16
duzlarla zənginləşmiş binar elektrolitlərdə dielektrik nüfuzluğu
məlum Falkenqaqen düsturu ilə hesablanır:
0
+3.79
c
-məhlulun
dielektrik nüfuzluğu;
0
-təmiz suyun dielektrik nüfuzluğudur; c-1 litr
məhlulun mollarla zənginliyidir.
Eksperiment yolu ilə göstərilmişdir ki, qumun dielektrik nüfuz-
luğu, doyuran məhlulun zənginliyinin dəyişməsinin 0-dan 2q/l
qiymətində sabit qalır və
f(
) asılılığının qum üçün eyni xarakterə
malik olduğu müşahidə olunur. Nəmliyin cüzi qiymətlərində
dielektrik nüfuzluğunun nəmlikdən asılı olaraq dəyişməsi xətti
xarakter daşıyır.
Təcrübi olaraq müəyyən olunub ki, məsaməliliyi 5-15%
hüdudunda dəyişən və nəmliyi 1%-dən çox olmayan süxurlarda
dielektrik nüfuzluğu aşağıdakı düsturla təyin edilir:
0
n
-nəmlik;
0
-quru süxurun dielektrik nüfuzluğudur; n-emprik
sabitdir, bu süxurun tipindən asılıdır və 0,3-0,33 hüdudunda dəyişir.
Təcrübi olaraq müəyyən olunub ki, eyni məsaməliliyə və 1-2%
nəmliyə malik olan süxurlarda dielektrik nüfuzluğunun qeyri-bərabər
dəyişməsi güman olunur ki, bu bir halda sərbəst su ilə, digər halda
isə bağlı su ilə əlaqədardır. Əsas var ki, bu prosesdə bərk və maye
faza sərhədində iki qat elektrik təbəqələşməsinin rolu çox böyükdür.
Tədqiqatlardan alınan nəticələr göstərir ki, nəmliyin cüzi miqdarda
dəyişməsi dielektrik nüfuzluğunun dəyişməsinə əhəmiyyətli dərəcədə
təsir edir.
Anizatrop süxurların dielektrik nüfuzluğu. Süxurun
tərkibində mineral dənələrin formalarına və kristalloqraf
oxa nisbətən
müəyyən istiqamətdə qanunauyğun yerləşməsi, həmçinin müxtəlif
mineral tərkibə malik olan layların növbələşməsi qeyri-bircinslilik
yaradır. Süxurların fiziki xassələrini öyrəndikdə iki cür
anizatropiyanın olduğunu müşahidə edirik: mikro və makroaniza-
tropiya. Mikroanizotropiya maqmatik, metamorfik və çökmə süxur-
larda mineralların dənələrinin forması ilə əmələ gələ bilir.
Müxtəlif tərkibli təbəqələşən layların və müəyyən istiqamətdə
əmələ gələn çatlar süxurlarda makroanizatropiya yaradır. Təbəqəli
17
süxurlarda təyin olunan dielektrik nüfuzluğu təbəqələşmə
istiqamətindən asılıdır. Bu
halda dielektrik nüfuzluğu
=
A
A
B
B
dir
İkinci halda
=
B
B
A
A
B
A
ε
θ
ε
θ
ε
ε
olur
Bütün anizatrop süxurlarda dielektrik nüfuzluğu eklogitlərdən
başqa, ən böyük qiymətə təbəqələşmə boyu (lay boyu) malik olur.
Süxurların dielektrik nüfuzluğuna təzyiqin təsiri. Təzyiqin
süxurların dielektrik nüfuzluğuna təsiri çox az öyrənilmişdir. Dielek-
triklərdə təzyiqin dielektrik nüfuzluğuna təsiri nəticəsində dəyişməsi
nəzəri olaraq elektron yaxud ion yerdəyişməsi nəticəsində
polyarizasiya olunması xarakteri daşıyır və Klauzius Mosotti
tənliyini diferensiallamaq yolu ilə hesablanılır.
Klauzius Mosotti tənliyini sabit temperaturda təzyiqə görə
diferensiallasaq aşağıdakı şəkildə olacaqdır:
dp
dn
1
πnα
3
1
2
ε
1
-
ε
dp
d
е
n
dp
dn
n
1
3ε
2)
1)(ε
-
ε
(
dp
dε
ε
1
burada
n
β
dp
dn
n
1
həcmi sıxılma sabitidir.
Onda
β
3ε
2)
1)(ε
(ε
dp
dε
ε
1
v
Dielektriklərdə elektron polyarizasiyası ilə yanaşı ion
polyrizasiyası da mövcuddur. Onda Klauzius Mosotti tənliyi
aşağıdakı kimi olur: