Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi
PREZĠDENT KĠTABXANASI
───────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
43
Talıbov Səməd:
- Fevralın 25-dən 26-na keçən gecə 120-130-a qədər adamla meĢəyə qaçdıq. Bu müddətdə Kətik
meĢəsində qaldıq. Bir müddət meĢədə qaldıqdan sonra Hray kəndinə tərəf getdik. Böyüklər aclığa. saxtaya dözə
bilirdilər. Amma uĢaqlarla çox çətin idi. 3 gün ac-susuz qaldıq meĢədə. 3-cü gün Naxçıvanik istiqamətinə
gedəndə ermənilər bizi tutub mal tövləsinə saldılar. Bizdən baĢqa 50-60 adam da var idi. Bir az keçmiĢ
ermənilər içəri girib kiĢiləri, arvad-uĢaqları avtomatın qundağı ilə vurub əzməyə, Ģil-küt etməyə baĢladılar.
Vuranda, döyəndə səsini çıxaran Ģəxsi həmin saat güllələyirdilər. Girovluqda gördüyüm dəhĢətləri heç zaman
unutmayacağam.
Salmaıı Qasımov:
- Ermənilər Xocalıya girəndə hamımız qaçdıq meĢəyə. Əvvəl 300-ə qədər adam idik. Gülablı tərəfə
gedirdik. Orda ermənilər camaatın qabağını kəsdi. AtıĢmada Abdullam öldürdülər. Adamlar qaçıb dağılıĢdılar.
11 adam qaldıq. Tofiqin də anası yanımızda öldü. Mən paltomu onun üstünə saldım. Sonra mühasirədən çıxmaq
üçün irəli getdik. Amma hara gedirdiksə ermənilərin əhatəsində olduğumuzu hiss edirdik. Yediyimiz də ancaq
qar idi. Hamımız haldan düĢmüĢdük. Keçdiyimiz yerlərdə çoxlu meyit var idi.
GörüĢdüyüm xocalıların hamısının acı taleyinə yanıram. Onları özümə ən yaxın, doğma adam bilirəm.
Xocalılar hamısı sakit, köməksiz adam təsiri bağıĢlayır mənə. Amma Gülalı kiĢinin o yazıq görkəmini heç
unuda bilmirəm. Gülalı kiĢiyə çəkilən dağ da ağır dağdır.
Gülalı Mehralıyev:
- Altı günə kimi meĢədə qaldıq. Ac-susuz meĢənin içində qızımla məĢəqqətlər çəkdik. Gecə meĢənin
vahiməsi, soyuğu, Ģaxtası, daima gözlənilən erməni qorxusu yazıq qızımın bağrını yardı. Nakam balam dözə
bilmədi, keçindi. Gülalı kiĢi için-için ağlayır. QurumuĢ bir halda qızımın meyitinin yanında oturdum. Bədbəxt
qızıma baxıb göz yaĢı tökürdüm. Balamın iyirmi yaĢı vardı. Səkkiz ay idi ki, toyu olmuĢdu. DiĢimnən,
dırnağımnan yığıb qızıma cehiz almıĢdım, 12 min manatlıq mebel alıb toyunu etmiĢdim. Ġndi yazıq balam
torpağa döĢənmiĢdi. Halsız, hərəkətsiz uzanmıĢdı. Zavallı qızımdan çətinliklə də olsa ayrıldım. MeĢə ilə
gedirdim. ġelli istiqamətinə üz tutmuĢdum. Qəfildən aralıda erməniləri gördüm. Qaçıb girdim bir körüyün içinə.
Ermənilər xoĢbəxtlikdən görmədilər məni. Bir müddət kötüyün içində qaldım. Qorxudan çıxa bilmirdim. Sonra
minbir çətinliklə Ağdama gəlib çıxdım. Amma qızımın meyitindən nigaranam. Bircə meyiti gətirib
basdırsaydım, rahatlanardım. Meyitin yeri yaxĢı yadımdadır. Amma ora getmək mümkün olacaqmı?
