onları həmişə dost, yəni insan görmək istəyir. Onun inkarı orta əsri,
şimşək kimi çaxıb, ildırım kimi gurlayırsa, İntibah gülüstan üçün
mehriban bahar yağışma, ətirli səhər nəsiminə çevrilir, onu təsdiq edir.
Xaqaninin böyüklüyü məhz bundadır.
Azərbaycanda Xaqani irsinin öyrənilməsi ilə H.Araslı, M.Quluzadə,
M.Sultanov, Q.Kəndli məşğul olmuşlar. M.Sultanov Xaqani irsinin nəşri
və tərcüməsi sahəsində xeyli iş görməklə bərabər, onun haqqında ilk
monoqrafiyanı da qələmə almışdır.
Xaqani irsinin tədqiqi ilə ardıcıl şəkildə Qafar Kəndli məşğul olmuş,
ölkəmizdə və xaricdə şair haqqında bir sıra samballı məqalələr dərc
etdirmişdir. O, uzun illərdən bəri apardığı tədqiqatın bir hissəsini "Xaqani
Şirvani: həyatı, dövrü və mühiti" adı ilə nəşr etdirmişdir. Zəngin faktik
material əsasmda yaradılan bu tədqiqat işi bütünlüklə klassik irsin
öyrənilməsində yeni hadisədir.
Xaqani poeziyası öz dövründən başlayaraq bu günə qədər Şərqin, o
cümlədən Azərbaycanın bir çox sənətkarları üçün ömək, nümunə
olmuşdur. Əmir Xosrov Dəhləvi, Əbdürrəhman Cami, Məhəmməd Fizuli
kimi sənətkarlar bu dahi şairin "Şiniyyə"sinə cavab yazmış, Seyid Əzim
Şirvani özünü onun naibi saymış, Sabir bəzi mənaları ondan iqtibas
etmişdir. Xaqani yaradıcılığı Azərbaycan və dünya poeziyasmm qiymətli
hadisələrindən biridir.
Oxuculara təqdim olunan və qüdrətli şairin ölməz irsinin böyük bir
hissəsini əhatə edən bu kitab Məmmədağa Sultanov tərəfindən tərtib
edilən və 1985-ci ildə "Yazıçı" nəşriyyatında işıq üzü görən nəsri
əsasmda hazırlanmış kitaba Əkrəm Cəfər və Məmmədağa Sultanovun
yazdığı şərhlər də eynilə saxlanmışdır.
Xəlil Yusifli
20
TOHFƏTUL - IRAQEYN
DİBAÇƏ1
...D ü n ə n D ə c l ə s a h i l i n d ə b u s ö z l ə r i y a z ı r d ı m , D ə c l ə i s ə l ə t a f ə t l ə d a d h n ə f ə s a h r d ı . B u
d a d v ə l ə z z ə t ik i v a s i t ə i l ə y a y ı l ı r d ı : b ir i d i l ə g ə l i b , i b a r ə o l u r , d i g ə r i q ə l b ə k e ç i b , m ə n a
y a r a d ı r d ı . Q ə l b i m b u m ə n a n ı b a r m a q l a r ı m a a x ı d ı r , b a r m a q l a r ı m i s ə q ə l ə m i n u c u n a v e r i r d i .
B e l ə l i k l ə , h ə r ə s ə n k ü l ə k D ə c l ə y ə g ö z ə l l i k b ə x ş e d ə r ə k , m ə n i m q ə l ə m i m i n v a s i t ə s i l ə
k a ğ ı z a k ö ç ü r d ü . B u z a m a n g ö z ü m ü n b ə b ə y i D ə c l ə y ə d e y i r d i : " E y i l a h i ç a y ! S ə n q ə l b i n d ə
g ö v h ə r m i ə r i t m i ş s ə n ? Y a a ş i q l ə r i n g ö z y a ş ı s a n ? S ə n a x a n u l d u z m u s a n , y a d ö v r e d ə n
f ə l ə k ? " D ə c l ə c a v a b v e r i r d i :
" Y o x , m ə n f ə l ə k d e y i l ə m , k ə r a m ə t d ə r y a s ı n d a n b i r
h i s s ə y ə m ..." .
...B u " t ö h f ə " n i n ə z m ə ç ə k ə n Ə c ə m E iə s s a n ı X a q a n i y i - E i ə q a y i q i o b ö y ü k p a d ş a h ı n
x i d d ə t i n d ə o l u b , o n u n x ə l ə t i n i a l d ı ğ ı z a m a n , x ə z i n ə y ə g i r ə r ə k , g ü c ü ç a t d ı ğ ı q ə d ə r lə l-
c ə v a h i r a t g ö t ü r ü b , d ö v l ə t l ə n d i v ə p a d ş a h l ı q t a p d ı . V ə h d ə t d ü n y a s ı n ı ə l ə g ə t i r i b , q a n e o l d u
v ə r a h a t l ı q ç a d ı r ı n ı q u r u b , h i r s i v ə t a m a h ı n ö k ə r l ə r k i m i d a l d a - q a b a q d a s a x l a y ı b ,
b ö y ü k l ə r i n a ğ ı l v ə e l m i n d ə n s a ğ v ə s o l ə l i n i d o l d u r d u . O , ( y ə n i X a q a n i - M . S . ) ş a d l ıq
t a x t ı n d a o t u r u b , a z a d l ı q t a c ı n ı b a ş ı n a q o y d u v ə d ü n y a y a b u c ü r s ə s s a ld ı: " B il k i , A l l a h
d ö v r ü y a r a t d ı q d a , d ö v r m ə n i m d ö v r ü m o l d u , z a m a n m ə n i m z a m a n ı m " . S o n r a , i r a d ə d ə n
d o ğ a n v ə g ö y l ə r ə y o l g ö s t ə r ə n p a k i d r a k , g ö y l ə r i n g u ş ə s i n d ə n b e y n i m i n ü ç ş ö b ə s i n ə n a z il
o l d u v ə d e d i: " ...A l l a h s ə n ə y o l g ö s t ə r s i n , e y X a q a n i . . . A l l a h s ə n ə s a ğ l ı q v e r s i n , e y
E iə q a y i q i... S ə n l a z ı m o l a n d ə r ə c ə y ə ç a t d ı n , b ə x t i n m ö h k ə m o l d u , o n u ə l d ə n v e r m ə ; h a b e l ə
y a r a m a z h q l a r t ö r ə d ə n ş ə r a b ı n s ö h b ə t i n d ə n ç ə k i n , f ə l a k ə t l ə r d o ğ u r a n d ü n y a d a n h ə z ə r e t;
b u k ö h n ə , m u r d a r q a n d a n c a n ı n ı q u r t a r , ö z ü n ü e l m v ə b i l i k k ö l g ə s i n d ə s a x l a ,
İxtisar edilmişdir.
