24
Novruzla bağlı xalqımızın mövsüm nəğmələri də vardır. Mə-
sələn, «Səməni», «Gün çıx», «Kos-kosa» və s. kimi el nəğmələri-
ni nümunə göstərmək olar (25, 102-104). Bütün bunlar onu de-
məyə əsas verir ki, əsrlərin sərhəddini keçib yaşama hüququ
qazanan bu adətlər orta əsrlərdə də eyni həvəslə icra olunmuşdur.
Bayramla əlaqədar icra olunan adətlərdən biri
də Novruz bay-
ramının rəmzi kimi buğdanın qovurulmasıdır. Təsadüfi deyildir
ki, indi də bayram zamanı buğda qovururlar. Bu xüsusda Qətran
Təbrizinin aşağıdakı fikri maraq doğurur: “Canım tavadakı buğda
qovurğası kimi, üzüm saman çöpü kimidir” (25, 289).
Su çərşənbəsi şənliyi zamanı bulaqbaşı oyunu keçirilirdi. Bu
oyun zamanı qızlar çay və ya bulaq başına toplaşaraq əylənər, sə-
məni qayçılayardılar. Ona görə də «bu mərasim oyunu el-oba
içində bəzən «qayçıdançıxdı» da adlanırdı» (32, 38). Bayram-
larda müxtəlif meydan oyunları da nümayiş etdirilmişdir. İgidlər
öz şücaət və məharətlərini belə oyunlar zamanı göstərməyə çalış-
mışlar. Bu xüsusiyyət əsrlərdən bəri davam edərək nəinki orta
əsrlərdə, hətta son dövrlərdə də icra olunmuşdur. Bunu H.Sarab-
ski də xatırlayaraq qeyd etmişdir. O yazır ki, Novruz bayramı za-
manı icra olunan oyun növlərindən biri mil oyunu idi (33, 72).
Bundan əlavə, «Qaravəlli tipli oyunlardan biri olan «Kosa gəlin»
toylarda və bayramlarda camaatı əyləndirmək üçün göstərilir»
(34, 58). Novruz bayramı zamanı oğlan evi qız evinə bayramlıq
hədiyyəsi göndərir ki, bu da məhz bu bayramın əhəmiyyətini
göstərir.
Azərbaycanlılarda Novruz bayramının qeyd edilməsi bir aya
yaxın davam edir. Fevralın sonlarından başlayaraq martın 22-nə
kimi 4 həftə çərşənbə günlərini müxtəlif mərasimlərlə qeyd edir-
lər. Onlar martın 21-dən 22-nə keçən gecədən başqa ilin axır çər-
şənbəsi deyilən günü də təntənə ilə qeyd edirlər. Bu haqda Azad
Nəbiyevin fikri maraqlıdır: «...hər bir çərşənbə təbiətin ünsürü ilə
əlaqələndirilmiş və beləliklə, əcdadlarımızın əski təsəvvürlərində
ilaxır çərşənbələr, yaxud ilin axır çərşənbələri yaranıb müqəddəs-
ləşdirilmişdir. Əski inamlara görə, bu çərşənbələrin hər birində
təbiətin dörd ünsüründən biri «dirilmiş», bədii təfəkkürdə insan
26
mişdir. Bu bayramlar xeyirxah duyğuların, təmizlik, dostluq,
əmin-amanlıq kimi ülvi hisslərin təntənəsini təmin edir. Xalq
bayramları əsrlərin uzun yollarından və sınağından keçib zəmanə-
mizə qədər gəlib çatan müxtəlif adətlərin icrasını zəruri etmişdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, özünəməxsus etnik xüsusiyyətlər kəsb
etməklə, Novruz bayramı elə indi də müxtəlif xalqlar tərəfindən
təntənə ilə qeyd edilir.
QURBAN BAYRAMI
Orta yüzilliklərdə islam dininin hökmran olduğu Azərbaycan
cəmiyyətində ictimai-siyasi həyatın bütün sahələrinə, o cümlədən
də bayramlara dinin təsiri böyük idi. Xüsusilə də dini hökmlərə
söykənən bayramlar ciddiliyi, əhatəliliyi və miqyasına görə digər
bayramlardan fərqlənirdi. Dini xarakter daşıyan bu bayramlar
məişətdə də məhz bu mahiyyətlə öz əksini tapırdı. Belə bayram-
larda görülən işlər bilavasitə Allahın adıyla bağlı olurdu.
Azərbaycan xalqının islam inancında iki böyük bayram var-
dır: Qurban və Ramazan (Ramazan orucu da deyilir) bayramları.
Qurban bayramı “eydül-əzha”, Ramazan bayramı isə “eydül-
fitrə” adlanır.
Qurban və Ramazan bayramları hicrətin ikinci ilindən etiba-
rən keçirilməyə başlanmışdır. O zamandan bəri bu hər iki bayram
müsəlman xalqlarının milli bayramları səviyyəsinə yüksələ bil-
mişdir.
Allah üçün qurbanların kəsildiyi Qurban bayramı günləri is-
lam dünyasının ən müqəddəs günləri sayılır. Hələ islam dini ya-
yılmamışdan əvvəl ərəblər Məkkə şəhərinə ziyarətə gəlirdilər və
onlar burada Aallah yolunda qurban kəsərək ruzi, bərəkət arzu-
suyla dualar edirdilər. İslam dini yayıldıqdan sonra da bu dini
ayinin bayram kimi qeyd olunması davam etdirilmişdir.
Qurban bayramı haqqında danışmazdan əvvəl, ümumiyyətlə,
hələ qədim zamanlardan mövcud olan qurban ayini haqqında mə-
lumat vermək zəruridir. Ümumən, qurbanvermənin mahiyyətində