Vüqar Qarayev:
- Gecə saat 11-də evdən çıxdıq. Gəldik meĢəyə. MeĢədə çoxlu adam vardı. UĢaqlar ağlaĢır, qıĢqırırdılar.
Arvadlar uĢaqların ağzına dəsmal tıxadılar ki, səsləri eĢidilməsin. Sonra ermənilər mühasirəyə alıb çoxunu girov
tutdular. Babək adlı bir oğlan vardı. Yolu gedə bilmirdi, təngnəfəs olurdu. 3 kilometrə qədər onu mən apardım.
Sonra qüvvəm çatmadı. Ayaqlarımı Ģaxta vurmuĢdu. Bədənim heç elə bil ki, mənim deyildi. Düz iki gün
sürünmüĢəm. Mənə elə gəlirdi ki, erməninin üstünə gedirəm. Amma mənim üçün daha heç bir fərqi yox idi.
Onsuz da tam haldan düĢmüĢdüm. XoĢbəxtlikdən döyüĢçülərimizin postuna gəlib çıxdım.
Salnıan Qasımov:
Ermənilər Xocalıya hücum edəndə qaçdıq Dəhraz tərəfə. Dəhrazda bizi mühasirəyə alıb tutdular. YaĢlı
bir qadını və cavan oğlanı yerindəcə güllələdilər. Sonra bizi Naxçıvanikə gətirib mal pəyəsinə saldılar. Az
keçməmiĢ gəlib aramızdan on üç adamı seçib apardılar güllələməyə. O güllənin səsini də biz eĢitdik. Bir müddət
pəyədə saxladıqdan sonra bir yük maĢınına mindirib bizi gətirdilər Xankəndinə. Orda bizi maĢından düĢürəndə
bir erməni kobudluqla çeĢməyimi alıb dedi: "Gedərsən Kürün o tayında verərlər çeĢməyini!" Sonra bizi saldılar
həbsxanaya. Həbsxanada hansı iĢgəncələri çəkmədik? On günə kimi dilimizə heç nə dəymədi. Çörək-su
həsrətiynən gözümüzü tikirdik qapıya. Qapının nə vaxt açılacağını səbirsizliklə gözləyirdik. Amma qapını açıb
içəri girənlər bizə nə su gətirirdi, nə də çörək. BaĢlayırdılar təpikləməyə, döyməyə, qol-qabırğamızı sındırmağa.
Elə döyürdülər, elə hala salırdılar ki, yerdə döĢəli qalıb tərpənə bilmirdik. Düz on gündən sonra gətirib hərəmizə
70 qram çörək, hər üç adama bir stəkan su verdilər. Bir də görürdün gecə saat 2-də, 3-də ermənilər sərxoĢ halda
gəlib içəri girir, pis söyüĢlər söyüb, istədikləri iĢgəncəni verirdilər. Qaldığımız yer olduqca soyuq idi. Pəncərə
soyuq olduğundan külək içəridə vıy-vıy vıyıldayırdı. Hamımız soyuqdan titrəyirdik. Yerə salmağa bir adyal da
verməmiĢdilər. Bütün gecəni, gündüzü oyaq qalırdıq. Yanımızda Qaradağlıdan yazıq bir kiĢi vardı. Bizdən çox
qabaq onu tutub bura salmıĢdılar. Yazığın susuzluqdan ciyəri yanırdı. Gecənin bir vaxtında halı lap pisləĢdi.
"Su, su" deyib inildəməyə baĢladı. Dözə bilmədim, gedib qapını döydüm ki, bir az su versinlər yazığa. Nəzarətçi
erməni qapının o tayından məni söyüb təhqir etdi və təkrar qapını döydükdə öldürəcəyini bildirdi. Yazıq kiĢi
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi
PREZĠDENT KĠTABXANASI
───────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
44
"su, su" deyə-deyə canını tapĢırdı. Bir dəfə xaricdən - Qırmızı Aypara Cəmiyyətindən bir dəstə adam gəlib
vəziyyətimizlə maraqlandı. Halımızı, görkəmimizi görəndə təəssüflə baĢlarını buladılar. Ermənilər isə bizə
əvvəlcədən xəbərdarlıq edirdilər ki, gələn qonaqlara Ģikayətlənməyək. Əksinə ermənilərdən razılıq edək ki, guya
bizə yaxĢı baxırlar. Əgər belə deməsəydik, ermənilər bizə elə iĢgəncələr verərdi ki... Düz 48 gün ermənilərin
əsarətində əzab çəkdim. 48 gündən sonra məni bir erməni ilə dəyiĢdilər.
Mirzə Allahverdiyev:
- Biz həmin gün Horagül istiqamətində postda dayanmıĢdıq. Amma "Finski" evlər yananda geri
çəkildik. Fevralın 26-da onların çoxu BeĢmərtəbə deyilən yerə toplaĢmıĢdı. 100-ə qədər adam vardı orda. Sonra
çıxıb Boz Dağ istiqamətində irəlilədik. Fevralın 28-də ermənilər mühasirəyə alıb tutdular bizi. Həmin saat əl-
ayağımızı bağlayıb baĢladılar döyməyə, iĢgəncə verməyə. Sonra apardılar Əsgərana. Orada milis idarəsinin həbs
otağında bizi saxlayırdılar. Bir neçə qızıl diĢim vardı. Yerə yıxıb əl-ayağımı bağladılar. BaĢladılar kəlbətinlə
diĢlərimi sökməyə. Kəlbətinlə dartır, çəkiclə vururdular diĢimə. Ġnildəyir, zarıyırdım ağrıdan. Yalvarır, yaxarır,
bu iĢgəncəyə son qoymağı xahiĢ edirdim. Neçə saat huĢsuz qaldığımı bilmirəm. Amma gözümü açanda hiss
etdim ki, qızıl diĢlərimi sındırıb götürüblər. Ermənilərin verdiyi iĢgəncə yalnız qızıl diĢlərimi sındırmaqla
bitmədi. SöyüĢ, təhqir, təpiklə vurmaq, döymək hər gün olurdu. Girovluqda qaldığım 18 günün elə bir vaxtı
olmadı ki, mənə iĢgəncə verməsinlər. Yaman vəhĢi idi ermənilər, gözlərini qan tutmuĢdu. Ürəklərində heç bir
insaf, ədalət yox idi. Bizi döyməkdən, təpikləməkdən ləzzət alırdılar. Bir dəfə isə məni çılpaq soyundurub
dubinka ilə döydülər. Ürəkləri soyumadığından götürüb ikinci mərtəbədən atdılar məni yerə. Bütün bədənim
əzilmiĢdi. Necə kinli, qəzəbli idi bu ermənilər bizə qarĢı? Edik adında bir erməni vardı. Hər gün içəri girib mənə
özünəməxsus xüsusi iĢgəncə verirdi. Ağır çəkmələri ilə əllərimin üstünə çıxıb tapdalayır, əzir və bundan ləzzət
alırdı. Mənim iniltim, qıĢqırtım ona təsir etmirdi, əksinə kefi açılırdı... Ermənilər tez-tez bizə deyirdilər: "Sizi
qıracağıq, buralardan tamam qovacağıq. Donuzlarımızı gətirib Kürdə suvaracağıq". Hər gün bizə bir parça
çörək, bir balaca qabda da su verirdilər. O çörəyi, suyu verəndən sonra gəlib möhkəm döyürdülər. On səkkiz
gün girovluqda qalandan sonra məni dəyiĢib Ağdama gətirdilər. Öyrəndim ki, anamı da ermənilər bir neçə gün
girov saxlayıb, qızıl üzüyünü alıb buraxıblar. QardaĢım ElĢəni isə mənim günümə salıblar. Girovda iĢgəncələr
verib qızıl diĢlərini söküblər. Öyrəndim ki, ermənilər iki qardaĢımı öldürüblər.
Niftalı Ġbad oğlu Nəbiyev:
- Fevralın 25-də gecə saat 10-da Əsgəran istiqamətində səngərdə idik. Hər tərəfi ermənilər ağır texnika
ilə mühasirəyə aldılar. Bir qədər atıĢdıqdan sonra gedib qadınları, uĢaqları da götürüb Dəhraz tərəfə çəkildik.
Hər tərəfi ermənilər ağır texnika ilə mühasirəyə aldılar. Bir qədər atıĢdıqdan sonra gedib qadınları, uĢaqları da
götürüb Dəhraz tərəfə çəkildik. Hər tərəfdən mühasirədə olduğumuzu hiss edirdik və hər yandan bizə atırdılar.
Üç gün ac-susuz meĢədə qaldıq. Sonra ermənilər bizi mühasirəyə alıb tutdular. Yanımızda 300-ə qədər qadın,
uĢaq vardı. Hamımızı yığıb apardılar donuz fermasına. Milli ordu paltarında olanlardan 13 nəfəri seçib
apardılar. Az keçməmiĢ güllə səsləri eĢitdik. Bildik ki, o yazıqları güllələyiblər. Üç gün qaldıq donuz
fermasında. Yeməyə heç nə vermirdilər. Elə hərdən gətirib camaata azca çiy buğda paylayırdılar. Üç gün sonra
gəlib aramızdan iyirmi adamı seçdilər. QıĢqırdılar ki, iyirminiz də əlləri yuxarı vəziyyətdə çölə çıxın. Bizi
"KamAZ"a doldurub gətirdilər Stepanakertin milis idarəsinə. Orda bizi möhkəm döydülər. Sonra qeydiyyata
aldılar. Mənim paltarımı yoxlayanda paltomun cibindən patron tapdılar. Dedilər ki, sən milli ordu əsgərisən.
Məni lüt soyundurdular. Dubinka ilə baĢladılar döyməyə. Ermənilərdən biri əlində balta mənə sarı gəldi,
qorxdum ki, balta ilə baĢımı kəsəcək. Balta ilə paltomu kəsib doğradı. Sonra da sürüyüb atdılar kameraya. Gecə
saat 1-2 olardı. Bu dəfə baĢqa erməni "boyevikləri" içəri girib hirslə qıĢqırdılar: "Ara, bizim torpaqda siz axı nə
edirsiniz?" BaĢladılar bizi döyməyə. Ġki qızıl diĢimi vurub sındırdılar. Hər gün bu vəziyyət təkrar olunurdu.
Ermənilər gah ayıq baĢla, gah da sərxoĢ vəziyyətdə gəlib bizi Ģil-küt edirdilər. Yeməyə bir parça çörək, içməyə
də yeddi adama bir qab su verirdilər. Yanımızda Qaradağlıdan olan girovlar vardı. Yazıqları bit basmıĢdı. Bütün
günü yazıqlar qaĢınır, dırnaqları ilə dərilərini qoparırdılar. Yanımızda Nəbiyev Əli adlı bir kiĢi vardı. Yazıq
zarıya-zarıya öldü. Ermənilər yaman zülmkar idilər. Qadağan etmiĢdilər ki, gecələr bir-birimizlə danıĢmayaq.
Qorxa-qorxa, pıçıltı ilə danıĢırdıq. Yatanda bir-birimizə, kürək-kürəyə söykənib yatırdıq. DöĢəmə beton
olduğundan daim rütubət vardı. Nəzarətçilər əlində bıçaq dəhlizdə gəzinir, səs eĢidən kimi içəri girib bizi
əziĢdirirdilər. Ayaqlarımızdakı corabları da tutub çıxarmıĢdılar. Yanımdakı yoldaĢımın iyirmi min pulunu,
qızılını almıĢdılar. Sonra minbir çətinliklə bizi dəyiĢdilər. Amma indi halım getdikcə pisləĢir. Qabırğamı da
vurub batırıblar. Ciddi müalicəyə ehtiyacım var. Görək axırı nə olacaq.
Əliyev Hüseyn Sarı oğlu:
- YatmıĢdım, həyat yoldaĢım məni silkələyib durquzdu və dedi ki, ermənilər kəndə doluĢub, camaat qaçır.
Dedim ki, sən də qaç, camaata qoĢul. QonĢumuz Həsəngilə gəldim. Həsən bayırda idi. Kəndin Stepanakert
Dostları ilə paylaş: |