Xələfli A. A



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/100
tarix06.02.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#26718
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   100

 
29 
                
 
Şəkil  3. 
Şar  formalı  qoşulmalı  aqreqatların  xüsusi  müqaviməti  1-
qoşmanın müqavimətinin, süxuru özündə yerləşdirən  
süxürun müqavimətinə olan nisbəti 10
-1
/10
6
; 2-həmçinin 10
6
/10
-1
 
 
Süxurların müqaviməti təbiətdə təkcə onun tərkibilə yox, həm 
də 
yeraltı 
sulara 
nisbətən 
yerləşməsindən, 
minerallarla 
zənginliyindən,  massivlərin  pozulma  dərəcəsindən  və  eyni  zamanda 
iqlim  şəraitindən  asılıdır.  Maqmatik  və  metamorfik  süxurlar  yeraltı 
sulardan  üstdə  olduqda  müqaviməti  yeraltı  sulardan  aşağıda 
yerləşəninkindən  böyük  olur.  Tektonik  zonalarda  çatlar  keçən 
süxurların xüsusi müqaviməti həmişə pozulmamış massivlərin xüsusi 
müqavimətindən kiçik olur. Şəkil 4. 
Bunu  şəkildən  maqmatik  və  çökmə  süxurların  elektrik 
müqaviməti bu süxurları əmələ gətirən mineralların müqavimətindən 
az  olduğunu  aydın    görmək  olur.  Təbii  süxurlarda  bu  böyük 
miqdarda  nəmliyin  olması  ilə  izah  olunur.  Quru  süxurlarda  az 
miqdarda  aşqarların  olması  (istər  mexaniki,  istərsə  də  kimyəvi) 
dielektriklərin müqavimətini azaldır. 


 
30 
 
              
 
Şəkil 4. 
Qırılıb dağılma zonalarında dəyişməmiş kvars porfirlərin 
üzərində aparılan simetirik elektrik profilləmələrinin qrafiki 
(A.V.Veşevain dannıları əsasında). 1-kvaslı porfiritlər; 2-dağılıb qırılma 
zonasında dəyişmiş kvars porfirləri. 
Süxurların  elektrik  müqavimətinə  nəmliyin  təsiri.  Nəmlik 
süxurun  əsas  komponentlərindəndir.  Bu  bir  neçə  filizi  çıxmaq  şərti 
ilə  bütün  süxurların  müqavimətinə  təsir  edir.  Nəmliyin  süxur 
müqavimətinin  azalmasına  təsiri,  onun  müqavimətinin  süxur  əmələ 
gətirən  mineralların  müqavimətindən  az  olması  ilə  əlaqədardır. 
Süxurları müqavimət nəmlikdən asılılı  olaraq üç dəstəyə ayrılır: sıx 
böyük müqavimətli, az gilli və gilli. 
Nəmli  süxurlarda  müqavimət,  mineral  məhlulun  miqdarı, 
tərkibi  və  müqavimətin  qiyməti  ilə  təyin  olunduğundan,  əvvəlcə 
suyun növünü və onu xüsusi müqavimətini bilməliyik. Təbii suların 
xüsusi  müqaviməti təbii  sular öz tərkibinə görə çox müxtəlifdirlər. 
Bütün  məhlulların  ehtimal  olunan  tərkibi  natrium  xlordur,  bəzən  
duzlar və turşulardan ibarət olur. 


 
31 
Təbii sularda duzun miqdarı geniş diapazonda 0,1 mq/l-dən 10 
q/l  və  bundan  çox  olur.  Duzlu  çöküntülər  üzərində  səthi  sularda 
duzların  zənginliyi lay sularına nisbətən azdır. Təbii suların elektrik 
müqaviməti  bunun  tərkibində  həll  olunan  duzun  zənginliyindən 
asılıdır.  Kimyəvi  tərkibin  məhlulun  xüsusi  müqavimətinə  təsiri  çox 
deyildir. Çünki təbii suda olan ionların mütəhərrikliyi bir-birindən az 
fərqlənir. Dağlıq ərazilərdə sular az duzlaşırlar və xüsusi müqaviməti 
böyük olur. Ən böyük müqavimətə təzə distillə olunmuş su malikdir 
10
7
 Om

sm. 
 Böyük müqavimətli sıx süxurlar. Vulkanik, metamorfik və sıx 
çökmə süxurlarında nəmlik 3%-dən çox olmur. Çox halda 1%-dən az 
olur.  Ancaq  nəmliyin  bu  miqdarı  müqavimətin  qiymətini  kəskin 
dəyişdirir (Cədvəl 2).  
        
