Xəstəlik və zərərvericilərə nəzarət laboratoriyası Laboratoriya müdiri: b.ü. f d Əzizova Namilə Hacı qızı
Yüklə 56,57 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hacıyeva Esmira Əlinağı qızı
- Əsas məqsəd
- Vəzifələr- Fitosanitar analizin aparılması
- Xəstəliklər və zərərvericilərin öyrənilməsi
- İnteqrir mübarizə tədbirləri
| Xəstəlik və zərərvericilərə nəzarət laboratoriyası Laboratoriya müdiri: b.ü.f.d Əzizova Namilə Hacı qızı
Əzizova Namilə Hacı qızı 14 may 1962-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1980- ci ildə 5 №-li Kimya-Biologiya təmayüllü internat məktəbini bitirdikdən sonra, 1981-ci ildə Xarkov (Ukrayna Respublikası) Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun Bitki Mühafizəsi fakültəsinin əyani şöbəsinə daxil olmuş, 1986-cı ildə oranı bitirərək, Azərbaycan ET Əkinçilik İnstitutunda əmək fəaliyyətinə başlamışdır. 1988-ci ildə əyani aspiranturaya daxil alaraq, Ümumittifaq Bitki Mühafizəsi institutunun (Sankt Peterburq) alimləri Şapiro İ.D. və Vilkova N.A.-nın rəhbərliyi altında "Şəki- Zaqatala bölgəsində Qırmızıdöş zəlicə böcəyinin ( Oulema melanopus) bioloji xüsusiyyətləri və say dinamikasının tənzimlənməsində davamlı taxıl sortlarının əhəmiyyəti" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək, Biologiya elmləri namizədi adını almışdır. Azərbaycan ETƏİ-da elmi işçi, böyük elmi işçi, aparıcı elmi işçi kimi çalışmış və 2011-ci ildən "Xəstəlik və zərərvericilərə nəzarət" laboratoriyasının müdiri vəzifəsinə təyin olunmuşdur. İşlədiyi müddətdə əsasən, dənli taxıl bitkilərinin xəstəlik və zərərvericilərinin öyrənilməsi, xəstəlik və zərərvericilərə davamlı yerli və intraduksiya olunmuş buğda, arpa, genotiplərinin seçilməsi, yeni pestisidlərin sınaqdan keçirilməsi ilə məşğul olmuş, Seleksiya və digər şöbələrlə yeni taxıl sortlarının yaradılması məqsədilə kompleks şəkildə aparılan elmi işlərin icraçılarından biri olmuşdur.
“Azərbaycanın suvarma və dəmyə şəraitində dənli taxıl bitkilərinin əsas zərərvericilərinin bioloji xüsusiyyətləri və onlara qarşı mübarizə tədbirləri” mövzusunda doktorluq elmi- tədqiqat işi üzərində çalışır. Əlaqə tel: 551-61-30 Email: namella@rambler.ru
Laboratoriyada çalışan elmi əməkdaşlar:
İbrahimov Ehtibar Rəhim oğlu - aparıcı elmi işçi, a.e.ü.f.d. İbrahimov Ehtibar Rəhim oğlu 12.02.1966-cı ildə anadan olmuşdur. O,1988- 1993-cü illərdə Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Akademiyasının "Meyvə- tərəvəzçilik və üzümçülük" fakultəsini bitirmiş və "Alim aqranom" ixtisası almışdır. Əkinçilik ET İnstitutunda 1999-cu ildən elmi işçi kimi fəaliyyətə başlamışdır. 2000-ci ildə "Fitopatologiya və bitki mühafizəsi" üzrə qiyabi aspiranturada təhsil almışdır. Ehtibar İbrahimov 2013-cü ildə "Azərbaycanda buğdanın sarı pasa (Puccinia striiformis west) effektiv davamlı genlərin müəyyənləşdirilməsi və seleksiyada istifadəsi" mövzusunda dissertasiyasını müdafiə edərək “aqrar elmləri üzrə fəlsəfə doktoru” elmi dərəcəsi adına layiq görülmüşdür.
Kərimova Şamama Ramiz qızı 5 iyul 1963-cü ildə Abcabədi rayonunun Kəbirli kəndində anadan olmuşdur. 1980-ci ildə orta məktəbi bitirdikdən sonra 1981-ci ildə S.Ağamalıoğlu adına Azərbacan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun «Bitki mühafizəsi» fakültəsinə daxil olmuşdur. 1986-cı ildə institutu bitirib, ipəkçilik ixtisasına yiyələnmişdir. İnstitutu bitirdikdən sonar Ağcabədi rayonunun Kəbirli kəndində meyvə-tərəvəz üzrə, 1987-1997-ci illərdə isə həmin rayonun Qiyamadinli kəndində ipəkçilik üzrə aqronom işləmişdir. 2007-ci ildən Azərbaycan ET Əkinçilik İnstitutunun “Xəstəlik və zərərvericilərə nəzarət” laboratoriyasında böyük elmi işçi vəzifəsində çalışır, dissertantdır, “Yerli və introduksiya olunmuş buğda rüşeym plazmasından unlu şehə (Blumeria qraminis (dc)e.ospeer f sp.tritici) davamlı genotiplərin seçilməsi, xəstəliyin məhsuldarlığa və bəzi fizioloji parametrlərə təsirinin öyrənilməsi”, “Müxtəlif stress amillərinə davamlı, ekoloji adaptiv xüsusiyyətlərə malik, yeni yüksək məhsuldar və keyfiyyətli payızlıq buğda sortlarının yaradılması, tətbiqi və yayımı”və “Buğda bitkisində təsərrüfat qiymətli əlamət və xüsusiyyətlərin genetik əsaslarının tədqiqi” mövzuları üzərində çalışır. Hacıyeva Esmira Əlinağı qızı 1962-ci ildə Gəncə şəhərində anadan olmuşdur. 1970-1980-ci illərdə Gəncə şəhəri 23 saylı orta məktəbdə təhsil almışdır. 1982-ci ildə C.Ağamalıoğlu adına Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun aqrokimya torpaqşünaslıq fakültəsinə daxilolub, 1987-ci ildə institutu bitirmişdir. Hal-hazırda böyük elmi işçi vəzifəsində çalışır, dissertantdır, “Respublika ərazisində üzüm bağlarında alaq otlarına qarşı inteqrir mübarizə tədbirlərinin işlənib hazırlanması” mövzusu üzərində çalışır. Aslanova Könül Kamilpaşa qızı 1977-ci ildə Tovuz rayonunda anadan olmuşdur. 1994-cü ildə S.Ağamalıoğluadına Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Akademiyasına daxil olmuş, İxtisasım aqronom bitki mühafizəsi üzrə 1998-1999-cu ilə qədər
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti yanında Dövlət Bitkilərin Karantini müfəttişliyi müəssisəsində 1-ci dərəcəli müfəttiş işləmişəm. 2001- ci ildən Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutunda elmi işçi vəzifəsində çalışır, doktorantdir, “Müxtəlif stress amillərinə davamlı, ekoloji adaptiv xüsusiyyətlərə malik, yeni yüksək məhsuldar və keyfiyyətli payızlıq buğda sortlarının yaradılması, tətbiqi və yayımı” mövzusu üzərində çalışır. Bir sıra xarici ölkələrdə təlim kursları keçmişdir. Seminar və konfranslarda iştirak etmişdir.
1995-2006-cı illərdə 49 nömrəli orta məktəbdə təhsil almışdır. 2006-cı ildə Azərbaycan Beynəlxalq Universitetinin aqronomluq fakültəsinə daxilolmuş, 2010- cu ildə bakalavr pilləsi ilə məzun olmuşdur. Hal-hazırda kicik elmi işçi vəzifəsində çalışır, doktorantdır, “Azərbaycanda yerli və introduksiya olunmuş buğda genotiplərinin yarpaqların sarı ləkə xəstəliyinin törədicisinə (Pyrenophora tritici – perentis (Died.)Drechs.) davamlılığının tədqiqi” mövzusu üzərində çalışır.
xüsusiyyətlərə malik, yeni yüksək məhsuldar və keyfiyyətli payızlıq buğda sortlarının yaradılması, tətbiqi və yayımı” Mövzu 2.1. “Müasir innovativ əkinçiliyin tələblərinə cavab verən, müxtəlif təyinatlı biotik və abiotik amillərə tolerantlı, kompleks təsərrüfat qiymətli əlamətlərə malik, yüksək məhsuldar arpa sortlarının yaradılması, ilkin toxumçuluğunun təşkili, tətbiqi və yayımı” Mövzu4.1. “Respublikanın müxtəlif bölgələri üçün stress amillərə davamlı, yüksək məhsuldarlığa və texnoloji göstəricilərə malik yeni noxud və mərcimək sortlarının yaradılması, ilkin toxumçuluğunun təşkili, tətbiqi və yayımı” E.R.İbrahimov Mövzu 1.1. “Müxtəlif stress amillərinə davamlı, ekoloji adaptiv xüsusiyyətlərə malik, yeni yüksək məhsuldar və keyfiyyətli payızlıq buğda sortlarının yaradılması, tətbiqi və yayımı” Mövzu 2.1. “Müasir innovativ əkinçiliyin tələblərinə cavab verən, müxtəlif təyinatlı biotik və abiotik amillərə tolerantlı, kompleks təsərrüfat qiymətli əlamətlərə malik, yüksək məhsuldar arpa sortlarının yaradılması, ilkin toxumçuluğunun təşkili, tətbiqi və yayımı” Mövzu 1.3.“Müxtəlif buğda genotiplərinin stress şəraitində morfofizioloji, biokimyəvi və aqronomik göstəricilərinin tədqiqi və yüksək məhsuldarlığı şərtləndirən əlamətlərin müəyyən edilməsi və seleksiyada istifadəsi” Mövzu 3.1. “Azərbaycanın müxtəlif aqroekoloji bölgələrində biotik və ekstremal amillərə davamlı yüksək yaşıl kütlə və dən məhsulu verən qarğıdalı sort və hibridlərinin yaradılması, quruplaşdırılması, fermer təsərrüfatlarında tətbiqi və yayımı”
Laboratoriyanın fəaliyyət istiqamətləri: “Xəstəlik və zərərvericilərə nəzarət” laboratoriyası “Bitki mühafizəsi ” şöbəsi adı ilə 1950-ci ildə yaradılmış, elmı tədqiqat işlərinə isə 1952-ci ildən başlanmışdır. Laboratoriya yeni sturukturadakı fəaliyyətinə Əkinçilik İnstitutun Modernləşdirilməsi Proqramına və Aqrar Elm Mərkəzinin 03 saylı 29 mart 2009- cu il və Əkinçilik İnstitutunun 7/ş saylı 31 mart 2009-cu il tarixli əmrlərinə əsasən başlamışdır. Hazırda laboratoriyada 8 nəfər çalışır ki, onlardan 6 nəfər elmi işçı, 2 nəfəri isə laborantdır. Əhalinin ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün Kənd təsərrüfatı bitkilərinin zərərli orqanizmlərdən (xəstəlk, ziyanvericilər, alaq otların və s.) mühafizə olunması vacib məsələlərdəndir.Dünyanın bir çox ölkələrində olduğu kimi Azərbaycanda da dənli taxıl bitkilərinin bir çox xəstəlik və zərərvericilərinə rast gəlinir ki, bu da vegetasiya dövründə bitkilərin inkişafına və məhsuldarlığına ciddi təsir göstərən əsas faktorlardan biri olaraq qalmaqdadır. Bir çox xəstəlik və zərərvericilər taxıldan nəyinki yüksək məhsul alınmasına imkan vermir, hətta bəzən yüzlərlə hektar sahəni qismən və ya tamamilə məhv edir.Buğda əkinlərində xəstəliklərdən- sarı və qonur pas, toz və bərk sürmə, unlu şeh, helmintosporioz, septorioz, fuzarioz yayılmışdır. Zərərverici həşəratlardan taxıllara əsasən ziyankar bağacıq, zəlicə böcəyi, taxıl mənənələri, taxıl milçəkləri, taxıl mişarçısı və s. ziyan vururlar.
Laboratoriyada Respublikanın müxtəlif zonalarında becərilən buğda, arpa, qarğıdalı, ərzaq paxlalıları bitkilərində yayılmış zərərli orqanizmlərin - zərərverici və xəstəliklərin növ tərkibi, yayılma arealı, bioekoloji xüsusiyyətləri, vurduğu ziyanın və s. müəyyən olunması və onlara qarşı lazımı mübarizə tədbirlərinin tətbiq olunmasına dair tədqiqat işləri aparılmış və aparılır. Yüksək məhsuldar, xəstəlik və zərərverici orqanizmlərə kompleks davamlı taxıl sortlarının yaradılması laboratoriyada prioritet istiqamətlərdən biridir. Laboratoriyada hər il yüzlərlə yerli və introduksiya olunmuş buğda, arpa sortları, perspektiv nümunələr, kolleksiya materialları əsas xəstəliklərə davamlılıqlarına ğörə qiymətləndirilir və xəstəliklərə kompleks davamlı nümunələr seçilir. Təbii şəraitdə seçilmiş davamlı nümunələr təkrarən sünii fonda öyrənilir. Şəki- Zaqatala bölgəsində buğdanın kök çürüməsi, onun növ tərkibi və ziyankar növləri (Fuzarium, Ofiobulus, Helmintosporium və s.), yayılma arealı, onların məhsul itkisinə, dənin texnoloji və biokimyəvi göstəricilərinə təsiri öyrənilmiş və onlara qarşı mübarizə tədbirləri işlənib hazırlanmışdır. Son 10 ildə sarı pas xəstəliyinin geniş yayılaraq buğda əkinlərinə ciddi ziyan vurması
müşahidə olunmuşdur.Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutunun məlumatlarına görə buğdanın sarı pas xəstəliyinin güclü inkişafı nəticəsində məhsul itkisi 30-40%, sürmə xəstəlikləri isə - 20-25% təşkil edir. Buğda bitkisinin əsas göbələk xəstəliyi olan Sarı pasa dair institutda geniş tədqiqat işləri aparılır və yüksək nəticələr alınmış davamlı genlərə malik hibrid materialları əldə olunmuşdur. Belə ki, respublikanın Abşeron, Zaqatala, Tərtər, Qobustan, Cəlilabad
rayonları üzrə sarı pas xəstəliyinin 9 yeni rası müəyyən olunmuş və bu xəstəliyə qarşı davamlı genlərə malik nümunələr seçilmiş və başlanğıc material kimi seleksiyada tətbiq olunmaqla davamlı nümunələr əldə olunmuşdur. Bir çox ölkələrdə artıq ciddi təhlükə yaratmış Buğda bitkisində Gövdə pas xəstəliyi artıq respublikamızda öz ilkin fəsadlarını göstərmişdir. Respublika ərazisində becərilən taxıl sortlarında yüksək sirayətlənmə qeyd olunmuşdur. Müəyyən olunmuşdur ki, Azərbaycan ərazisində dənli-taxıl bitkiləri sahəsində 200- dən artıq zərərverici həşərat növü mövcuddur ki, bunlardan 25-i daha geniş yayılmış və müxtəlif illərdə əkin sahəsinə ziyan vuraraq ciddi məhsul itkisinə gətirib çıxarır. Periodik olaraq əkin sahələri gəmiricilərin, zərərli həşəratlardan Çəyirtkələr, Ziyankar bağacıq, Karabid taxıl böcəyi və s. təsirinə məruz qalır. Məlumdur ki, bir çox zərərvericilər - zəlicə böcəyi və ziyankar bağacıq və s. periodik olaraq əkin sahələrinə ciddi ziyan vurarlar. Bu məqsədlə, buğda və arpa əkinlərində müşahidə olunan əsas zərərvericilərin növ tərkibi müəyyən olunmuş, onların yayılması, sıxlığı, qidalanma əlaqələri, inkişafı, zərərvurma həddi, zədələnmənin bitkinin məhsuldarlığına və dənin keyfiyyətinə təsiri öyrənilmişdir. Müxtəlif sortların əsas zərərvericilərlə zədələnmə səviyyəsi öyrənilərək, davamlı nümunələr seçilir və bu nümunələrdə davamlıq faktorlarının öyrənilməsi ilə bağlı tədqiqatlar davam etdirilir. Zəlicə böcəyi və ziyankar bağacığa qarşı davamlı sortların seçilməsi və davamlılığı təmin edən faktorların öyrənilməsinə dair tədqiqatlat aparılır. Laboratoriyada 10 ilə yaxındır ki, Taxılçılıq elm mərkəzləri(ICARDA, CAMMYT) ilə birgə tədqiqatlar aparılır. Birgə əməkdaşlıq sayəsində xəstəliklərə davamlı hibrid və donorlar yaradılmışdır.
