Xix əsr azərbaycan şERİ antologiyasi
Yüklə 3,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
____________________Milli Kitabxana______________________
edirdi. Təmiz sevgini ən qiymətli nemət sayan Ģair göstərirdi ki, "eĢq camından içən kimsənə" qorxu bilməz, var-dövlət hərisliyindən əl çəkər, kasıblığına
düĢməz. 1
M.ġ .Vazeh isə saf eĢqə məkan olan könülləri xoĢ, təmiz sevgiyə bağlı olan fikirləri düzgün və əbədi sayır, məhəbbətin dərdini, qəmini duya bilməyən, eĢqdən xali ürəkləri susuz çeĢməyə bənzədirdi:
Var olsun ol fikir, eĢqə həyandır, Susuz çeĢməyə bənzər ol ürək kim,
Nə eĢqin dərdini, nə qəm duyandır.
Əsrin birinci yarısında yazıb-yaradan Ģairlər kimi ikinci yarısındakı sənətkarların da Ģeirlərində məhəbbət nəcib insani hiss, yüksək bəĢəri duyğu kimi tərənnüm olunur, aĢiqlər ən kamil insan hesab edilirdi. Sevgini həyat mənbəyi kimi qiymətləndirən Seyid Əzim ġirvani yazırdı:
Hər bir könüldə eĢq ola Ģadan edər onu,
Eylər xəzan olan çəməni növbahar eĢq,
Hər kəsdə yoxdur eĢq, onun, bil, kamalı yox; Kamil olan vücudlar eylər Ģüar eĢq.
Bixud, Nəvvab, Raci və Sərraf da məhəbbətin təsvir və tərənnümün ə xüsusi yer verir, əsərlərində təmiz ürəklə sevən aĢiqin mənəvi dünyasını, könül aləmini, keçirdiyi həyəcanları, ürək çırpıntılarını, məhəbbət uğrunda çəkdiyi iztirabları, sevgilinin ayrılığ ından doğ an kədər duyğularını və s. geniĢ təsvir edirdilər. Onların sevgidən bəhs edən Ģeirlərinin mərkəzində həyat eĢqi, yaĢamaq ehtirası, dünyəvi nemətlərdən zövq almaq ideyası dayanırdı.
Məhəbbət lirikasının mərkəzində üç baĢlıca insan surəti, lirik qəhr əman var idi: AĢiq, Sevgili və Əğyar. Bu qəhrəmanların bədii təqdimi bir çox cəhətdən ənənəvi idi. AĢiq öz məbəbbəti uğrunda yorulmadan çalıĢan, fədakarlıq göstərən, bütün əzablara dözən, vüsala çatmasa da sevgilisindən üz döndərməyən vəfalı, sədaqətli, bütün varlığı ilə həyata bağlı olan vüqarlı və mətanətli bir gəncdir. Bəzən sevgilisinin biganəliyindən Ģikayətlənməsinə baxmayaraq, o, əzmli və iradəlidir; qarĢılaĢd ığı mancələr onu doğru yoldan çəkindirmir, əksinə, məĢ uqəsindən gələn dövrü cəfalar ürəyindəki eĢq atəĢini daha da alovlandırır, onu sevgilisinə bağlayan mənəvi telləri möhkəmləndirir:
1 Bax: Nəbati. Əsərləri. Bakı, 1988, s.303.
6 ____________________Milli Kitabxana______________________
MüĢgüldi, mən kənara düĢəm kuyi- yardan, DiĢvardır ki, ət üzəm o gülüzardan.
Klassik poeziyanın lirik qəhr əmanı həyat gözəlliklərindən alman zövqü axirət səadətind ən üstün tutur, cənnət vədlərini mənasız hesab edirdi. Bu ideya- bədii keyfiyyət XIX əsr Ģerində də qorunub saxlanmıĢdı. Belə ki, sevgiyə münasibətdə özünü Yusif, Vamiq, Sənan, Məcnun kimi klassik məhəbbət qəhrəmanları ilə müqayisə ed ən XIX əsr AĢiqi də məhəbb əti dini ibadətə, dünya gözəlini Ģəriət ehkamlarına qarĢı qoyaraq sevdiyi qızın bir telini cənnətin huri qılmanlarına dəyiĢmir; o, sevgilisini huri, onun yaĢadığı küçəni isə behiĢt sayaraq, maddi dünyadakı gözəlin fikri ilə "künci-bəladə lal oturmağı" behiĢt mələklərinin söhbətlərinə vermir:
behiĢtdə, söhbəti-hurayə vermərəm.
(Raci)
AĢıq kimi MəĢ uqə də özünün əsas tipoloji keyfiyyətləri ilə klassik poeziyanın lirik q əhrəmanına oxĢayır; o, həm zahiri. həm də daxili-əxlaqi gözəlliyi ilə aĢiqini heyran edir. Bə zən biganə olub, əğyara meyl göstərməklə dostunu incitsə də, ilqarım unutmur; onun kometinalığı aĢiqini sınamaq, onun dəyanət və sədaqətini yoxlamaq üçündür. Bunlarla bərabər XIX əsr Ģairlərinin təsvir etdiyi MəĢuqə vahid ümumĢərq koloritindən müəyyən qədər ayrılmıĢ, orijinal milli xüsusiyyətlər qazanmıĢ bir gözəldir. Gün əĢ kimi parlaq, yaraĢıqlı və dilurba olan bu gözəl səmimiyyəti, mehribanlığı, xoĢ ədası və rəftarı baxımından konkret bir məkanın yetirməsidir. Ayrı-ayrı Ģ eirlərdə təsadüf olunan, "Səni də bu ÜĢtibində, Bir mahi-taban yaradıb" (Nəbati), "ġirvanda əgər bu gözələ yar olasan" (Seyyid), "Gər yolun düĢsə, səba, AğdaĢa, məndən sölə kim" (Zövi), "Cəzbeyi-Ģövqi-cəmalın məni ġirvanə çəkər" (Bixud) "Mənə əgərçi vətən Ģəhri-ġiĢədir, cana", "ġiĢeyi-dil ġiĢədə səngi-cəfalərdən sınıb (Növrəs), "Sən, ey məhparə, MeĢkindən bu Təbrizə gələn gündən" (Dilsuz), | "Hay Xəmsənin ol soyuq suları? Bə Hidəcin ol sərin həvası?" (Hidəci) kimi misralarda göstərilən yer adları da həmin gözəlləri ümumĢə rq regionundan çıxararaq, xalis Azərbaycan qızları kimi səciyyələndirməyə möhkəm əsas verir.
Məhəbbət lirikasının ümumi pafosu nikbin, optimist ruhdadır. Onun qəhrəmanı bəzən məyuslaĢsa da həyatdan əlini üzmür; həmiĢə maneələri aradan j qaldırmaq əzmi, vüsal ümidi, yara qovuĢub kama çalmaq arzusu ilə yaĢayır. Əlbəttə, real zə min üzərind ə yaranan AĢiqin təbiə tinə kədər və məyusluq yad deyil. Lakin bu kədər daimi deyil, Ötəridir; həsrət, hicran saatları qurtarıb,
7
Yüklə 3,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|