaqaninin  ən  iri  həcmli  əsəri  "Töhfətül-İraqeyn"  poemasıdır.  Azərbaycan 

ədəbiyyatı  tarixində  ilk  poema  olan  bu  əsəri,  bəziləri  yanlış  olaraq  mənzum 

səfəmamə hesab  edir,  onun iki  İraqa  -  Əcəm və  Ərəb  İraqına  səyahətdən  alman 

təəssürat  əsasında yazıldığını  düşünürlər.  Halbuki,  poemaya  "Töhfətül-İraqeyn" 

adı  sonra  verilmişdir.  Xaqani  əsərini,  Yəhya  Qərib  nəşrindəki  dibaçədən  də 

aydın  olur  ki,  "Töhfətül-xəvatir  və  zibdətül-zəmair"  adlandırmışdır.  Seyyid 

Hüseyn  Amuzqar  isə  onu  "Töhfətül-xəvatir  və  zibdətül-nəvazir"  adı  ilə  çap 

etdirmişdir.  Bir  həqiqətdir  ki,  poema  ancaq  səfəmamə,  yaxud  səfər  xatirələri 

deyil.  Şair  əsəri  yazana  qədər  keçirdiyi  həyat,  qarşılaşdığı  adamlar  haqda 

xatirələrini,  müxtəlif  məsələlər  ətrafında  düşüncələrini  əks  etdirir.  Şirvan  və 

onun əhalisi haqqında düşüncələr

11



əsərdə  iki  İraqdan  az yer  tutmur.  Burada  şairin birinci  Məkkə  səfəri  ərəfəsində, 

xüsusən Şirvanla bağlı keçirdiyi hisslər əsasdır.

Şair İraq  səfərinə  də poemada xüsusi yer  ayırır ki,  bu  cəhəti poemanın  artıq 

orta  əsrlərdə  "Töhfətül-lraqeyn"  adlandırılmasma  səbəb  olmuşdur.  Əslində  isə 

İraq səfərinin təsviri  Şirvan  düşüncələrinin  inikası üçün bir vasitədir.  "Töhfətül- 

lraqeyn"  xarakteri  etibarilə  ictimai,  fəlsəfi  məzmunlu  lirik poemadır.  Onun  əsas 

qəhramanı  şairin  özüdür.  Əsərdə  danışan,  düşünən,  sevmən,  fəxr  edən, 

kədərlənən,  qəzəb  alovdan  püskürən  də  odur.  Poema  bütünlükdə  Şərq 

poeziyasında  oxşan  olmayan  bir  əsərdir.  Şair  poemada  özü  və  əsəri  haqqında 

sərbəst söz açır.  İftixarla özünü sənət aləminin günəşi  sayan şairi hər şeydən çox 

siyasi,  ədəbi  düşmənləri  ağrıdır,  qəzəbləndirir.  "Düşmənləri  tənqid"  adlı bəhsdə 

bu cəhəti aydın müşahidə etmək olur.  Küfə əhli kimi etibarsız, Bağdad əhli kimi 

ikidilli,  peysərləri  qalın,  qıyıqgözlü  iynəyə  bənzəyən,  çürük  dəndanələri  qan 

qoxuyan bu  siyasət xadimlərini  şair qüdrətli  sənət dili ilə  inkar edir,  onları oğru, 

yaltaq, ikiüzlü adlandırır:

K a m a l ı m   ç a x a n d a   ş i m ş ə k l ə r  k i m i ,

Q u y r u q   b u l a y ı r l a r   k ö p ə k l ə r   k im i.

F ə n n d ə   q ə r i b ə m ,  d e m ə k  t ə k ə m ,   t ə k ,

Q ə r i b   g ö r ə n   k i m i   h ü r ü r   h ə r  k ö p ə k .

D i l i m i   ö y r ə n i b   t e z   d il  a ç ı n c a ,

S ö y ü ş   y a ğ d ı r ı r l a r   m ə n i m   d a l ı m c a .

O n l a r ı   y ü k s ə l d ə n   b i r   m ə l ə k ə m   m ə n ,

M ə n ə   d i ş   q ı c a y ı r   o n l a r   q ə z ə b d ə n .

Ö z l ə r i n i   X a q a n i y ə   t a y   t u t m a q   i s t ə y ə n   b u   a d a m l a r a   q a r ş ı  ş a i r i n   q ə z ə b i   s o n s u z d u r . 

" G ü n ə ş ə   x i t a b   v ə   q ı z ı l ı   m ə z ə m m ə t "   b a ş l ığ ı   a l t m d a   v e r i l ə n   v ə   p o e t i k   h i s s l ə r i n   ə l v a n l ı ğ ı , 

z ə n g i n l i y i   i l ə   o x u c u n u   h e y r a n   e d ə n   f ə s i l d ə   ş a i r   d ü ş m ə n l ə r i n i   u n u d a   b i l m i r .  G ü n ə ş d ə n  

k ö m ə k ,  y a r d ı m   i s t ə y ə n   ş a i r   s a t l ı ğ ı n ,  i ş ı ğ ı n ,  h ə r a r ə t i n ,   u c a l ı ğ ı n   r ə m z i   o l a n   G ü n ə ş i   ö z   d o s t u  

s a y ır.  F ie ç   k ə s d ə n   i ş ı ğ ı n ı   ə s i r g ə m ə y ə n ,  h ə r   a l ç a ğ ı n   a y a ğ ı   a l t m a   e n ə n ,  Ş i r v a n ı   ş ə f ə q i n ə   q ə r q  

e d ə n   G ü n ə ş d ə n   ş a i r   in c iy ir :

E y   k i m s ə d ə n   i ş ı q   ə s i r g ə m ə y ə n ,

M ə n ə   ə s i r g ə d i n   o n u   b ə s   n ə d ə n ?

D o s t d a n   ü z   ç e v i r m ə k   d o s t a   n ə   la y i q ?

B u   s i f ə t  g ö r ü n m ü ş   d ü ş m ə n ə   la y iq .

G ü n ə ş ə   x i t a b ə n   m ü r ə k k ə b ,   ə l v a n   p o e t i k   d u y ğ u l a r   ə k s   e t d i r ə n   ş a i r   ö t ə r i   o l s a   d a , 

b ə d b i n l ə ş i r ,  d ö v r ü n   i c t i m a i   q a n u n l a r ı n ı n   u y ğ u n s u z l u ğ u n u   G ü n ə ş ə   d ə   a i d   e d i r ,  o n u   d a  

ö g e y - d o ğ m a l ı q   b i l m ə k d ə   t ə q s i r l ə n d i r i r :

12



Yüklə 7,11 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   218




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə