XavariCLƏr və yeni İdeologiyalari

İNDİKİ ZAMANDA XƏVARİC FİKRİNİN ORTAYA ÇIXMA SƏBƏBLƏRİ

Bu ölkə¹⁰¹ belə mənhəclərin, yəni təkfir mənhəclərinin əsla məkanı deyildir. Bu batil və iyrənc mənhəc bu ölkədən kənarda baş­lamışdır. Sual olunur, bəs bu ölkəyə necə daxil olmuşdur?!

Allaha həmd olsun ki, bu ölkə əvvəlki mötəbər sələf alim­lə­rinin getdiyi yolunu davam etdirir. Ölkəmizdə insanların bu sələfi metodunu mənimsəməsi son əsrlərdə Islam dəvətinə baş­la­mış Şeyx Muhəmməd ibn Əbdülvəhhabın (Allah ona rəhmət etsin!) başladığı sələfi dəvətinin nəticəsidir. O öz sələfi çağırışında Şeyxülislam ibn Teymiyyə, İbn əl-Qəyyim və başqa sələf alimlərindən bəhrələnmişdir. Düzgün dəvətin yayılmasına, İmam Muhəmməd İbn Səud (Allah ona rəhmət etsin!), onun övladları və nəvələrinin köməyi ilə nail olunmuşdur. Indi biz bu nemətin bə­rə­kətini yaşayırıq. İnsanlar vahid bir mənhəcə əsaslanaraq alimlərinə müxalif olmur, alimləri də bu yolda aralarında əsla ix­tilaf etmirdilər.

Kim bu alimlərin mənhəci haqqında elmini artırmaq istə­yir­sə, "əd-Durarus Səniyyə" adlı kitabda cəm olunmuş elmi əsər­ləri oxusun.

Təkfirin əsası xaricdən gəlmiş insanlar tərəfindən, təəsübkeş cavanlar arasında təbliğ edilməklə yayılmışdır. Bu in­­san­lar sələfi dəvətindən bəhrələnməyən insanlardır. Onlar ca­van­­lar arasında parçalanma toxumlarını səpir və onları zəlalət dəs­tə­lə­ri­nə dəvət edirlər.

Məsələn, bəzi cavanlar bu ölkədən¹⁰² Əfqanıstana gedərək orada öz­lə­ri­nə təkfir fikirlərini öyrədən insanları tapdılar. Əslində onlar (başqa ölkəyə cihad adı ilə getmək əvəzinə) öz ölkə­lə­rin­də qalmalı və insanları gözəl üslubla İslama dəvət etməli, cəmiyyətə fay­da verən işlərlə məşğul olmalıydılar. Özlərinə əziyyət verəcək insan­lar­la üzləşməməliydilər. (Lakin çox təəssüf) Xəvariclərin metodu isə müxaliflərlə üz-üzə gəlmək, fit­nə­kar­lıq etmək, çaxnaşma salmaq, rəhbərlərə açıq-aşkar narazılıq bildirmək, onların eyiblərini yaymaq və s. əməllərdir.

Onların öz rəhbərlərinə qarşı üsyan etməsi onların həbs edilməsi, əziy­yət verilməsi və qovulması ilə nəticələndi. Bəziləri bu və­ziy­­yətdə ölkəsindən qaçmış sonra alimləri, rəhbərləri və ümumiy­yət­lə müsəlmanları kafir saymaqla öz etirazlarını bildirmişlər. Onlar doğru əqidə və mənhəc məsələləri haqqında ən cahil insan­lar­dır. Bəziləri bir neçə hədis və ya müəyyən elmi məsələləri əz­bər­­ləyərək özünü müfti və ya Şeyxülislam hesab edib, özünü haqlı sayaraq bütün ümməti kafir sayır. Beləliklə, elmlə si­lah­­lanmayan bəzi gənclər də onların təsiri altına düşürlər.

Partlayışlarda iştirak edənlərin istifadə etdiyi metod bu idi. Onlar öz əməllərinin doğru olduğunu zənn edərək səhv ic­ti­had etmiş və bu ictihadlarına görə də üzürsüz sayılırlar. Çün­ki onlar alimlərdən elm almamışdılar. Ona görə hamı elm adam­ları ilə sıx əlaqədə olmalı və onlardan uzaqlaşmamalıdır. İbn Abbas (Allah ondan razı olsun!) Peyğəmbərin (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun!) belə buyurduğunu rəvayət edir: “Bərəkət sizin böyüklərinizlə olmağınızladır”¹⁰³. Bu hədisi İbn Hibban, əl-Xatib, əl-Qadi və Əbu Nuaym səhih isnadla rəvayət etmişlər. On­lar həmin gənclərin təkfir və ya digər məsələlərdə alim­lər­dən soruşacaqlarını bildikləri üçün bütün alimləri təkfir et­miş­lər. Hətta Şeyx Əbdül Əziz İbn Bəzz (Allah ona rəhmət etsin!) kimi alimin minhəcinin doğruluğunu, onun Məhəmməd ibn İb­rahi­min tələbəsi olub və ondan öncə yaşamış: İbn Teymiyyə, İbn əl-Qeyyim, dörd məzhəb alimləri, tabiinlər, səhabələrə qədər olan alim­lərin elmindən bəhrələndiyini bildikləri halda, onun kafir olmasını və buna görə ondan fətva qəbul edilmədiyini həmin gənc­lərə diktə etmişlər.

Bu gün dünənə necə də bənzəyir. Əlinin (radiyallahu anhu) dövründəki xəvariclər etdiklərinin doğruluğuna və bununla Allaha yaxınlaşdıqlarını düşünür, hətta buna inanırdılar. Ona gö­­rə Nəhravanda (Əlinin qoşunu ilə döyüşə girəndə) onlar belə deyər­di­lər: “Hökm yalnız Allahındır! Cənnətə gedin...gedin”. Əbu Əyyub deyir: “Mən (döyüş zamanı) xəvariclərdən bir kişinin belinə ni­zə ilə zərbə endirərək, nizəni onun belinə sancdım və dedim: “Ey Allahın düşməni, Cəhənnəmə yaxşı yol!” O isə dedi: “Han­sı­mızın ona daha erkən vasil olacağını sonra biləcəksən!”.

Bu insanlar (əvvəlki xəvariclər) zəlalətdə olmalarına bax­ma­ya­raq, onlar can verəndə də öz əməllərində əzmkar, səbrli və güc­lü imanla haqlı olduqlarını etiqad edirdilər.

Elm iddiasında olan müxtəlif insanların ətrafına toplaş­maq və altmış, yetmiş, səksən il elm öyrənən və öyrədən, müd­rik alimləri tərk etmək fitnə-fəsadın və zəlalətin yayılmasının əsas səbəblərindəndir. Bu alimlər öz müəllimlərindən dərs al­mış, onların kitablarını oxumuş və doğru mənhəci başa düşən­lər­dir. Kim bu alimlərdən elm öyrənər və onların sözünü din­lə­yər­sə Allahın izni ilə bu bəladan qurtulacaqdır.

Kim bu alimlərdən uzaqlaşıb özü ictihad edər, bildiyi cüzi hədislərə arxalanar, yaxud hansısa cahilin, elmdən bixəbərin sö­zü­nü dinləyərsə, bu insan zəlalətə düşər. Munəvi adlı alim “Fey­dul Qədir” əsərində Peyğəmbərin (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun!) “Bərəkət, böyüklərinizlə olmaqdadır...” hədisinə şərh verərək deyir: “Bərəkət böyüklərinizlə olmaqdadır: yəni, doğ­ru yolu tapmaq və örnək götürmək üçün təcrübəli və səriş­tə­li böyüklərinizlə oturub durun”¹⁰⁴.

Buna baxmayaraq biz: Peyğəmbərdən (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun!) başqa məsum yoxdur - deyir və etiqad edi­rik. Ondan başqa bütün insanların sözü qəbul və rədd edilə bi­lər. Bizə görə Peyğəmbərin (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun!) hədisi, kiminsə rəyindən, istəyindən, yaxşılığı iddia olu­nan işlərdən daha üstündür.

Uca Allah buyurur: “Onlara (bəzi müsəlmanların sadəlövhlüyü üzündən döyüş meydanından münafiqlərə) əmin-amanlıq və ya qorxu xəbəri gəldikdə dərhal onu yayarlar. Halbuki əgər (müsəlmanlar) bunu (münafiqlərə deyil), Peyğəmbərə və ya özlərindən (möminlərdən) olan ixtiyar (əmr) sahiblərinə demiş olsaydılar, əlbəttə, həmin xəbəri onun mahiyyətinə varan (belə bir xəbərin yayılmasının məqsədəuyğun olub-olmadığını təyin etməyə qadir olan) kimsələr bilərdilər. Əgər Allahın lütfü (mərhəməti) olmasaydı, şübhəsiz ki, az bir qisminiz müstəsna olmaqla, şeytana uyardınız” (ən-Nisa :83).

Şeyx Abdurrahman əs-Sədi (Allah ona rəhmət etsin!) ayənin açıqlamasında deyir: “Bu, bəyənilməyən bir iş gördükləri üçün Allah tərəfindən Öz qullarına verdiyi tərbiyədir. Üm­mə­tə, əminamanlığa, sevinməyə, kədərlənməyə aid olan han­sı­sa mühüm bir xəbər gəldikdə onu dəqiqləşdirməli, dərhal yay­mamalıdırlar. Onlar bu xəbər haqda Peyğəmbərdən (ona və ailə­sinə Allahın salavatı və salamı olsun!) və ya aralarında olan elmli, müdrik, münsif, ağıllı, rəşadətli, təcrübəli, yaxşını pis­dən fərqləndirən, əmr vermək səlahiyyəti olan böyüklərə hə­va­lə etməlidirlər”¹⁰⁵.

Elmi zəif və təcrübəsi az olan insan, yaxşını pisdən ayıran təcrübəli insan ilə eyni ola bilməz. Böyük fəsadı dəf etmək üçün kiçik fəsada əməl edilir. Çox insan bu qaydanı bilmədiyi üçün aşağdakı hədisi özünə örnək götürür: “(Rəhbərdən), qəti dəlil olan sırf küfr gördükdə üsyan edə bilərsiniz”¹⁰⁶. Bu hədisi oxuyandan sonra elə düşünür ki, öz düşüncəsiylə təkfir etdiyi rəhbərə qarşı üsyan edə bilər. Hələ bu işində özünü mücahid də hesab edir.

Bu, cihad anlayışı haqda səhv düşüncədir. Bəziləri elə dü­şü­nürlər ki, əlinə silah alıb istənilən kafirə qarşı döyüşməyi ba­ca­rar və etdiyi əməli də Allah yolunda cihad sayılar. Lakin bu açıq-aşkar zəlalət düşüncəsidir. Əhli Sünnə və camaat alimləri əqidə kitablarında qeyd edirlər ki, cihadı istənilən günahkar və ya yaxşı rəhbər ilə etmək lazımdır¹⁰⁷ və cihad yalnız rəhbərlərin əmri altında olmalıdır. Əgər rəhbər cihada çağırsa və cihad etsə sən də bu çağırışla cihada qoşul. Əgər rəhbər cihadı dayan­dır­sa, kiminsə cihada davam etməsi səhvdir və etdiyi əməl də batil sa­yı­lır. Əgər rəhbərlər cihad etməyə imkanları olduları halda, bi­lərəkdən onu dayandırsalar, buna görə günah qazanarlar. La­kin yenə də bu halda bir adam belə onlardan icazəsiz cihada baş­laya bilməz.

Yaxşı, əgər rəhbər küfr etmişdirsə bəs ona qarşı üsyan necə olmalıdır? Bu haqda Əbul Məali əl-Cuveyni¹⁰⁸ demişdir: “Bu, sıravi insanların işi deyil, səlahiyyət sahiblərinin işidir”¹⁰⁹.

Əgər hakim kafir olarsa səlahiyyətli şəxslər onu dəyişdirib baş­qası ilə əvəz edirlər. Lakin bir şərtlə ki, buna görə fitnə olmasın və qan tökülməsin. İmam Əhməd (Allah ona rəhmət etsin!) də Abbasi xəlifələri: “Quran məxluqdur!” – dedikdə onlara belə müna­sibət bəsləmişdir. Onlar insanları: “Quran məxluqdur!” – deməyə məcbur edir, İmam Əhmədə və digər alimlərə bunu dedizdirmək üçün işgəncə verirdilər. Təbii ki, bu sözü demək küfrdür və İmam Əhməd: “Quran məxluqdur!” - deyəni təkfir edirdi. Lakin bəziləri İmam Əhmədin yanına gəlib: “Biz bunlara qarşı üsyan etmək istəyirik, fitnə artıq çox böyüyüb!” – dedikdə, o buyurmuşdu: “Mən bunu sizə halal görmürəm. Fitnə zamanı qılınc işləsə qan axıdılar, yollar kəsilər, insanların namusları tapdalanar. Siz, pis rəhbərdən qurtulub, yaxşısı gələnə qədər səbr edin!”¹¹⁰.

Bu, müsəlmanların rəhbərləri və sələf alimləri tərəfindən başa düşülən əsas prinsip olmuşdur. Belə ki, əgər hakim kafir olarsa yalnız ixtiyar sahibləri fitnə-fəsada yol vermədən, qan axıdılmadan, onu vəzifəsindən kənarlaşdıra bilərlər. Aşağdakı səbəblərə görə sıravi insanlar bunu edə bilməzlər.

Birinci: Ola bilər onlar təkfir etmək məsələsində səhv etsinlər.

İkinci: Əgər onlardan bəziləri üsyana qatılsa, digərləri isə qatılmasa o zaman arada ixtilaf düşəcək və fitnə olacaqdır.

Üçüncü: Onlar, səlahiyyət sahiblərindən fərqli olaraq, rəhbərin dəyişdirilməsi və ya ona qarşı üsyanın nəticəsinə əhəmiyyət vermirlər.

Kimsə deyə bilər ki, “Filan rəhbər dünyəvi qanunlarla (Qavaninul vadiyya) hökm verir, deməli o kafirdir!”.

Biz isə ona deyirik ki, artıq tanınmış böyük və müdrik alimlər bu məsələ haqda danışmışlar. Bu məsələ Allahın hök­mün­dən başqa bir hökmlə hakimlik etmək məsələsidir”. İbn Ab­bas (radiyallahu anhu) demişdir: “Bu, İslamdan çıxaran böyük küfrdən aşağı mərtəbədə olan kiçik küfr, kiçik asilik və kiçik zülmdür”¹¹¹.

Əgər kimsə Allahın qanunlarını tərk edib dünyəvi qanunlarla hökm verirsə bizim onu kafir elan etməyimiz və İslam dinindən çıxarmağımız doğru deyildir. Əgər biz onun vəziyyətini dəqiq yoxlasaq ki, bu insan digər hökmləri Allahın hökmündən daha gözəl görür, yaxud Allahın hökmünü əsla doğru saymırsa, məhz belə halda o, şübhəsiz kafir olur.

Lakin o, nəfsi istəkləri, dünyəvi mənfəət, vəzifəsini itirəcəyindən qorxaraq, hökmünə riayət olunmayacağını düşünərək, bununla belə Allahın hökmünün daha yaxşı olduğunu etiqad edirsə, belə insana kafir hökmü vermək, İslamdan çıxarmaq olmaz. Bu insan, rüşvət xətrinə Allahın hökmündən başqa bir hökmlə hakimlik edənə bənzəyir. İslam ümmətinin yekdil rəyinə əsasən belə insan kafir sayılmır, o sadəcə olaraq böyük günah sahibidir”¹¹².

Bu düzgün rəy, alimlərin bir fikridir¹¹³. Ümumiyyətlə kiməsə kafir deməkdə ən xırda şübhə varsa bu şübhə təkfirdən uzaqlaşmaq üçün yetərlidir.

Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm), müsəlmanın eyibni gizlət­məyi və onun üçün üzr axtarmağı əmr edərək buyurmuş­dur: “Qardaşınız üçün üzr axtarın”¹¹⁴. Ona görə müsəlman digər müsəlmanların eyiblərini gizlətməyə, onları cəzalara və ölümə məhkum olunmaqdan qorumağa çalışmalıdır. Bütün bunlar, şəriət sahibinin məqsədlərindən sayılır. Kiminsə küfr et­di­yini ehtimal edərək onu təkfir etməyə can atmaq, Allah­dan qorx­mağın əlaməti deyildir.

Ən böyük Allah qorxusu, müsəlmanları təkfir etməkdən, na­muslarına toxunmaqdan, qanlarına əl batırmaqdan uzaq ol­maq­dır. Həmçinin demək lazımdır ki, insan əlində olan nemətə gö­rə Allaha şükür etməlidir. Bəzi insanlar hər hansı bir pis və­ziy­yətdə olanda: Nə üçün mən bu vəziyyətdəyəm? Nə üçün bu ölkədə olan müsəlmanlar belə vəziyyətdədir? – deyərək şikayətlənir, söyür və təhqir edir, olduğu vəziyyətin bu yolla də­yiş­mə­si­ni istəyir. Təbii ki, bu hərəkət açıq-aşkar səhvdir. Peyğəmbər (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun!) buyur­muş­dur: “Allahın nemətlərinə naşükür qalmamanız üçün, özünüz­dən (vəziyyətcə) aşağı olana baxın, yuxarı olana baxmayın!”¹¹⁵.

Əgər bir nəfər xəstələnibsə, o digər sağlam insanlara baxıb: Nə üçün mən xəstə, bunlar isə sağlamdır? – deməz. Əksinə daha pis xəstələrə baxdıqda, Allahın ona rəhm etdiyini bilib öz vəziyyətinə şükr edər. Həmçinin orta səviyyəli insan yük­sək səviyyəli insanlara deyil, yemək tapmayan kasıblara baxıb Allaha şükr etməlidir.

Bu gün müxtəlif ölkələrdə yaşayan insanlar Peyğəmbərin (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun!), yaxud səhabələrin vəziyyətinə baxıb, indi də o dövrdəki kimi olmasını istəmədən, Allahın ona verdiyi nemətə görə həmd etməlidir. Təbii ki, hamı istəyərdi ki, Peyğəmbərin (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun!) vaxtında olan imanlı günləri yaşasın, lakin bu real deyil. Hətta Peyğəmbərdən (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun!) sonrakı vəziyyət yalnız Ömər ibn Əbdüləzizin zamanında mövcud olmuşdur. Ona görə fitnələrin çox olduğu bu gündə, insan özün­dən aşağı insanlara baxmalıdır. Elə ölkələr vardır ki, orada ya­şa­yan insanlar saqqal buraxıb və ya hansısa əməli edib əmə­li­sa­lehlər kimi gəzə bilmirlər. Bunları etdikdə isə ona əziyyət ve­rir, cəzalandırırlar. Digərləri sübh namazına gedə bilmirlər. Yə­ni, buna icazə vermirlər. Ona görə insan Allaha şükr etməlidir ki, mən bunları rahat icra edir, dindar, xeyirxah və əməli­saleh­lər­dən olduğum üçün başımı dik tuturam!

Bu ölkədə elmli, xeyirxah, əməlisaleh adamlar təqdir edi­lir­sə bu o demək deyil ki, burada səhvlər, şəriətə zidd əməllər yox­dur. Təbii ki, vardır. Hansı zamanda səhvlər və ya şəriətə zidd əməllər mövcud olmamışdır ki!

Müsəlman, mövcud vəziyyətini qorumalı və daha yaxşı şə­ra­it əldə etmək üçün doğru yollar araşdırmalıdır. Təbii ki, in­di­ki vəziyyətini pisləşdirərək daha yaxşısını əldə etmək üçün ça­lışmaq axmaqlıqdır. Əksinə, sən indiki vəziyyətini qoruyub saxla, sonra doğru yollarla daha yaxşı vəziyyət üçün çalış. Müsəlman ölkələri arasında rəhbəri küfr ilə vəsf edilən bir rəh­bər var idi. Orada alimlər çox əziyyət içindəydilər. Hətta bəzi­lə­ri qətlə yetirilmiş, asılmış, müxtəlif əzablara düçar olmuşdular. Son­ra həmin ölkədə fitnə oyandı və vətəndaş müharibəsi baş­la­dı. Əvvəlki dövlət dağıldı və insanlar təşviş içində yaşamağa baş­ladılar. Belə olduğu halda nahaq qanlar axıdılır, namuslara to­xu­nulur, yollar kəsilir, insanlar aclıqdan ölürdülər. Ona görə hə­min ölkədə yaşayan bəzi alimlər deyirdilər: "Kaş ki, biz əvvəlki vəziyyətimizdə qalaydıq! O vəziyyət bundan çox yaxşı idi. Düzdür əvvəlki vəziyyətimiz o qədər də yaxşı deyildi, lakin in­diki vəziyyətimiz ondan da pisdir. Biz bununla nə dinə, nə də dün­yaya nail olduq." Ona görə böyük fəsadı dəf etmək üçün ki­çik fəsaddan istifadə edilməlidir. Bu, şəriət qaydalarından biri­dir.

Uca və Nöqsansız Allahdan bizim hamımızı Kitabı, Elçisi­nin (sallallahu aleyhi və səlləm) Sünnəsi, əməlisaleh sələflərin (Allah onlardan razı olsun!) məzhəbini anlamağı, bizə haqqı haqq kimi göstərib ona itaət etməyi, batili batil kimi göstərib ondan çəkinməyi nəsib etməsini diləyirəm. Həmçinin Allahdan istəyim budur ki, zəlalətə düşməmək üçün həqiqəti bizə şübhəli etməsin. Həqiqətən hər şey Allahın əlindədir və O, hər şeyə qadirdir. Sonda, Allahın salavatı və salamı Peyğəmbərimiz Muhəmmədə, onun ailəsinə və səhabələrinə olsun!

Mündəricat

XƏVARİC NƏ DEMƏKDIR 5

BU TAYFANIN İLK DƏFƏ MEYDANA ÇIXMASI 7

BU TAYFANIN MEYDANA ÇIXMASININ SƏBƏBLƏRİ 7

XƏVARİCLƏRİN FİRQƏLƏRİ 8

FİRQƏNİN BAŞÇILARI 8

BU FİRQƏ HAQQINDA YAZILAN BƏZİ ƏSƏRLƏR 9

ƏHLİ SÜNNƏ VƏ CAMAATIN XƏVARİC FİRQƏSİNƏ MÜNASİBƏTİ 10

11

12

XƏVARİC FİRQƏSİNİN MEYDANA ÇIXMASI 18

İNDİKİ ZAMANDA XƏVARİC FİKRİNİN ORTAYA ÇIXMA SƏBƏBLƏRİ 33

1 Buxari № 361, Muslim № 1066 və Əbu Davud № 4767 rəvayət etmişdir.

2 Səhih: Əbdur-Rəzzaq (10/153), İbn Sa`d (7/114), əl-Laləkayi Şərhu Usulu-Etiqad (№ 230), İbn Əbi Zəməneyn Usulus-Sunnəh (№ 240), əl-Həravii Zammul-Kəlaam (qaaf 89/bəə) və əz-Zəhəbi əs-Siyərdə qeyd etmişdir(4.212).

3 Gördüyünüz bu kitab alicənab alim Abdul-Muhsin İbn Naasir Ali-Ubay­ka­n­ın əl-Xəvaric vəl Fikrəl Mutəcəddid (Xəvariclər və müasir ideologiyaları) kitabı­nın tər­cü­məsidir. Müasir xəvariclərə qarşı təkzib kimi yazıl­mış bu əsərin son dərəcə möhtəşəm olmasının səbəbi, Şeyx AbdulMuhsinin 1990-cı illərin əv­vəl­lərində qütbçülərlə birgə olması həqiqətidir. Qütbçülər ona təriflər yağ­dı­rır, onu müşayiət edir və onun məscidinə kütlə şəklində tez-tez baş çəkir­di­lər. Allahın izni ilə, şeyx daha sonra qütbçiliyin xətərli dəvətini gördükdə hə­qi­­qəti tapmış və bunun nəticəsində onları tərk etmişdir. Beləliklə o açıq şə­kil­də üsyanın və qiyamın başçılarını təkzib etməyə başlamış, “Insan Haq­qla­rı­nın Müdafiəsi Üzrə Komitə” üzvlərinə onların başçıları Məhəmməd əl-Mis­ariyə dəfələrlə nəsihətlər vermişdir. Ona görə də bu kitab şeyxin həqiqəti ba­şa düşdükdən sonra onu qəbul etməsinə, müdafiəsinə qalxmasına və edi­lə­cək iradlara baxmayaraq haqqı söyləməsinə şahidlik edir.

4 (Bu başlanğıc sözlər xütbətul hacə adlanır. Peyğəmbər  bu sözləri hər dəfə xüt­bənin əvvəlində dediyi üçün buna - xütbətul hacə (ehtiyac xütbəsi) deyil­miş­dir. qeyd tərcüməçinindir). Abdullah İbn Məsuddan  gələn rəvayətdə o demiş­dir: “Allahın elçi­si  bizə xutbətul həcəni öyrətdi: Həmd yalnız Allaha məx­sus­dur...” hədisinin sonuna qədər. İmam Əhməd Müsnəd (1/392-393), Tir­mi­zi (№ 1105), Əbu Davud (№2118), ən-Nəsai (№1404) və İbn Macə (№ 1892) rə­va­yət etmişdir. Tirmizi demişdir: “Abdullahın hədisi həsən hədis­dir.”Əməş onu Əbi İshaqdan, o Əbul Əhvəsdən, o Abdullahdan, Abdullah isə Peyğəmbərdən  rəvayət etmişdir. Həmçinin Şöbəə, Əbi İs­haq­dan, o Ubey­dəhdən, o Abdullahdan, Abdullah isə Peyğəmərdən  rəvayət etmiş­dir. Ona görə də hər iki hədis səhihdir. Çünki İsrail hər iki rəvayəti bir­ləş­dir­miş və demişdir: “Əbu İshaq, Əbul Əhvəsdən və Əbu Ubeydəhdən, onlar Abdullah İbn Məsuddan, o da Peyğəmbərdən  rəvayət edir”.

5 Bax. İbn Həcər Fəthul-Bari (12/296).

6 Bax. Xalid əl-Muslih Şərhul-`Əqidətil Vaasitiyyə (s.170).

7 Bax. İbn Həcər Fəthul Bari (12/296-316), Nəvəvi Şərh Səhih Muslim (7/170), Şəhristani əl-Miləl və-n Nihəl (s.107), AbdurRəzzaq Afiifi Rəsaail (s.332), Səid İbn Vahf əl-Qahtaani Qadiyyatu-t Təkfiir (s.159).

8 Bax. əl-Miləl və-n Nihəl (s.105).

9 Bax. Suyuti Şərh Sunənu-n Nəsai (7/85)

10 Bax.Şeyx İbrahim ər-Ruheyli Məvqif Əhlu-s Sunnəh vəl Cəməəh (1/137-139)

11 Bax. Nəvəvi Şərh Sahiih Muslim (7/170) və Xalid əl-Muslih Şərhu-l Əqidəətil Vasitiyyə (s.170)

12Bax. Xalid əl-Muslih Şərhu-l Əqidəətil Vasitiyyə (s.170)

13Bax. Abul Həsən əl-Əşari Məqaalaatu-İslamiyyiin (s.207)

14Bax. Şeyx Həmuud ət-Tuveyciri İthaafu-l Cəməəh (1/274-275) Şeyx Abdur­Rəz­zaq Əfiifi ər-Rəsaail (s.332)

15Bax. Abu Mənsur əl-Bağdadi əl-Fərq bəynəl firaq (s.17-258) və İsfaraayiinii ət-Təbsiir fid-Diin (s.45)

16Bax. Səid İbn Vahf əl-Qahtaani Qadiyyatu-t Təkfiir (s.159)

17Bax.Şəhristani əl-Miləl və-n Nihəl (s.115)

18 Bax.Şeyx İbrahim ər-Ruheyli Məvqif Əhlu-s Sunnəh vəl Cəməəh (1/137-139)

19Müslim rəvayət edir. (№ 1064)

20Bax. İbn Həcər Fəthu-l Bari (12/296)

21Bax. Şeyx Abdullah Əbu Batii№ əd-Durarus-Sunniyyəh fil Əcvibətin-Nəcdiyyə (1/360).

22 Bax. İbn Həcər Fəthu-l Bari (12/298) və İbn Kəsir əl-Bidəyə və-n Nihəyə (10/567)

23 Bax.Şeyx İbrahim ər-Ruheyli Məvqif Əhlu-s Sunnəh vəl Cəmaəh (1/137)

24 Bax. Şeyxul İslam İbn Teymiyyə Minhəcu-s-Sunnəh (5/11)

25 Bax. Əbu Mənsur əl-Bağdadi əl-Fərqu bəynəl firaq (s.54) və İsfərayini ət-Təbsir fid-Din (s.45)

26 Bax.Şeyx İbrahim ər-Ruheyli Məvqif Əhlu-s Sunnəh vəl Cəməəh (1/137)

27 Bax. Şəhristani əl-Miləl və-n Nihəl (s 107-115)

28 Bax. İbn Həcər Fəthu-l Bari (12/296), Şeyx AbdurRəzzaq Əfifi ər-Rəsail (s.332)və Şəhristani əl-Miləl və-n Nihəl (s.106)

29 Bax. İbn Həcər Fəthu-l Bari (12/297)

30 Bax. əs-Suyuti Şərhun-Nəsə`i (7/85).

31 Bax. Nəvəvi Şərh Səhih Muslim (7/170), İbn Teymiyyə Minhəcus Sunnə (5/248), Munəəvi Faydul Qadir (3/50) və Durarus Səniyyə (9/290).

32 Bax . İbn Teymiyyə Minhəcus Sunnə (5/248)

33 Bax. Zeyd İbn Fayad ər-Ravdatun Nadiyya-Şarhil Vasitiyya (s.392)

34 Bax . İbn Teymiyyə Minhəccus Sunnə (5/248)

35 Bax. Durarus Səniyyə (9/290)

36 Bax. Şeyx Saleh Fovzan Ləmhatun Anil Firaqid Dalləh (s.42)

37 Buradan etibarən kitabın əsaslandığı Şeyxin əsas mühazirəsi başlayır. Əv­vəl­ki bölmə korrektor Cabir İbn Əli əl-Marri tərəfindən əlavə olunmuş ön sö­zün müxtəsər hissəsi idi.

38 Buxari (№7352) və Muslim (№1716) rəvayət etmişdir

39 Muslim (№2592) və Əbu Davud (№4809) rəvayət etmişdir.

40 Səhih li ğeyrihi: İmam Əhməd Müsnəd əsərində rəvayət etmişdir (6/451), Tirmizi (№2013) demişdir: “Bu hədis həsən səhihdir.” Həmçinin Humeydi Müsnədində (№393) və İbn Əbi Şeybə Müsənnəf (№25296), Buxari Ədəbul Mufrəd (№361) və Beyhaqi Sunanul Kubra (10/193) və Şuabul İman (№8002) əsərində rəvayət etmişlər. Heysəmi Məcməuz Zavaiddə (8/153) deyir: “Əhməd bunu rəvayət etmişdir və rəvayətçiləri etibarlıdır”.

