Xaqani Şİrvani s e ç IL m iş
Yüklə 7,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
D ö v l ə t n ə q ü d r ə t i n , n ə h ü n ə r i n d i r , M ə n s ə b d ə , s ə r v ə t d ə n a k ə s l ə r i n d i r . F ə l ə y i n z a t ı n d a q a l m a m ı ş n i ş a n İ g i d l i k , s ə d a q ə t v ə a d a m l ı q d a n . F ə l ə y i n d ö v r a n ı d ə y i ş m i r a r t ı q , G ü n ə ş d ə a n l a y ı r ö g e y - d o ğ m a l ı q . G ü c l ü h u m a n i z m , c ə s a r ə t l i i n k a r , i ş ı ğ a e h t i r a s l ı m e y l X a q a n i p o e m a s m ı n ə s a s m ə z i y y ə t i d i r . Ş a i r s a d ə z ə h m ə t a d a m l a r ı o l a n b a b a s m d a n , a t a s ı Ə1İ N ə c c a r d a n , a n a s ı R a b i ə d ə n , t ə b i b v ə a l i m ə m i s i n d ə n , ə m i s i o ğ l u n d a n m ə h ə b b ə t l ə s ö z a ç ı r , ö z ü n ü o n l a r l a m ü q a y i s ə e d ir: S ə n ə t c ə t o x u c u o l m u ş d u r b a b a m , M ə n d ə y a v a ş - y a v a ş s ö z t o x u y u r a m . M ə n ə m b a x b u g ü n ü n ə z i z i n s a n ı, M ə n ə m s ö z t o x u y a n ş a i r X a q a n i . Ə m i s i K a f ı ə d d i n Ö m ə r i b n O s m a n h a q q ı n d a ş a i r d ə r i n m ə h ə b b ə t l ə b ə h s e d ir . Ə r ə s t u , Ə f l a t u n , F i e r m e s k i m i a n t i k a l i m l ə r l ə ə m i s i n i m ü q a y i s ə e d ə n X a q a n i ə m i s i n i n o n u n ş a i r k im i y e t i ş m ə s i n d ə k i x i d m ə t i n d ə n g e n i ş s ö z a ç ır: G ö r d ü s ö z m ü l k ü n ü n h a k i m i m ə n ə m , A d ı m a s ö y l ə d i F i ə s s a n i - Ə c ə m . Q ə l b i m i n a y a ğ ı x ə z n ə y ə b a t d ı , Ö m r ü m s ə i y i r m i b e ş i l ə ç a l d ı . B i l d i s ö z m ü l k ü n ə m ə n ə m h ö k m r a n , Q a r ş ı m d a f ə r ə h d ə n ə m i m v e r d i c a n . Ş a i r u ş a q l ı q v ə g ə n c i k i l l ə r i n i n s e v i n c l i ç a ğ l a r ı i l ə h ə y a t ı n m s o n r a k ı d ö v r ü n ü m ü q a y i s ə e d i r ; b i r y a n d a y ü k s ə k i s t e d a d , ə k s t ə r ə f d ə d ü ş m ə n m ü h i t . B i r y a n d a X a q a n i d ü h a s ı , ə k s q ü t b d ə Ş i r v a n ş ə ri. B i r y a n d a h ü n ə r , b i r y a n d a p a x ı l l ı q . B u t ə z a d ş a ir i i n c i d i r , k ə d ə r l ə n d i r i r . D a h i ş a i r ö z ü n ü Ş i r v a n d a m ə h b u s s a y ı r . G ö z ə l Ş a m a x ı o n u n g ö z ü n d ə z i n d a n a o x ş a y ı r . N ə q ə d ə r a c ı d a o l s a , v ə t ə n i n ş a i r ə , z i n d a n a ç e v r i l d i y i e t i r a f e d i l i r . Q ə l b i n i n v ə r u h u n u n b ü t ü n g ü c ü i l ə s ə n ə t k a r s a r a y l a r a n i f r ə t i n i , s a d ə t ə m i z i n s a n l a r a is ə m ə h ə b b ə t i n i ə k s e t d i r ir . Ü z ü k v ə X ı z ı r l a s ö h b ə t e p i z o d l a r ı n d a X a q a n i n i n ü s y a n k a r , ə y i l m ə z t ə b i ə t i , i n s a n s e v ə r r u h u a ş k a r o l u r . X ı z ı r l a g ö r ü ş ə n s ə n ə t k a r o n u i n s a n l a r ı n g ə l ə c ə k t a l e y i h a q q ı n d a s o r ğ u - s u a l a t u t u r . - E y m ə l i k s i f ə t l i , m ə n ə s ö y l ə b i r , ...D e , y a z ı q i n s a n l a r n ə z a m a n a d ə k , Ü m i d l ə , q o r x u y l a ö m ü r s ü r ə c ə k ? 13
Şairin humanizmi, insan üçün döyünən şair qəlbi bu sualda ifadə olunmuşdur. Divlər dünyasına, əhrimənlər aləminə, əliqılmclı hökmdarlara nifrət, sadə adamlara məhəbbət Xaqani poemasmm əsasıdır. Daha çox Şirvan şərinə nifrətin yüksək poetik ifadəsi olan "Töhfətül-İraqeyn" təkcə səfəmamə deyil, dərin humanist məzmunlu və yüksək sənətkarlıqla yazılmış ictimai, siyasi, fəlsəfi, əxlaqi düşüncələrlə zəngin orijinal, oxşarsız lirik poemadır. Poemadakı fikir və sənət tapıntılarına "Sirlər xəzinəsi", "Leyli və Məcnun" kimi əsərlərdə rast gəlirik. Bu, Nizami poemalarmm yaşca böyük olan altmcı qardaşıdır. Xaqani irsinin mühüm qismini qəzəllər təşkil edir. Onun qəzəl yaradıcılığı o biri əsərlərindən müəyyən dərəcədə seçilir. Şair bu janrın tələblərinə riayət edir, məhəbbət motivini ön plana çəkir. Əsasən, aşiqanə qəzəl yazan şair sözarası ictimai hadisələrə də toxunur, dövrdən narazılığını bildirir. Türk alimi Əhməd Atəşin qənaətinə görə, artıq Xaqani irsində qəzəl bir janr kimi sabitləşir. Bu dövrdə başqa şairlərdə olduğu kimi, Xaqani qəzəlləri də mövzuca bütövdür. Onlarda nikbinlik duyğusu vardır. Xaqani də Şərq intibahmm başqa şairləri kimi eşqi ən ülvi bir hiss olaraq tərənnüm edir. Onun qəzəlləri bizə başqa şairlərin qəzəllərini yada sahr. Sanki bütün başqa Şərq klassikləri kimi Xaqani də kimisə təkrar edir, yaxud onu təkrar edirlər: Aşiqlik dünyasma qədəm qoymayan insan, Ürəyinə gözündən axıtmamışdır al qan. H ə r k ə s ə k i , v u r m a y ı b q ə m o x u n u m ə h ə b b ə t , O , e ş q i n ə h v a l ı n ı b i l ə c ə k d i r h a r a d a n ? S e v g i n i n m ə n a s ı n ı d u y a b i l m ə z o k ə s k i, H ə m n ə f ə s i o l m a y ı b b i r n a z ə n d ə m e h r i b a n ... Şairin fikrincə, insan özü aşiq olmaymca eşqin nə olduğunu bilməz. Gözlərindən qan axıtmayan bir kəs eşqi duya bilməz, aşiqə qiymət verə bilməz. Aşiq qəlbini və canını bağışlasa da, qisməti hicran və qəmdir. Daim eşq havası ilə nəfəs alan bu adamların üzərinə sevinc nəsimi əsməmişdir. Bu qəzəldə aşiq ən yüksək insan, zəmanənin həqiqi qəhrəmanı kimi göstərilmişdir. Düzdür, onun nə üçün daim qəm çəkdiyi, nə üçün sevdiyi bir adam tərəfindən incildildiyi aydm göstərilmir, bunun səbəbi aydınlaşdırılmır. İntibah dövrünün romantik poeziyasnm fəci qəhrəmanı olan aşiq özü də həmin hadisənin səbəblərini bilmir, mücərrəd və rəmzi şəkildə sevgilidən, taledən şikayətlənirdi. Şərqin bütün başqa qəzəl şairləri kimi Xaqani də ənənəni pozmur, müsbət qəhrəmanın kədərini, faciəsini sevgilinin zülmündə 14
Yüklə 7,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|