-İnstitutun mandatına daxil olan (buğda, arpa, qarğıdalı, ərzaq paxlalıları) yerli, CİMMYT və İCARDA-dan introduksiya olunmuş bitkilərin rüşeym plazmalarının kompleks xəstəlik və zərərvericilərə davamlılıqlarının müəyyən edilməsi; -Respublikanın suvarma və dəmyə şəraitində Böyük taxılçılıq və Fermer təsərrüfatlarında fitosanitar fitosanitar vəziyyətin qiymətləndirilməsi; -Xəstəlik, zərərverici və alaq otlarının yayılması, onların zərərvurma həddlərinin müəyyən edilməsi və əsas zərərli növlərə qarşı mübarizə tədbirlərinin tətbiqi; -Xəstəlik və zərərvericilərə qarşı səmərəli mübarizə tədbirlərinin aparılması üçün elmi müəssisələr, regional və beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığın daha da genişləndirilməsi.
-Respublikada dənli və paxlalı bitkilərin əkin sahələrində müşahidə edilən göbələk xəstəlikləri törədicilərinin və zərərvericilərin növ tərkibinin müəyyən edilməsi, onların bioekoloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi; -Taxıl bitkilərinin əsas xəstəlik törədicilərinin müxtəlif populyasilarının növdaxili ras tərkibinin müəyyən edilməsi əsasında davamlı sortların yaradılması Xəstəliklər və zərərvericilərin öyrənilməsi:
-Respublikanın müxtəlif torpaq-iqlim zonalarında becərilən taxıl və paxlalı bitkilərin xəstəlik və zərəvericilərinin etiologiyası, yayılması və inkişaf dinamikası qanunauyğunluqlarının öyrənilməsi; -Əsas xəstəlik və zərərvericilərin diaqnostikası üzrə effektiv metodların seçilməsi, ayrı-ayrı bölgələrdə sortlar üzrə xəstəlik və zərərvericilərin monitorinqinin həyata keçirilməsi, immunoloji, aqrotexniki, kimyəvi və digər mübarizə tədbirləri sisteminin işlənib hazırlanması; -Yeni kimyəvi bitki mühafizə preparatlarının sınağı, onların ekoloji təhlükəsiz və rasional qaydada tətbiqinin müəyyən edilməsi.
-Müxtəlif torpaq-iqlim şəraitinə uyğun olaraq intensiv texnologiya ilə becərilən taxıl bitkilərinin əsas zərərli orqanizmlərdən qorunması məqsədilə bütün mübarizə metodlarını özündə birləşdirən İnteqrir Mübarizə Sisteminin (İMS) işlənib hazırlanması və tətbiqi
-İnstitutun mandatına uyğun olaraq buğda, arpa, qarğıdalı və paxlalı bitkilərin yerli və beynəlxalq mərkəzlərdən (CİMMYT, İCARDA) alınmış sort nümunələrinin təbii və süni sirayətləndirmə fonunda kompleks xəstəlik və zərərvericilərə qarşı davamlılığının müəyyən edilməsi; -Davamlı sortların seçilməsi və yaradılması prosesində istifadə etmək məqsədi ilə sahib bitki və patogenin qarşılıqlı təsirinə əsaslanan fitopatoloji və genetik parametrlərin müəyyənləşdirilməsi; -Xəstəliklərə qarşı davamlı donorların müəyyən edilməsi, buğdanın sarı pas və bərk sürmə xəstəliklərinə qarşı genetik davamlılıq bankının yaradılması. Laboratoriya həmçinin fiziki və hüquqi şəxslərin taxıl və digər kənd təsərrüfatı bitkiləri əkinlərində rast gəlinən xəstəlik və zərərvericilərin növ tərkibinin müəyyən edilməsi, eləcə də onlara qarşı mübarizə tədbirlərinin seçilməsi, kimyəvi və bioloji preparatların normalarının dəqiqləşdirilməsi və tətbiqi, digər bu kimi xidmətlər də göstərir.
Yüklə 56,57 Kb. Dostları ilə paylaş:
|