41 Buxari (1/196) və Muslim (№1734) rəvayət etmişlər.

42 Səhih: İmam Əhməd Müsnəd (1/347), Nəsai əl-Müctəbə (№3057), İbn Macə (№3029), Fakihi Əxbaar Məkkə (№2639), İbn Əbi Şeybə Müsənnəf (№13907), İbn Əbi Asim Sunnə (№98), İbn Xuzeymə Səhih (№2867), İbn Hibban Səhih (№3860), Tabarani Mucamu`l Kəbir (12/121), Hakim Müstədrək (№1711) və Beyhəqi Sunanu`l Kubra (№9534). İbn Xuzeymə, İbn Hibban, Zəhəbi, Nəvəvi Məcmusunda (8/171) və Şeyxul İslam İbn Teymiyyə Məcmuul Fətavada (3/383) hədisin səhih olduğunu bildirmişlər.

43 Buxari (№5058) və Muslim (№1064) rəvayət etmişdir.

44 Səhih: İmam Əhməd əl-Müsnəd (1/347), Nəsai əl-Muctaba (№3057), İbn Macə (№3029), Fakihi Axbar Makka (№2639), İbn Əbi Şeybə Müsənnəf (№13907), İbn Əbi Asim əs-Sunnə (№98), İbn Xuzeymə Səhih (№2867),İbn Hibban Səhih (№3860),Tabarani Mucamu`l Kabir (12/212), Hakim Mustədrək (№1711), Beyhəqi Sunanul Kubra (№9534). İbn Xuzeymə, İbn Hibban, Hakim, Zəhəbi, Nəvəvi Məcmusunda (8/171) və Şeyxul İslam İbn Teymiyyə Məcmuu`l Fətavada (3/383) hədisin səhih olduğunu bildirmişdir.

45Müslim rəvayət etmişdir (№2578)

46 Zəif: İmam Əhməd (3/199), Beyhaqi Sunanul Kubra (№4743) və Şuabul İman (№3885). Suyuti Caamius Sağirdə (№2509)səhihliyinə istinad etmişdir və Albani Sahihul Camidə (№2446)Ənəsin hədisindən hədisi həsən elan etmişdir. Əl-İcluni Kəşful Xəfa kitabında (2/217) deyir: “Hədisin tam və yaxud mürsəl olduğu haqqında ixtilaf var. Buxari Tarixində düzgün mövqe tutmuşdur və hədis mürsəldir. İraqi əl-Muğni`an Hamlil Asfar kitabında (№1232) deyir: “Cabirin hədisindən Beyhaqiyə görə isnadı səhih deyil”. Mən isə deyirəm: “Cabir yolu il gələn hədis Albani tərəfindən, Da`iiful Caami (№2022) və Silsilatud-Da`ifada (№2480) olduğu kimi zəif elan edilmişdir.

47 Həsən Səhih: İmam Əhməd əl-Müsnəd (5/196),Əbu Davud (№547), Nəsai əl-Muctaba (№846),İbn Xuzeymə Səhih (№1486),İbn Hibban Səhih (№2098), Hakim Mustədrək (1/211), Beyhəqi Sunanul Kubra (№4929) və Suğra (№494),Şuabul İman (№2859) və Bəğəvi Şərhus Sunnə (№794). İbn Xuzeymə, İbn Hibban, Hakim, Zəhəbi və Nəvəvi Xulasatul Əhkamda (№784) hədisin səhih olduğunu bildirmişdir. Suyuti Camius Sağirdə (№8017) hədisin səhihliyinə istinad etmişdir. Albani hədisin həsən səhih olduğunu bildirmişdir.

48 Yaqut əl-Hamavi Mucamul Buldaan əsərində (2/106) bildirmişdir: “Bu məkan Dəməşqin kənarında şəhərdir”.

49 Səhih: İmam Əhməd Müsnəd (1/18), Tirmizi (№2165), İbn Macə (№2363), AbdurRəzzaq Müsənnəf (20710), Humeydi Müsnəd (1/19-20), İbn Əbi Asim Əs-Sunnə (№88), İbn Hibban Səhih (№4557), Təbərani Mucamul Avsat (№7249) və Mucamul Sağir (1/89), İbn Mandah əl-İman (№1087), Hakim Mustədrək (№387) və Əl-Beyhaqi Sunanul Kubra (7/91). İbn Hibban və əl-Hakim hədisi səhih saymış və demişlər: Bu hədis Şeyxeynin (Buxari-Müslim) şərtləri üzrədir". əz-Zəhəbi onlarla razılaşmışdır. Və Suyuti Camius Sağirdə (№2795) hədisin səhihliyinə istinad etmişdir. Həmçinin Albani və Əhməd Şakir hədisi səhihləşdirmişdir.

50 Buxari (№7288) və Müslim (№1337)

51Həsən Səhih: İmam Əhməd Müsnəd (2/332), Tirmizi (№2640), Əbu Davud (№4596), İbn Macə (№3991), Abdurrəzzaq Müsənnəf (18675), əd-Darimi (№2514), İbn Əbi Asim əs-Sunnə (№2), əl-Bəzzaar Müsnəd (№2755), İbn Hibban Səhih (№2647), ət-Təbarani Mucamul Kəbir (№8051) və Mucamul Avsat (№4886) və Mucamus Sağir (1/256), əl-Acurri əş-Şəriəh (1\126), əl-Hakim Mustədrək (4/430), əl-Lalikayi Şarh Usuli İtiqad (1/100) və əl-Beyhaqi Sunanul Kubra (10/208). Hədis məşhurdur, çox yollarla rəvayət edilmişdir. İbn Hibban və Hakim hədisi səhihləşdirmiş və demişlər: “Hədis Müslimin şərtinə uyğundur”. Əz-Zəhəbi də onunla razılaşmışdır. Şatibi İtisam (2/699) əsərində hədisi səhihləşdirmişdir və Suyuti Camius Sağir əsərində (№1223) hədisin səhihliyinə istinad etmişdir. Şeyxul İslam İbn Teymiyyə Məcmuul Fətavada (3/345) demişdir: “Hədis səhihdir, sünən və məsəniddə (Yəni, müxtəlif hədis kitablarında) məşhurdur” İbn Kəsir Təfsirində (2/604) demişdir: “Hədis sunan və məsəniddə müxtəlif yollarla gəlir və bir birini gücləndirir”. Əhməd Şakir hədisin isnadının səhih, Albani də hədisin həsənun səhih olduğunu demişdir.

52 Bu hədisi Müslim (№1815) öz isnadı ilə İbn Ömərdən rəvayət etmişdir. İbn Ömər demişdir: “Mən Allah Elçiunun (sallallahu aleyhi və səlləm) belə buyurduğunu eşitdim: “Kim əlini itaətdən uzaqlaşdırarsa (rəhbərə itaət etməzsə), Qiyamət Günü Allahın qarşısında heç bir əsası olmaz. Və kim ki, boynunda beyət olmadan ölərsə, o cahiliyyə ölümü kimi ölər”.

53 Buxari (№2957) və Müslim (№1835)

54 Şeyx tərəfindən verilən mühazirənin adı.

55 Bax. İbn Rəcəb Qavaiid (2/463), İbn Nəcim əl-Əşbəəh vən Nəzaair (s.98), Suyuti əl-Əşbəəh vən Nəzaair (1/124), İbnul Qeyyim Miftəh Darus Sə`adəh (3/365), Sədi Şərh Mənzuməətul Qavaidil Fiqhiyyə (s.14), əz-Zərqaa Şərhul Qavaidul Fiqhiyyə (s.201). Sədlan əl-Qəvaidul Fiqhiyyə (s.527).

56 Buxari (№3610) və Müslim (№1064) rəvayət etmişdir.

57 əz-Zəhəbi Siyar A`ləmun Nubala (4/196) əsərində demişdir, “Zeyd İbn Vahb əl-Cuhani əl-Kufi, Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) ilə görüşmək üçün gedən qoca kişi idi. Amma Zeyd yolda olarkən Peyğəmbər (sallallahu aleyhi və səlləm) dünyasını dəyişmişdi. Zeyd hicrətin 83-cü ilin axırlarına doğru dünyasını dəyişmişdir”.

58 İbn Həcər Fəthul Bari əsərində (12/293) demişdir: “Bu çiyinlə boyun arasında olan sümükdür.”

59 İbn Əsir ən-Nihəyə əsərində (4/320) demişdir: “Ovlanan şeyə atılan oxun onu deşməsi və sonra da ondan çıxması kimi, onlar da İslama girəcək, ondan keçəcək və İslamı tərk edəcəklər”. əz-Zaari Muxtarus Sihaah (1/259) əsərində demişdir: “Ox ovlanmış ova girəndə, girdiyi yerin əksinə olaraq digər tərəfdən çıxır. Ona görə də Xəvariclərə Peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) aşağıdakı hədisi səbəbi ilə Mariqa (çıxan) deyilmişdir: “Ox ovlanmış oxdan keçib çıxdığı kimi onlar da İslamdan keçib çıxacaqlar. Mariqa-nın cəmi Murraq-dır.

60 Azim Abadi Avnul Məbud əsərində demişdir (12/83): “Yəni, onların çöldə ötlayan buynuzlu mal-qarası”

61 əz-Zəhəbi Siyar A`ləmuun Nubala (5/298) əsərində demişdir: “Sələmə İbn Kuheyl İbn Huseyn Əbu Yahya əl-Hədrami, sonra ət-Tanai əl-Kufi. Onun oğlu Yəhya İbn Sələmə demişdir: “Mənim atam hicrətin 47-ci ilində anadan olmuş və hicrətin 101-ci ilində Məhərrəm ayının 10-da dünyasını dəyişmişdir”.

62 İbn Mnzur Lisanul Ərəb kitabında (5/118) demişdir: “Bu körpü deməkdir”. Əl-Əzim Abadi Avnul Məbud əsərində (13/82) demişdir: “Yəni, (Xəvariclərlə) döyüş baş verən körpünün yanına gəldikdə. Bu körpü əz-Zəbərcan körpüsü idi”.

63 əz-Zərkəli əl-Əlam əsərində (4/288) bildirmişdir: “O əl-Əzd deyilən yerdən idi. (Xəvariclərin bir firqəsi sayılan) İbadiyyələrin başçılarından idi. Elmli, bəlağətli və cəsur idi. Ibadətlərində heyrətamiz idi”.

64 Yaqut əl-Həmavi Mucamul Buldan (2/283) əsərində demişdir: “Bu yerin Kufədən kənarda bir şəhər olduğu söylənilir. Həmçinin, Kufədən iki mil kənarda yerləşən, Xəvariclərin Əli İbn Əbi Talibə qarşı çıxmaq üçün endikləri yer olduğu da deyilir. Onlar bu yerin adı ilə (əl-Həruriyyə: Həririlər) adlandırılmışlar”.

65 Nəvəvi Şərh Səhih Müslimdə (7/172) demişdir: “Yəni, onlar nizələrini bir az aralıdan qarşı tərəfin üzərinə atdılar”.

66 Əbu Ubeyd əl-Qasim İbn Sallam əl-Ğarib əsərində (s.66) demişdir: “Bu əli şikəst olan adama deyilir. Yəni, əli kəsilmişdir”.

67 əz-Zəhəbi Siyar Əlaamun Nubala (4/40) əsərində demişdir: “Ubeydə İbn Amr əs-Salmani əl-Kufi əl-Muradi, fiqh alimlərindən, görkəmli şəxslərdəndir. O İslamı Məkkə fəth olunan ildə Yəməndə qəbul etmişdir. Heç vaxt Peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) yanında olmamışdır, lakin Əli, İbn Məsud və başqa səhabələrdən elm almışdır. Fiqhdə məharətli, hədisdə isə dəqiq idi. Hicrətin 72-ci ilində dünyasını dəyişmişdir”.

68 Müslim (№1066) rəvayət etmişdir.

69 Nəvəvi Şərh Səhih Müslim (7/167) əsərində demişdir : “Ət-Təhəəluqdan nəzərdə tutulan məna başları qırxmaqdır. Ona görə də bəzi insanlar bunu dəlil gətirərək baş qırxmağın məkruh olduğunu söyləmişlər, lakin bunda onun üçün dəlil yoxdur. Bu yalnız onların əlamətlərindən biridir və əlamət də haram, və yaxud halal olan bir şey ola bilər.”

70 Müslim (№1065) rəvayət etmişdir.

71 Müslim (№1065) və Əhməd (3/79) rəvayət etmişdir və bu mətn Əhmədin rəvayətindəndir.

72 Buxari (№7352) və Müslim (№1716) rəvayət etmişdir.

73 Bax.Əl-Bidəyə vən Nihəyə (10/563).

74 Yaqut Mucamul Buldaan əsərində demişdir: “Adətən Nəhravan və yaxud ən-Nahravan adlanan yer üç: əl-Alə, əl-Avsat və əl-Əsfəl - adlı çayı əhatə edir. Qərb tərəfdən Bağdad ilə əl-Vasit arasında geniş kəndin yanında yerləşir. Şimal sərhədi Bağdada çatır onun daxilində çox şəhərlər vardır və onlardan: İskaf, Carcaraya, əs-Safiya, Dar Qanaa və s. Möminlərin Əmiri Əli (radiyallhu anhu) ilə Xəvariclər arasında məşhur hadisə həmin yerdə baş vermişdir”.

75 İbn Kəsir əl-Bidayə və`n Nihayə əsərində (10/564) rəvayət etmişdir.

76 Müslim (№1064) rəvayət etmişdir

77 Əbu Nuaym Hilyatul Avliya (8/95) əsərində və Şeyxulislam İbn Teymiyyə Macmuul Fətavada (1/333) rəvayət etmişdir.

78 Səhih: İmam Əhməd əl-Müsnəd (5/110) əsərində demişdir: “İsmail bizə rəvayət etmişdir ki, Əyyub bizə Humeyd İbn Hilaldan, o da Xəvariclərlə olan daha sonra onlardan uzaqlaşan Abdul Qeys qəbiləsindən bir kişidən rəvayət etmişdir... (sonra hədis sonuna qədər rəvayət edilir)”. AbdurRəzzaq Müsənnəf (№18578), ət-Tabarani Mucamul Kəbir (№3631), Əcurri əş-Şəriə (1/165), Daraqutni Sünən (№157) kitabında rəvayət etmişlər. Heysəmi Məcməuz Zəvaid (7/302) əsərində demişdir: “Mən Abdul Qeysdən olan kişinin adını bilmirəm, digər rəvayətçilər isə etibarlıdırlar”. Şeyx Albani İrvaul Ğalil (8/103) əsərində demişdir: “Adı çəkilməyən (AbdulQeysli) kişidən başqa bütün rəvayətçiləri etibarlıdır. Bununla belə, Cundub İbn Süfyanın hədisi bu rəvayətə dəstək verir”. Mən deyirəm: Bunu Əhməd Müsnəd (1/169), Tirmizi (№2194) Səəd İbn Əbi Vaqqas hədisində rəvayət etmişdir. Həmçinin, Əhməd Müsnəd (4/416), Əbu Davud (№4259), İbn Hibban Səhih (№5931) kitabında rəvayət etmişlər. Sənani Subulus Salam (4/60) əsərində demişdir: “Hədis çox yolla rəvayət edilmişdir və onların hamısında adı məlum olmayan rəvayətçi vardır. Əhməd və Təbarani tərəfindən məlum olmayan rəvayətçinin yolundan başqa bir yolla rəvayət edilmişdir. Bununla belə, onların arasında Əli İbn Zeyd İbn Cədan var və onunla əlaqədar mənfi ifadələr vardır. Əhməd və Tirmizi bu hədisi Sad İbn Əbi Vaqqas hədisindən rəvayət etmişlər və Əhməd bunu İbn Ömər hədisindən rəvayət etmişdir. Əhməd, Əbu Davud və İbn Hibban Əbu Musa hədisindən rəvayət edirlər. Quşeyri hədisə səhih demiş və Şeyxeynin (Buxari və Müslim) şərtləri üzərində olduğunu bildirmişdir. Ona görə də hədis rəvayət olunan çox saylı yollar vasitəsilə gücləndirilir.

79 Zimmi: Müsəlmanlar arasında yaşayıb vergi ödəməklə öz dinində qalan yəhudi və ya xaçpərəst.

80 İbn Kəsir, Bidayə vən Nihayə (10/583)

81 Yaqut Mucam (2/383) əsərində demişdir: “Mədinəyə yaxın ,Harameyn arasında yerdir.”

82 Buxari (№3983) və Müslim (№2494) rəvayət etmişdir.

83 Buxari (№3481) və Müslim (№2756) rəvayət etmişdir.

84 Bax. Macmuul Fatava (3/231)

85 Hafiz İbn Həcər əl-İsabə əsərində (1/547) demişdir: “Zeyd İbn Huseyn ət-Tai, daha sonra əş-Şabi. Heysəm İbn Adiyy, o da Yunus İbn Əbi İshaq, o da Əbu Səfər əl-Həmədanidən qeyd etmişdir ki o Kufə sərhədləri yaxınlığında Ömər İbn Xəttabın (radiyallahu anhu) valisi idi. Muhamməd İbn Qudama Əxbarul Xəvaric əsərində bu haqda rəvayət etmişdir. Və o zamanlar qoşun əmirləri yalnız Səhabələrdən olurdu.

86 Yaqut əl-Mucam (2/207) əsərində demişdir: “Bu çay adıdır. Yanında Bağdadın ucqar ərazisində qərb tərəfinə doğru böyük şəhər yerləşir. Onlardan ər-Razananı göstərmək olar.bu yer Xaniqin və Xozastan arasındadır.

87 Bax. İbn Kəsir əl-Bidayə vən Nihayə (7/228)

88 İbnul Əsir ən-Nihayə əsərində buğat (həddini aşanlar) mənası ilə əlaqədar demişdir: “Ammarın hədisində baği: yəni, zülmkar - dəstə onu öldürəcəkdir. Baği, rəhbərə itaət etməkdən boyun qaçıran zalım dəstə deməkdir. Baği sözünün əsli həddi aşmaqdır.

89 Bu sözlər, Peyğəmbər (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun!) qəniməti böldüyü zaman bir kişiyə qənimət payı ayırmadıqda: Sən ədalətli bölgü etmədin!- deyən kişiyə işarədir.

90 Nəvəvi Şərh Səhih Müslim (7/167) əsərində demişdir : “Ət-Təhəluqdan nəzərdə tutulan məna başları qırxmaqdır. Ona görə də bəzi insanlar bunu dəlil gətirərək baş qırxmağın məkruh olduğunu söyləmişlər. Lakin bu hədis deyilən məsələyə əsas vermir. Bu yalnız onların əlamətlərindən biridir. Əlamət də haram və ya halalla ola bilər”.

91 İmam Əhməd Müsnəd (4/421), Nəsai (7/119-121), İbn Əbi Şeybə Müsənnəf (№37904), Bəzzar Müsnəd (9/294) və Heysəmi Məcməuz Zəvaid (6/299) rəvayət etmişlər. Hakim də Müstədrək (№2647)rəvayət etmiş və hədisin Müslimin şərtinə əsasən səhih olduğunu demişdir. Şeyx Albani (Allah ona rəhmət etsin!) isə hədisin zəif olduğunu demişdir.

92 Hicrətin 1400-cü, miladın 1980-ci ilində Məkkənin əl-Həram məscidində baş verən bu hadisə Cüheyman hadisəsi adlandırılır. Bu zalım dəstəyə Cuheyman adlı bir nəfər başçılıq edirdi. Bu hadisədə çox insanlar öldürülmüş və fitnəsi bir neçə gün davam etmişdir. Allah bizi belə şərdən qorusun.

93 Buxari (№361), Müslim (№1066) və Əbu Davud (№4767)

94 Bax. ən-Nihayə (1/351)

95 Bax. ən-Nihayə (1/434) və İbnul Əsir (2/376)

96 Bax. əl-Əzim Abadi Avnul Məbud (13/80)

97 Müəllif burada Məkkə hadisələrində olan Cuheyman adlı adamı demək istəyir.

98 İmam Əhməd Müsnəd (2/351), İbn Hibban Səhih (№6872), Hakim Mustədrək (№8359), Tayalisi Müsnəd (№2373), İbn Əbi Şeybə Musənnəf (7/462) və İbnul Cad Musnəd (№2810) kitablarında rəvayət etmişlər. Şeyx Albani Səhih (№579) demişdir: “Bu isnad səhihdir. Rəvayətçiləri Şeyxeynin (Buxari Müslim) etibarlı rəvayətçiləridir. Səid İbn Səman Buxari Müslimin rəvayətçilərindən deyil lakin o da etibarlı sayılır”.

99 ər-Riyad şəhərinin Üləyya küçəsinsə baş verən terrorun iştirakçılarına edam hökmü tətbiq edilmişdi.

100Bax. əl-Bidayə vən Nihayə (10/590).

101 Müəllif burada Səudiyyə Ərəbistanını nəzərdə tutur.

102 Yəni, Səudiyyə Ərəbistanından.

103 Səhih: İbn Hibban Səhih (№559), əl-Xatib əl-Bağdadi Tarixi Bağdad (№5862), əş-Şihab əl-Qudai Müsnəd (1/57) və Əbu Nuaym Hilya (8/172) kitabında rəvayət etmişdir. Həmçinin Təbarani əl-Avsat (№8991), Hakim Mustədrək (1/62) və Beyhəqi Şuabul İman (7/463) kitabında rəvayət etmişlər. Hakim demişdir: “Hədis Buxarinin şərtinə əsasən səhihdir lakin Buxari onu rəvayət etməmişdir”. əz-Zəhəbi də bu fikirlə razılaşmışdır.

104 Bax. Mənavi Faydul Qadir (3/220)

105 Bax. Abdur Rahmən əs-Sadi Təysir Kərimir Rahmən fi Təfsir Kəlamil Mannan (2/113).

106 Buxari (№7056) və Müslim (№1709) rəvayət etmişlər.

107 Bax. Laləkai Şərhi usul etiqad əhlis sünnə vəl camaat (4, 1299), İbn Əbil İzz əl-Hənəfi Şərh əl-Əqidəh ət-Təhaviyyə (2, 555), İbn Teymiyyə Məcmu əl-Fətava (28, 503).

108 Abdul Məlik İbn Abdullah İbn Yusuf əl-Cuveyni, əl-Nəysəburi əş-Şafii. Çox sayda kitabların müəllifidir. Hicrətin 419-cu ilinin əvvəlində anadan olmuş və 478-ci ildə vəfat etmişdir.

109 Bax. Ğiyasul Umam (səh.96)

110 Bax. İbnul Xallal Sünnə (1/134).

111 Səhih: Muhəmməd İbn Nasr əl-Mərvəzi Təzim Qadris Salət (2/522), Hakim Müstədrək (№3219) və Beyhəqi Sunanul Kubra (8/20) kitabında rəvayət etmişlər. Hakim demişdir: “Bu hədisin səhih isnadı var və Şeyxeyn bunu rəvayət etməmişdir.” Zəhəbi də bu fikirlə razılaşmışdır.

112 Şeyxul İslam İbn Teymiyyə (Allah ona rəhmət etsin!) Məcmuul Fətava (22/61) əsərində demişdir: “Günah etdikləri səbəbi ilə hakimlərə qarşı üsyan etmək düzgün deyil. Zina və bənzəri günahlara görə kiməsə ölüm hökmü tətbiq edilməsinə baxmayaraq, eyni günahı hakim edərsə (zina və.s) ona qarşı üsyan etmək olmaz. Çünki bu üsyan səbəbi ilə baş verən fitnə, hakim tərəfindən edilən böyük günahın fitnəsindən qat-qat çoxdur.

113 Fayda üçün, Daimi Elmi Araşdırmalar və Fətvalar Komitəsinin mövzu ilə əlaqədar bəzi fətvalarını qeyd etmək istəyirik:

Sual (№2) fətva (№5226): Təkfir nə zaman caizdir və nə zaman caiz deyildir? Allahın aşağıdakı sözündə təkfirin hansı növündən söhbət gedir? “Allahın nazil etdiyi ilə hökm etməyənlər əlbəttə ki kafirlərdirlər!” (Maidə:44)

Cavab: Allaha həmd, Onun Elçisinə, ailəsinə və səhabələrinə salam və salavat olsun.

Sizin: “Təkfir nə zaman caizdir və nə zaman caiz deyildir?” sözünüzə gəldikdə isə düşünürük ki, hökmü sizə açıqlamağımız üçün məsələnin sizi narahat edən məqamlarını bizə izah etməlisiniz. Allah taəlanın: “Allahın nazil etdiyi ilə hökm etməyənlər əlbəttə ki kafirlərdirlər!” - sözünə gəldikdə ayədə deyilən bu küfr böyük küfrdür. Qurtubi Təfsirində (6/188) demişdir: “İbn Abbas və Mucahid demişlər: “Kim Quranı və Allahın Elçisinin (sallallahu aleyhi və səlləm) sözünü inkar edərək Allahın nazil etdiyi ilə hökm etmirsə o zaman o kafirdir”.

Allahın nazil etdiyindən başqası ilə hökm verən bu işinin günah olduğunu etiqad edər, rüşvətə, məhkuma bəslədiyi düşmənçiliyə, yaxud məhkumla qohumluğu, dostluğu və s. belə amillərə görə başqa hökm ilə mühakimə edərsə, bu əməl böyük küfr ola bilməz. Belə halda o günahkar olar. Küfr sayılan bu günah böyük küfrdən aşağı mərtəbə olan küfr, böyük zülmdən aşağı mərtəbədə olan zülm, asilikdən aşağı mərtəbədə olan asilikdir. Müvəffəqqiyyət Allahdandır. Allahın salamı və salavatı Onun Elçisinə, ailəsinə və səhabələrinə olsun!

Daimi Elmi Araşdırmalar və Fətvalar Komitəsi

Prezident: Əbdül Əziz ibn Abdullah ibn Bəzz

Vitse Prezident: Əbdürrəzzaq Əfifi

Üzv: Abdullah ibn Ğudəyyan

Üzv: Abdullah ibn Quud
Sual (№11) fətva (№5741): Allahın nazil etdiyindən başqası ilə hökm edən Müsəlmandır, yoxsa böyük küfr edən kafir? Onun əməlləri qəbul olunurmu?

Cavab: Allaha həmd, Onun Elçisinə, ailəsinə və səhabələrinə salam və salavat olsun.

Uca Allah buyurur: “Allahın nazil etdiyi ilə hökm etməyənlər əlbəttə ki, kafirlərdirlər!” (Maidə:44), “Allahın nazil etdiyi ilə hökm etməyənlər əlbəttə ki zalımlardırlar!” (Maidə:45), “Allahın nazil etdiyi ilə hökm etməyənlər əlbəttə ki fasiqlərdirlər!”(Maidə:47). Əgər bir rəhbər Allahın hökmündən başqası ilə hökm verməyi halal sayaraq icazəli olduğuna inanarsa, onun küfrü, zülmü, fasiqliyi böyük olar və bununla dindən çıxar. Yox əgər o bu işin haram olduğunu etiqad edərək, rüşvət və ya başqa məqsədlə edərsə, əməli kiçik küfr, zülm və fasiqlikdir və həmin insan günah sahibidir. Elm əhli belə insanın Islamdan çıxamadığı qənaətindədirlər. Onlar, deyilən ayələrin təfsirində bu haqda geniş danışmışlar.

Müvəffəqqiyyət Allahdandır. Allahın salamı və salavatı Onun Elçisinə, ailəsinə və səhabələrinə olsun.

Daimi Elmi Araşdırmalar və Fətvalar Komitəsi

Prezident: Əbdül Əziz ibn Abdullah ibn Bəzz

Vitse Prezident: Əbdürrəzzaq Əfifi

Üzv: Abdullah ibn Ğudəyyan
Sual (№3) fətva (№6310): Dünyəvi qanunların batil olduğunu bildiyi halda ona qarşı mübarizə aparmayan və dəyişdirilməsinə səy göstərməyən insanın belə qanunlara müraciət etməsinin hökmü nədir?

Cavab: İxtilaf zamanı Allahın Kitabı və Elçinin (sallallahu aleyhi və səlləm) Sünnəsi ilə hökm etmək vacibdir. Uca Allah buyurur: “Əgər bir iş barəsində mübahisə etsəniz, Allaha və qiyamət gününə inanırsınızsa, onu Allaha və Peyğəmbərə həvalə edin! Bu, daha xeyirli və nəticə etibarilə daha yaxşıdır”. (Nisə:59) “Amma xeyr! (Ey Elçim!) Rəbbinə and olsun ki, onlar öz aralarında baş verən ixtilaflarda səni hakim (münsif) təyin etməyincə və verdiyin hökmlərə görə özlərində bir sıxıntı duymadan sənə tam bir itaətlə boyun əyməyincə, (həqiqətən) iman gətirmiş olmazlar. (Nisa:65).

Buna görə mühakimə zamanı Uca Allaha və Onun Elçiunun (sallallahhu aleyhi və səlləm) Sünnəsinə müraciət edilməlidir. Əgər kimsə maddi və ya hansısa mənfəət üçün dünyəvi qanunla hökm verərsə belə insan özünü İslamdan çıxarmayan günah, fasiqlik, asilik edər.

Müvəffəqqiyyət Allahdandır. Allahın salamı və salavatı Onun Elçiuna, ailəsinə və səhabələrinə olsun.

Daimi Elmi Araşdırmalar və Fətvalar Komitəsi

Prezident: Əbdül Əziz ibn Abdullah ibn Bəzz

Üzv: Abdullah ibn Ğudəyyan

Üzv: Abdullah ibn Quud

114 Beyhaqinin Şuabul İman (6/323) əsərində, Muhəmməd İbn Sirindən belə dediyi qeyd olunur: “Sizə qardaşınızla əlaqədar bir xəbər gələndə, o zaman onun üçün üzr axtarın. Əgər onun üçün üzr tapa bilməsəniz, o zaman: “Onun üzrü var”- deyin. Beyhəqi həmçinin Şuabul İmanda (7/552) Həmdun əl-Qassarın belə dediyini qeyd edir: “Qardaşlarınız arasından birinin ayağı büdrəyəndə, o zaman onun üçün yetmiş üzr axtarın. Qəlbiniz bunu qəbul etməsə, o zaman bilin ki, xata sizin nəfsinizdədir. Çünki Müsəlman üçün yetmiş üzr yeri qoyulduğu halda qəlbiniz bunu qəbul etmədi!”.

115 Müslim (№2963) rəvayət etmişdir.