21
ə g ə r i s t ə y i r s ə n k i , q ə l b i n y a r a l a n m a s ı n , v ə r ə m v ə a c l ı q t ö r ə d ə n d ö v l ə t l i a d a m l a r ı n q a p ı s ı n a
y a r d ı m ü ç ü n g e t m ə k i , o n l a r y a r a m a z l ı q l a r t ö r ə t m ə s i n . . . B u y e n i ə r s ə y ə g ə l m i ş l ə r i n
k a r v a n s a r a s m d a d ü ş ü b q a l m a k i , ö z e v i n d ə n k ə n a r d ü ş m ə y ə s ə n . B u d ü n y a b a z a r ı n ı n
t o z u n u s i l m ə k i, ü r ə k x ə z i n ə s i n i n c ə v a h i r l ə r i n d ə n m ə h r u m o l m a y a s a n .
...M ə n Ş i r v a n m ə h b ə s i n d ə id im . B i r d ə n i l a h i s ə s m ə n ə d e d i: " Ə g ə r y ü k s ə l m ə k
i s t ə y i r s ə n s ə , a y a q g ö t ü r , y o l a ç ı x k i , d ö v l ə t ə z ə h m ə t l ə ç a t m a q o l a r ... Y ə n i , d u r , Ş a m a g e t ,
o r a d a n ə r ə b l ə r i n M ə k k ə s i n ə k e ç , ə v v ə l c ə ... q u l l u ğ a q ə d ə m q o y , s o n r a " e h r a m " t u t u b
d a y a n , z i y a r ə t z a m a n ı q ə l b d ə n : " E y A l l a h , m ə n s ə n i n n ə o l d u ğ u n u l a y i q i n c ə t a n ı m a d ı m "
s ö y lə ...
S o n r a d ö v l ə t M ə k k ə s i n ə y o l a r a , o n u n h a l q a s ı n ı ik i ə l d ə t u t u b , o t ü r k k i m i d e : " E y
m ə n i m e v i m , m ə n s ə n i n k i m i e v g ö r m ə m i ş ə m s ə , s ə n d ə m ə n i m k i m i s i n i g ö r m ə m i ş s ə n " .
D e m ə l i , s ə n K ə b ə i l ə ü z l ə ş ə b i l ə r s ə n . Ə g ə r o t ü r k ü n y ü z n ə c i b o ğ l u v a r i d i s ə , s ə n i n d ə
y ü z m i n q ə r i b ə ö v l a d m v a r ; b u d u r , h ə r b i r i n i o n u n q a p ı s ı n a q u l a m e t v ə h ə r b i r i n ə m i n
d i n a r q i y m ə t q o y ; M u s u l u n ə h s e v a d l a n d ı r k i , o r a d a a n c a q b i r n ə f ə r d ə n b a ş q a ö z ü n ə
x i r i d a r t a p a b i l m ə z s ə n , o d a M ə h ə m m ə d i b n Ə1İ i b n Ə b u M ə n s u r d a n i b a r ə t d i r ...
BAŞLANĞIC
B u q a r a t o r p a q l a m a v i a s i m a n ,
Q o y m u ş d u r d ü n y a d a b i z l ə r i h e y r a n .
B u f ə l ə k , b u t o r p a q n ə q ə d ə r k i v a r ,
Ö m ü r k i s ə m i z i b o ş a l d a c a q l a r .
Q ə r i b ə d e y i l m i , s ə m a d ö v r e d i r ,
L a k i n s a b i t d u r u r m ə h v ə r i n d ə y e r .
B u ik i s e h r b a z h ə r a x ş a m - s ə h ə r ,
Ə y n i n ə g a h q a r a , g a h a ğ d o n g e y ə r
S a r s ı l ı r v a r l ı ğ ı n i n d i t ə m ə l i ,
A ç ı r q a p ı l a r ı h e ç l i y i n ə h
D ö r d h a m b a l b e l i n d ə n a t ı r y ü k ü n ü * ,
N ə ili g ö r ü n ü r , n ə a y ı , g ü n ü
G ö y a tı t ə r k e d i r g ö y ü n t a ğ ı n ı
S a l ı r h ə m n a l ı n ı , h ə m d ı r n a ğ ı n ı * .
22
Dostları ilə paylaş: |