Xocali soyqirimi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi PREZĠDENT KĠTABXANASI ─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 13 Xocalının Qırxqız dağ silsiləsində yaylaq yerləri, Xocavənd rayonunun ərazisində isə geniĢ əkin və qıĢlaq sahələri olmuĢdur. Əsgərana rayon statusu verildikdən sonra Xocalının torpaq sahələrinin çox hissəsi alınmıĢ, erməni kolxozları arasında bölüĢdürülmüĢdü. Xocalı əvvəlcə kolxoz olmuĢ, sonra isə sovxoz. (Kərkicahanın təsərrüfatı da ona birləĢdirilmiĢdi) Xocalı və Kərkicahan (Xankəndinin 26-cı məhəlləsi adlanırdı) bütövlükdə azərbaycanlılar yaĢayan ərazi olmasına baxmayaraq, məsul vəzifələrdə həmiĢə ermənilər iĢləmiĢdilər. Beləliklə azərbaycanlılar ermənilərin təsiri altına salınır və onlardan asılı vəziyyətdə olurdular. Erməni rəhbərləri isə həmiĢə azərbaycanlılara qarĢı məkrli və ikiüzlü siyasət yeridirdilər. Bu isə Yuxarı Qarabağın sakinlərinin yaddaĢından heç bir zaman silinməyəcəkdir. Çünki ermənilərin onlara vurduqları maddi, mənəvi zərbələr heç vaxt unudulan deyil. Xocalı Laçın rayonunun ġamkənd, Piçənis, ġəlvədərəsi ellərinin arxası, dayağı idi. Xocalı Yevlax- Naxçıvan yolunun arasındakı körpünü xatırladırdı. Bu ellərin möhkəm dostluq və qohumluq əlaqələri var idi. Vaxtilə Xocalıdan keçən dəmir yolu da onun iqtisadi həyatında əsas rol oynayırdı. Xocalı eyni zamanda Xankəndi erməniləri ilə Əsgəran, Hadrut, Xocavənd və Ağdərə erməniləri arasında keçilməz sərt bir qalanı xatırladırdı. Sulu, münbit torpağa malik olan Xocalı ildə iki, bəzən isə üç dəfə məhsul verirdi. Xocalıların uzun illər boyu ağır zəhmət hesabına halal əməklə qurduqları, yaratdıqları bir gecənin içində yanıb külə döndü. Tarixi yerləri ilə məĢhur olan Xocalı, tarixi Ģəxsiyyətləri ilə də seçilən ulu yurd yerlərimizdən biridir. Bu ulu yurd yerlərimizdə ermənilər ciddi-cəhdlə çalıĢsalar da qədim oğuz-türk toponimlərimizi dəyiĢdirə bilməyiblər. Xocalı rayonu və Xankəndi ərazilərində yerləĢən, qədim, tarixi hadisələrlə zəngin olan adlarımızı yad etmək, onları unutmamaq lazımdır. Xocalı ərazisində: QıĢlaqlar, Böyük Dəmyə, Kiçik Dəmyə, Sərçəli, Kərbəlayı AbıĢ qayası, Cəfərtəpəsi, Çınqıl təpəsi, DikdaĢ, Haçatəpə, Xoruz təpə, Uzərrik təpə, Bozun düzü, Bozdağ, Kətik, Qarağac bulağı, Əhməd bulağı, AtaĢ bulağı, Nəriman bulağı, Müseyib bulağı, Rəhim bulağı və s. Xankəndi Ģəhəri ərazisində: Ağa körpüsü, Xan qızının bulağı (Qarabağın sonuncu hakimi Mehdiqulu xanın qızı XurĢud Banu Natavanın adınadır), Bəhlul, Xanbağı (Xanbağında sovetlər dövrünə qədər yaĢamıĢ Məhəmmədağanın tikdirdiyi üçmərtəbəli binalar bu günümüzə kimi qalmıĢ, həmin binalarda həmiĢə azərbaycanlılar yaĢamıĢdılar), Yağlıtəpə Yezid xırmanı (həmin ərazidə torpaqdan 10—15 sm yuxarı qızılgül kolları bitərdi. Ağsaqqallar deyərdilər ki, həmin yerdə günahsız azərbaycanlıların qanı tökülüb. O güllər həmin qandan qidalanır bu gün də günahsız Ģəhidlərin ruhunu yaĢadırlar özlərində), ġuĢa yolu və s. Kərkicahan qəsəbəsi ərazisində: Güllü təpə, Öküzuçan, Həbibin bulağı, Bəylərin bulağı, Hacıyurdu, Zərli yeri, Qızılqaya, Qozludərə, Kələmlik, Hacıbulağı, Məscid yeri, Qanlı dərə, Duzlaq, Çiləbört və s. kimi tarixi yerlər vardır. Cəmilli kəndi ərazisində: Kürən, ġəkər bulağı, Xoruzlu təpə, Dəyirman dərəsi, Darılı, Darçay, Cüt qoz və s. kimi yerlər vardır. Toponimlərimizdən görünür ki, hər bir ad hər hansı bir tarixi hadisə ilə əlaqədardır. Eyni zamanda Qarabağda-Arsaqda adlarımızın hamısı Azərbaycan dilimizlə səsləĢir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda, əsasən də Qarabağda V-VIII yüzilliklərdən qabaq ləhcələr, dialektlər, qəbiləbirləĢmələrinin dilləri geniĢ yayılmıĢdı. Burada eyni zamanda ümumxalq dili mövcud idi və bu dil əsas ünsiyyət vasitəsi kimi böyük imkanlara malik idi. Azərbaycanımızın tarixində yer, dağ, çay, qala və s. adlar baĢqa dillərdə də əks olunmuĢdur. Alban tarixçisi Musa Qağanqatlının "Alban ölkəsinin tarixi" əsərinin əski ermənicəyə tərcüməsində Azərbaycan sözlərinin özünə yer tapması aydınlaĢdırılır. O zaman Azərbaycan dili geniĢ yayılmıĢ və ona görə də Azərbaycan dilində olan sözlər baĢqa dildə, o sıradan qraparda (əski erməni dili) iĢlənmiĢdir. Vaxtilə Azərbaycanda hökmranlıq etmiĢ hunlar, xəzərilər, səlcuqilər moğollar (monqollar), türkmanlar sonradan məğlubiyyətə uğramıĢ, onlardan qalanları qəbilələr Ģəklində birləĢmiĢdilər. Beləliklə onlar yerli türklərlə qarıĢıb birləĢmiĢ və yeni bir türk xalqı, yəni azəri türkləri meydana gəlmiĢdir. Türk-Azəri dili sadəliyi ilə seçilmiĢ, Qafqazda, Rusiyada, Ġran və Asiyada iĢlənən bir beynəlmiləl dil halını almıĢdır. Qasım Qırxqızlı . Əsrin faciəsi - Xocalı. Bakı: 1999, S.8-12. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi PREZĠDENT KĠTABXANASI ─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 14 Yuxarı Qarabağ və Xocalı 1988-ci il 12 fevral, 1992-ci il 26 fevral olaylarında "Bütün ġərqdə iĢğalçı siyasətin aparıcıları, xarici kapitalın agentləri xain və satqın erməni agentləridir". Sovet diplomatı Q.V.Çiçerin, 1922-ci il, 8 dekabr, Lozanna konfransı. 1987-ci ilin axırları idi. Ermənilər gizli-gizli xosunlaĢır, Qarabağ məsələsini açıqlamaq üçün ciddi-cəhdlə hazırlıq görürdülər. Moskva, Ermənistan emissarları Qarabağa axıĢır, çoxsaylı görüĢlər keçirir, erməni əhalisini gələcək mitinq və siyasi tədbirlər keçirməyə hazırlayırdılar. Ġdarə və müəssisələrdə ciddi-cəhdlə imzalar toplanılır, erməni əhalisi arasında hərtərəfli əlaqələr bərpa edilir, daha doğrusu müharibəyə hazırlıq iĢi görülürdü. Hadisələr ağır-ağır ölçülür-biçilir, Moskva və Yerevanla əlaqələr daha da gücləndirilirdi. Əsas məsələ bu proseslərin azərbaycanlılardan gizli saxlanılması idi. KeçmiĢ Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin rəhbər iĢçilərinin hamısı bütün proseslərdə iĢtirak edir, özlərinin "ustalıqlarını" nümayiĢ etdirirdilər. Vaxtilə DQMV-dən sürgün edilmiĢ erməni ziyalıları da artıq Qarabağda köhnə peĢələrini məharətlə ifa edirdilər. Bu məsələlərin hamısı Azərbaycanın yüksək dairələrinə gün kimi aydın idi. Bəzən də onlar bu proseslərdə bilərəkdən və yaxud kortəbii Ģəkildə iĢtirak edirdilər. 