10
qranitlər, dioritlər, qabbro, nefelinli siyenitlər, peridotit və bir sıra az
yayılanlar aiddir. Yerin səthinə axıb tökülən yaxud az dərinlikdə
qalıb soyuyan süxurlara vulkanik yaxud effuziv süxurlar deyilir. Bu
süxurlar üçün kiçik kristallik struktur xarakterikdir. Bunlara
bazaltlar, traxitlər və andezitləri aid etmək olar. Maqmatik süxurlar
yerin səthində müxtəlif təsirlərdən aşınaraq xırda qırıntılar şəklində
dağılıb çaylar, külək vasitəsilə su hövzələrinə toplanaraq çökmə
süxurları əmələ gətirir.
Çökmə və effuziv süxurlar tektonik hərəkətlər nəticəsində
Yerin dərin qatlarına düşürlər və orada təzyiq və temperatur məruz
qalır və yeni xassəyə malik süxurlar əmələ gətirirlər. Bu yolla əmələ
gələn süxurlara metamorfik süxurlar deyilir.
Belə süxurlar intruziv və
püskürmə süxurlarından da əmələ gələ bilər. Bunları yayılmasına
görə belə yerləşdirmək olar: qneyslər, şistlər, kvarsitlər və
mərmərlər. Bu adları çəkilən süxurlar Yer qabığnda 35-40 km
dərinliyə qədər yayılıblar, bəzi ərazilərdə Yer qabığının 70 km-nə
qədər çatır.
Süxurların
strukturu. Süxurların strukturunun əsas
xüsusiyyətlərinin təsviri aşağıdakılardır: 1)Kristallaşma yaxud
kristallikliyi (təmizliyi); 2)Kristal dənələrinin mütləq ölçüləri;
3)Dənələrin mütləq ölçüləri; 4)Kristallaşmanın pozulması və şüşəyə
oxşar materiallar. Süxurların kristallaşma dərəcəsi maqmanın
soyuma və özüllüyündən asılıdır.
Böyük dərinliklərdə yavaş soyuma zamanı süxurlar tam
kristallik quruluşa malik minerallardan ibarət olur. Onlar kristallik
dənəvari struktura malikdir. Bu tip struktura qranitlərə, siyenitlərə,
dioritlərə, qabbro və peridotitlərə aiddir. Əgər süxur tez soyuma pro-
sesi nəticəsində əmələ gəlirsə, bu süxurlar bütövlükdə şüşədən və
şüşəyə bənzər materiallardan ibarətdir (bazalt şüşələri, absedian).
Dənələrin ölçülərindən asılı olaraq iki əsas tip struktura ayrılır: gizli
kristallik və aydın kristallik, gizli kristallik struktura malik süxurlar
gözlə ayrılmayan, ölçüləri 0,1-0,001 mm olan dənələrdən ibarətdir.
Aydın kristallik strukturlu süxurlar dənələrin ölçülərinə görə kiçk
dənəli, orta dənəli və iri dənəli olurlar. Kiçik dənəli süxurlarda