8
alim çalışırdı. Uzun Həsənin sarayında dövrün görkəmli alimlə-
rindən ibarət elmi məclis fəaliyyət göstərirdi. Böyük hökmdar
Qurani-Kərimi azərbaycancaya çevirtmiş, dövrün görkəmli elm
adamı Əbu Bəkr əl-Tehraniyə "Kitabi-Diyarbəkriyyə" adlı
Oğuznamə yazdırtmışdı (8, 29).
Ümumiyyətlə, XII-XV əsrlər Azərbaycanda bütövlükdə mə-
dəniyyətin, o cümlədən də mənəvi mədəniyyətin çiçəklənməsi ilə
xarakterizə olunur. Belə ki, bu zaman çərçivəsində dini-fəlsəfi
fikir inkişaf edir, yeni fəlsəfi konsepsiyalar meydana gəlir, ayrı-
ayrı elm sahələri, xüsusilə də astronomiya, riyaziyyat və musiqi-
şünaslıqda böyük nailiyyətlər əldə edilirdi. Bədii ədəbiyyat nü-
munələrinin timsalında azad düşüncə tərzinin mövcud olduğu
aydın görünür. Mütərəqqi ideyalar bütün maneələrə baxmayaraq
öz axarı ilə inkişafını davam etdirirdi. Xüsusən ədəbiyyatda insan
və onun
mənəvi aləmi önə çəkilir, şərh olunur və təbliğ edilirdi.
Monoqrafiya yazılarkən bir çox mənbələrə, o cümlədən təd-
qiq olunan dövrə aid yazılı qaynaqlara, şifahi xalq yaradıcılığı
nümunələrinə, arxeoloji qazıntılar nəticəsində əldə edilmiş maddi
mədəniyyət nümunələrinə, epiqrafik abidələrə, miniatür sənəti
nümunələrinə, muzey eksponatlarına və s. istinad edilmişdir.
Dövrə aid yazılı qaynaqlar sırasında əsas yerlərdən birini
Azərbaycan haqqında məlumat vermiş yerli və əcnəbi müəllif-
lərin əsərləri tutur. Bu qaynaqlar Azərbaycan xalqının mənəvi
aləmini əks etdirən çox mötəbər mənbələrdir. Azərbaycanın orta
yüzilliklər dövrü barədə məlumat verən ən əsas müəlliflər sırasın-
da Əbu Bəkr əl-Oütbi əl-Əhəri, Əbdürrəşid Bakuvi, Balazuri, İbn
Xordadbeh, Yaqut əl-Həməvi, Həmdullah Qəzvini, Fəzlullah
Rəşidəddin, Şərafəddin Yezdi, Nizaməddin Şami, Tacəddin əs
Salmani, Fəzlullah Xuncini və başqalarını qeyd etmək lazımdır.
Onların əsərlərində, eləcə də müəllifi bilinməyən «Əcaib əd-dün-
ya» adlı əsərdə etnoqrafik baxımdan olduqca əhəmiyyətli məsələ-
lər əks olunmuşdur.
Azərbaycanın zəngin mənəvi mədəniyyətinə dair çox dəyərli
məlumatlar verən orta əsr (XII-XV əsrlər) şair və alimlərimizin -
Nizami Gəncəvi, Əfzələddin Xaqani, Məhsəti Gəncəvi, Əbu Həfs