12 fevral 1988-ci ildə Ermənistandan gəlmiĢ bir qrup tələbə "Qarabağ" mehmanxanasının ətrafında toplaĢaraq mitinqə oxĢar bir aksiya keçirdilər. Bu kəĢfiyyat xarakterli bir tədbir idi. Bir neçə gündən sonra mitinqlər baĢlandı. "Lenin meydanı"nda baĢlanan mitinqin dalğası bütün vilayətin ərazisini bürüdü. Mitinq meydanında çadırlar quruldu, kababxanalar pulsuz fəaliyyətə baĢladılar. SSRĠ-də "Yenidənqurma və aĢkarlıq, demokratiya" birdən-birə iri addımlar ataraq böyük sıçrayıĢlar etmək xülyasına düĢdü. Bu ideyaları sınaqdan keçirmək üçün obyektlər axtarılmağa baĢlandı. Obyektin Azərbaycanda sınaqdan keçirilməsi Moskvada çoxdan hazırlanmıĢdı. Bu da "Qarabağ kartı" idi. Bu kart Rusiyanın əlində böyük bir siyasi vasitə kimi saxlanılırdı. Əvvəlcə Qarabağ münaqiĢəsini qızıĢdırmaq, sonra isə Türkiyəni bu məsələyə qatıb tamamilə məhv etmək də planlaĢdırılmıĢdı. Bu sahədə Sovet Ġttifaqı Kommunist Partiyası Siyasi Bürosu və SSRĠ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin rolu danılmazdır. Yuxarı Qarabağ ermənilərinə Azərbaycandan, SSRĠ-dən və xarici ölkələrdən köməklik gəlirdi. Artıq Azərbaycandan göndərilən ərzaq məhsullarını qəbul etmir, ancaq benzini havada qapırdılar. Əsgəran neft bazasına kifayət qədər benzin toplamıĢdılar. Azərbaycan hökumətinin nümayəndələri ərzaq məhsullarının etiketini dəyiĢdirib ya Rusiyanınkını, ya da Ermənistanınkını yapıĢdırıb Xankəndinə daĢıyırdılar. Guya bu yolla erməniləri sakitləĢdirəcəklər. Bakıdan Xankəndinə, ermənilər üçün 600 ton benzin göndərilmiĢdi. Xocalılar bu iĢi vaxtında bildilər və benzini Xocalıdan buraxmadılar. Bu respublika rəhbərlərini və onun yerlərdəki nümayəndələrini bərk qəzəbləndirmiĢdi. Ona görə də rus əsgərlərini Xocalıya yeritdilər, lakin Xocalının əzmini qıra bilmədilər. Benzini Ağdama qaytarıb, sonra gizli yollarla yenə də ermənilərə çatdırdılar. Moskva "dovĢana qaç, tazıya tut" əmrlərini verirdi. Əvvəlcə mitinqə qorxa-qorxa çıxan ermənilər, sonradan Qorbaçovu, Moskvanı söyür, lənətləyirdilər. Azərbaycanın hökumət nümayəndələrinin DQMV-yə axını heç bir müsbət nəticə vermirdi. Əksinə bizim tərəfimizdən ermənilərə edilən hər bir güzəĢt onlara güc və qüvvət verirdi. Hər bir iĢ planlaĢdırılmıĢ ssenari üzrə gedirdi. Azərbaycanlıların, Xankəndi ipək kombinatından və baĢqa iĢ yerlərindən qovulması qısa müddətdə baĢa çatdırıldı. Ən ağır iĢləri azərbaycanlılar görürdülər. Bu iĢçilərin sayı təkcə ipək kombinatında 600 nəfərə yaxın idi. Azərbaycan KP MK-nın 1-ci katibi Kamran Bağırov Xankəndinə gəlmiĢdi ki, vilayəti özü idarə etsin. Qətiyyətsiz hərəkətlərinin ucbatından bir neçə saat Vilayət partiya komitəsinin katibi H. Poqosyanın kabinetində girov saxlanıldı. Azərbaycan Daxili ĠĢlər Nazirliyinin əməkdaĢları Kamran Bağırovu azad etdikdən sonra erməni mitinqçilərini mühasirəyə aldılar. Kreml rus qoĢunu ilə DQMV-ni ələ almaq üçün ən yaxĢı vasitə əldə etmiĢdi. Ermənilərin xahiĢi ilə qoĢun Qarabağa gəldi. Ermənipərəst ordu ikiüzlülük siyasətini yeritməyə baĢladı. Eyni zamanda Xüsusi Ġdarəetmə Komitəsinin yaradılması üçün də münasib Ģərait yaranmıĢdı. Azərbaycanın hakimiyyət orqanlarının səlahiyyətləri alınıb birbaĢa həmin komitəyə verildi. Vilayətdəki idarə və müəssisələr Azərbaycanı tanımır, Ermənistanla iqtisadi-siyasi əlaqələr yaradırdılar. Artıq möhür və Ģtamplar da dəyiĢdirilmiĢdi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|