Müxtəlif nəmliyə malik olan süxurların xüsusi müqaviməti
 2 
Süxurlar 
Nəmlik 

Xüsusi 
muqavimət 
Om

sm 
Süxurla

Nəmlik 

Xüsusi mu 
qavimət 
Om

sm 
Alevrolit 
0,54 
0,5 
0,44 
0,38 
1,5

10

7,3

10
6
 
8,4

10
6
 
5,6

10
6
 
Diorit 
0,02 

5,7

10

8
 
İri dənəli 
qum   
daşları 
0,34 
0,18 
9,6

10

         
10
10
 
Peridoti

0.03 
0,016 

2,2

10
6
 
1,1

10
8
 
1,8

10
9
 
Kiçik 
dənəli qum 
daşları 

1,67 
0,1 
4,2

10
5
 
3,18

10
8
 
1,4

10
10
 
Olvinli 
pirokse
nit 
0,028 
0,014 

0,7

10
7
 
0,39

10
8
 
0,56

10
10
 
Pirofillit 
0,76 
0,72 
0,7 

6,1

10
8
 
4,9

10
9
 
2,1

10
10
 
  ~  10
13
 
Bazalt 
0,95 
0.49 
0,26 

4,1

10
6
 
9,0

10
7
 
3,1

10
9
 
1.26

10
10
 
Qranit 
0,31 
0,19 
0,06 

4,4

10
5
 
1,8

10
8
 
1,3

10
10
 
    10
12
 
Peridoti

0,1 
0,003 

3,07

10
5
 
4,0

10
5
 
6,5

10
5
 
 
 


 
32 
Buradan  görünür  ki,  nəmliyin  onda  bir  faizlərlə  azalması  xüsusi 
müqaviməti  bir  və  daha  çox  tərtibdə  artırır.  Nəmliyin  az  olmasına 
baxmayaraq, bunun cüzi dəyişməsi müqavimətin kəskin dəyişməsinə 
gətirir. Nəmliyin azalması ilə müqavimətin kəskin dəyişməsi ən çox 
qranitdə az dərəcədə isə dolomitdə, bazaltda müşahidə olunur. 
Az  gilli  məhlulla  doymuş  süxurların  elektrik  müqaviməti. 
Bu dəstəyə karbonatlı, qumdaşlı süxurlar və qumlar daxildir. Belə ki, 
bu  süxurların  gövdəsi  (skeleti)  bir  tərtibli  böyük  müqavimətli 
minerallardan  ibarətdir,  bu  süxurların  xüsusi  müqaviməti  əsasən 
süxurun  tərkibində  olan  nəmliyin  miqdarı,  onun  minerallaşması  və 
məsamələrin strukturu ilə təyin olunur.  
Süxurun  məsamələri  məhlulla  tam  doymuş  olarsa  süxurda 
nəmliyin miqdarı, məsaməliliyin funksiyası olacaqdır. Məsaməlilik k 
nə  qədər  çoxdursa  nəmlik  də 

  bir  o  qdər  çox  olur.  Məsamələr 
nəmliklə  maksimum  dolduqda  müqavimət  boşluğu  dolduran 
məhlulun  zənginliyindən  asılı  olacaqdır.  Eyni  mineral  tərkibə  və 
nəmliyin  eyni  qiymətində  süxurlar  elektrik  müqavimətinə  görə  bir-
birindən kəskin fərqlənəcəkdir. 
Nəzəri  və  təcrübi  olaraq  süxurun  müqaviməti 

sk
  və  minerallaşmış 
məhlulun  müqaviməti 

s
  arasında  düz  mütənasiblik  mövcuddur. 
Sementləmənin  dərəcəsi  artdıqca boşluqların  strukturunun rolu artır. 
Sıxlaşaraq  bərkidikdən  sonra  məsamələrin  bir  hissəsi  bağlanır,  yeni 
sədlər  yaranır  və  məsamələrin  forması  mürəkkəbləşir,  yəni  əyilərək 
(girintili-çıxıntılar) artır. 
Boşluqların  girintili-çıxıntılı  olmasının  elektrik  müqavimətinə 
təsiri o qədər çoxdur ki, eyni mineral tərkibə və məsaməliliyə malik 
olan  iki  süxur  müxtəlif  quruluşa  malikdirsə,  onda  müxtəlif 
müqavimətə  malik  olacaqdır.  Əgər  süxurun  bütün  boşluqları 
elektrolitlə  dolmuş  olsa  bu  elektrik  keçiricilikdə  iştirak  edəcəkdir, 
onda  parametr  poristosti  P  boşluqların  girintili-çıxıntılıqları  ilə  və 
məsaməliliyin T ilə aşağıdakı nisbətdə  əlaqədar olacaq. 
к
T
P
2




Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   100




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə